W przypadku małżonka odpowiedzialności uda się uniknąć, jeśli podpisał w odpowiednim czasie umowę o rozdzielności majątkowej. Tu bowiem ustrój majątkowy – inaczej niż przy rozliczaniu w kosztach podatkowych wartości pracy małżonka pomagającego w firmie (art. 23 ust. 1 pkt 10 ustawy o PIT) – ma znaczenie.
Decyduje ustrój majątkowy...
Zasada jest taka, że za swoje podatki odpowiada podatnik (całym majątkiem). Są od niej jednak wyjątki. Po pierwsze – gdy podatnik pozostaje w związku małżeńskim – za zobowiązania podatkowe może odpowiadać jego małżonek.
Dużo zależy jednak od ustroju majątkowego, jaki przyjęli małżonkowie. Jeśli jest to rozdzielność majątkowa, odpowiedzialności można uniknąć w ogóle. Jednak przy ograniczonej wspólności majątkowej już tak nie będzie (chyba że umowa została zawarta, zanim jeszcze powstały zaległości).
Zgodnie bowiem z art. 29 ordynacji podatkowej skutki prawne ograniczenia, zniesienia, wyłączenia lub ustania wspólności majątkowej nie odnoszą się do zobowiązań podatkowych powstałych przed dniem zawarcia umowy o ograniczeniu lub wyłączeniu ustawowej wspólności majątkowej a także przed dniem zniesienia wspólności majątkowej prawomocnym orzeczeniem sądu.
Jeśli zatem zaległość powstała przed podpisaniem umowy o rozdzielności majątkowej, to małżonek za nią będzie odpowiadał.
W praktyce często spotyka się opinię, że od odpowiedzialności za zaległości podatkowe, jakie powstały w związku z prowadzeniem przez jednego z małżonków działalności gospodarczej, drugi małżonek uwolni się po rozwodzie. To błąd. Rozwód nie uwolni od zapłaty zaległych podatków, a jedynie ograniczy zakres odpowiedzialności.
Rozwiedziony małżonek będzie bowiem odpowiadał tylko za te zaległości, które powstały w czasie trwania wspólności majątkowej i tylko do wysokości wartości przypadającego mu udziału w majątku wspólnym (oczywiście jeśli w trakcie małżeństwa małżonkowie pozostawali w ustroju wspólności majątkowej; gdy mieli rozdzielność, o odpowiedzialności za zobowiązania podatkowe nie ma mowy).
Przypominają o tym również organy podatkowe. Przykładowo Izba Skarbowa w Warszawie w interpretacji z 18 września 2009 (IPPB1/415-474/09-4/IF) stwierdziła, że „warunkiem ponoszenia przez byłego małżonka odpowiedzialności jest powstanie zobowiązania podatkowego w trakcie trwania związku małżeńskiego i trwania wspólności majątkowej”.
Zasady te znajdą zastosowanie również w przypadku separacji czy unieważnienia małżeństwa.
Przykład
Podatniczka od 1999 r. do 2009 r. pozostawała w związku małżeńskim i w tym czasie pomiędzy małżonkami istniała wspólność majątkowa małżeńska. W trakcie prowadzenia działalności gospodarczej w latach 2004 – 2007 przez byłego współmałżonka powstało duże zadłużenie w urzędzie skarbowym.
Zaległości podatkowe z tytułu zobowiązań podatkowych powstały zatem w czasie trwania wspólności majątkowej. W tej sytuacji podatniczka odpowiada za zaległości byłego małżonka. Jej odpowiedzialność ograniczona jest jednak wartościowo do wysokości udziału w majątku wspólnym.
Po drugie, za zaległości podatnika prowadzącego działalność gospodarczą odpowiadać może jego rodzina. W tym wypadku podstawowe znaczenie też będą miały powiązania majątkowe.
...albo osiąganie korzyści
Zgodnie z art. 111 ordynacji podatkowej „członek rodziny podatnika odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie z podatnikiem prowadzącym działalność gospodarczą za zaległości podatkowe wynikające z tej działalności i powstałe w okresie, w którym stale współdziałał z podatnikiem w jej wykonywaniu, osiągając korzyści z prowadzonej przez niego działalności”.
Zasadę tę stosuje się również do małżonków, którzy zawarli umowę o ograniczeniu lub wyłączeniu wspólności majątkowej (a także do tych, którzy pozostają w separacji lub których wspólność majątkową zniósł sąd).
Aby zatem członek rodziny poniósł odpowiedzialność na podstawie art. 111, konieczne jest spełnienie określonych przesłanek (i to jednoczesne):
• odpowiedzialność obejmuje jedynie zaległości podatnika, który prowadzi działalność gospodarczą,
• zaległości podatnika muszą być związane z prowadzoną przez niego działalnością,
• członek rodziny podatnika stale współdziałał z podatnikiem w prowadzeniu działalności gospodarczej, z którą związane są zaległości,
• członek rodziny osiągał korzyści z działalności prowadzonej z podatnikiem.
Skoro zaległości podatkowe muszą być związane z działalnością gospodarczą podatnika, to mogą dotyczyć przede wszystkim podatków pośrednich, ale też podatku dochodowego od osób fizycznych (w części dotyczącej opodatkowania dochodu z działalności gospodarczej) czy też podatku od nieruchomości uiszczanego od gruntów, budynków, budowli związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej.
Nie każdy jest zagrożony
Przepisy ordynacji podatkowej nie pozostawiają wątpliwości co do tego, kto jest traktowany jako członek rodziny podatnika prowadzącego działalność gospodarczą. W myśl § 3 art. 111 są to zstępni (czyli dzieci, wnuki), wstępni (rodzice, dziadkowie), rodzeństwo (brat, siostra), małżonkowie zstępnych (zięć, synowa), osoby pozostające w stosunku przysposobienia oraz osoba pozostająca z podatnikiem w faktycznym pożyciu (czyli konkubent i konkubina).
Odpowiedzialność nie dotyczy jednak osób, które w okresie stałego współdziałania z podatnikiem były osobami, wobec których na podatniku ciążył obowiązek alimentacyjny – w zakresie wynikającym z obowiązku alimentacyjnego.
Okazjonalne wsparcie to za mało
Jak wynika z wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gorzowie Wielkopolskim z 26 maja 2010 (I SA/Go 186/10), do ponoszenia odpowiedzialności konieczne jest „stałe współdziałanie, pozostające w związku przyczynowym i czasowym, współkierowanie z podatnikiem w wykonywaniu przez niego działalności gospodarczej, co oznacza, że nie może to być pomoc okazjonalna lub dorywcza.
Nie może być także objęta zinstytucjonalizowanymi formami prawnymi, takimi jak: umowa o pracę, o dzieło, umowa-zlecenie”. Zdaniem WSA współdziałanie to w praktyce pomoc drugiej osobie w prowadzeniu działalności gospodarczej, cechująca się względną stabilnością i permanentnością.
Odpowiedzialność członka rodziny podatnika jest ograniczona przede wszystkim wysokością korzyści, jakie osiągał współdziałając z podatnikiem przy wykonywaniu działalności gospodarczej. Przez korzyści – zdaniem WSA w Gorzowie Wielkopolskim – należy rozumieć „wszelkie przysporzenia majątkowe (choć nie zawsze będą one miały wymiar pieniężny), jakie przypadły mu w związku z prowadzeniem działalności gospodarczej razem z podatnikiem”.
Sądy w swoich orzeczeniach, interpretując pojęcia stałego współdziałania i czerpania korzyści, przywołują – nadal aktualny, ich zdaniem, mimo zmiany stanu prawnego – wyrok NSA z 15 lutego 1984 (SA/Wr 41/84).
W opinii NSA „znamiona »stałego współdziałania« wyczerpuje »współkierowanie« zakładem rzemieślniczym przez syna podatnika, a »czerpanie korzyści« oznacza na przykład otrzymanie wynagrodzenia z tytułu zatrudnienia w zakładzie ojca, jak również zakup przedmiotów ruchomych dużej wartości, mimo braku innych źródeł dochodów w tym czasie” (na orzeczenie to powoływały się m.in. WSA w Krakowie w wyroku z 29 maja 2007, I SA/Kr 113/06, oraz NSA w wyroku z 9 października 2007, I OSK 15/07).
Zobacz serwisy:
» Dobra Firma » Podatki i księgi » W urzędzie skarbowym » Zaległości podatkowe » Odpowiedzialność za zaległości podatkowe
» Dobra Firma » Firma » Firma małżonków » Odpowiedzialność za długi w firmie małżonków
» Dobra Firma » Podatki i księgi » Podatki w firmie małżonków » Podatek dochodowy w firmie małżonków