Przepisy ordynacji podatkowej (dalej op) szczegółowo określają, w jakich przypadkach jest to możliwe.
Z art. 288 wynika, że kontrolujący mają prawo wstępu na teren, do budynku lub lokalu mieszkalnego kontrolowanego w celu dokonania oględzin.
Tylko w konkretnych sytuacjach
Jest tak, jeśli zostały one wskazane jako miejsce wykonywania działalności gospodarczej lub jako siedziba kontrolowanego podatnika.
Oględziny w domu lub mieszkaniu podatnika dopuszczalne są również wówczas, gdy jest to niezbędne dla ustalenia lub określenia wysokości zobowiązania podatkowego lub podstawy opodatkowania albo do zweryfikowania poniesienia wydatków na cele mieszkaniowe uprawniających do skorzystania z ulg podatkowych.
Przeprowadzenie oględzin wymaga zgody kontrolowanego. Ma ona jednak iluzoryczny charakter. Dlatego że w razie jej braku fiskus nie jest wcale bezradny. Odmowa nie oznacza, że do mieszkania wejść nie może.
Z przepisów wynika, że w takiej sytuacji oględziny terenu, budynku lub lokalu mieszkalnego mogą być przeprowadzone po uzyskaniu – na wniosek organu podatkowego – zgody prokuratora rejonowego.
Kontrolujący ma prawo wstępu na teren, do budynku lub lokalu mieszkalnego kontrolowanego jeszcze w jednym przypadku.
W myśl art. 288 § 1 pkt 2 może zrobić to w celu dokonania oględzin i przeszukania lokali mieszkalnych, innych pomieszczeń lub rzeczy, jeżeli powzięto informację o prowadzeniu niezgłoszonej do opodatkowania działalności gospodarczej albo gdy są tam przechowywane przedmioty, księgi podatkowe, akta lub inne dokumenty mogące mieć wpływ na ustalenie istnienia obowiązku podatkowego lub określenie wysokości zobowiązania podatkowego.
Aby jednak upoważnieni pracownicy organu podatkowego mogli przeprowadzić wymienione czynności, potrzebna jest zgoda prokuratora rejonowego. Z wnioskiem o nią występuje organ podatkowy.
Przed przystąpieniem do oględzin (lub do przeszukania) kontrolowanemu podatnikowi okazywane jest postanowienie prokuratora o wyrażeniu na nie zgody.
Bez względu na tytuł własności
Oględziny lub przeszukanie budynku czy lokalu w trybie art. 288 § 1 pkt 2 op nie są uzależnione od tego, czy są one własnością kontrolowanego podatnika. Potwierdził to Wojewódzki Sąd Administracyjny w wyroku z 19 listopada 2010 (I SA/Lu 408/10).
Czytamy w nim: „Odnosząc się (...) do formułowanego w skardze zarzutu naruszenia art. 288 § 1 pkt 2 ordynacji podatkowej stwierdzić należy, że brak jest podstaw, aby z przepisu tego wywodzić ograniczenia możliwości przeprowadzenia oględzin i przeszukania jedynie do sytuacji, w których kontrolowany jest właścicielem terenu, budynku lub lokalu.
Ustawodawca, operując pojęciem terenu, budynku lub lokalu kontrolowanego, czyni to w sposób racjonalny, uwzględniający rzeczywiste warunki prowadzenia działalności gospodarczej, wśród których z całą pewnością nie występuje warunek dopuszczający jej prowadzenie tylko i wyłącznie w budynku, lokalu albo na terenie stanowiącym własność kontrolowanego przedsiębiorcy.
Z tych też względów przepis ten nie posługuje się w analizowanym zakresie kryterium tytułu prawnego, lecz kryterium funkcjonalnym, tj. między innymi miejscem wykonywania działalności, miejscem siedziby, jak również miejscem przechowywania dokumentacji”.
Co więcej, nawet gdy nieruchomość, jej części albo rzeczy znajdują się w posiadaniu osób trzecich, są one obowiązane – na żądanie organu podatkowego – udostępnić je (w celu oględzin lub przeszukania).
Jeśli osoba trzecia odmawia ich udostępnienia, przepisy dają organom podatkowym możliwość wystąpienia o zgodę na dokonanie zamierzonych czynności do prokuratora rejonowego (art. 288 § 4 op).
Zapytają o księgi i mogą przesłuchać
Kolejne uprawnienia osób kontrolujących podatnika określa art. 286 op.
Poza wstępem do lokali mieszkalnych (w celu zweryfikowania zgodności stanu faktycznego z danymi wynikającymi ze złożonej deklaracji oraz z innych dokumentów potwierdzających poniesienie wydatków na cele mieszkaniowe) oraz wstępem na grunt, do budynków, lokali lub innych pomieszczeń kontrolowanego, wymienia możliwość żądania okazania majątku podlegającego kontroli i dokonania jego oględzin.
Kontrolujący mają też prawo do żądania udostępnienia akt, ksiąg i wszelkiego rodzaju dokumentów związanych z przedmiotem kontroli oraz do sporządzania z nich odpisów, kopii, wyciągów, notatek, wydruków i udokumentowanego pobierania danych w formie elektronicznej.
Mogą zatem zajrzeć do ksiąg rachunkowych, do podatkowej księgi przychodów i rozchodów. Mają też prawo przeglądać ewidencje i rejestry, do prowadzenia których zobowiązują podatników przepisy. Nie tylko zresztą do nich zajrzą. Mogą również poszczególne ich części kopiować, drukować itp.
Przepisy pozwalają kontrolującym również na zbieranie innych niezbędnych materiałów w zakresie objętym kontrolą. Mogą oni także zabezpieczać zebrane dowody. Przepisy nie mówią, w jaki sposób. Przyjąć należy zatem, że mogą np. zakładać plomby zabezpieczające dostęp do jakiegoś miejsca itp.
Kontrolujący mają także prawo do legitymowania osób. Mogą to jednak robić w celu ustalenia ich tożsamości (gdy jest to niezbędne dla celów kontroli). Mogą również żądać – w czasie kontroli – przeprowadzenia przez kontrolowanego spisu z natury.
Kontrolujący dysponują też uprawnieniem do przesłuchiwania świadków i kontrolowanego oraz osób upoważnionych do reprezentowania kontrolowanego lub prowadzenia jego spraw, pracowników oraz osób współdziałających z kontrolowanym. Mają również możliwość zasięgania opinii biegłego.
Wezmą, ale muszą dać pokwitowanie
Kontrolujący, na mocy art. 286 § 2 op, mogą żądać wydania – na czas trwania kontroli – próbek towarów. Mają również prawo żądać wydania akt, ksiąg i dokumentów związanych z przedmiotem kontroli.
Jest tak w razie powzięcia uzasadnionego podejrzenia, że są one nierzetelne lub gdy podatnik nie zapewnia kontrolującym warunków umożliwiających wykonywanie czynności kontrolnych związanych z badaniem tej dokumentacji, a w szczególności nie udostępnia kontrolującym oddzielnego pomieszczenia i miejsca do przechowywania dokumentów.
Pamiętajmy jednak, że dając kontrolującym próbki towarów lub dokumenty, powinniśmy otrzymać od nich pokwitowanie.
Filmy, nagrania i ksero
Uprawnieniom kontrolujących odpowiadają konkretne obowiązki kontrolowanych. Są oni obowiązani umożliwić wykonywanie czynności kontrolnych. Nie tylko zresztą oni.
To samo dotyczy, na mocy art. 287 op, osoby upoważnionej do reprezentowania kontrolowanego lub prowadzenia jego spraw (czyli w praktyce zarządzającej firmą czy prowadzącej jej sprawy księgowe) a także pracownika i osoby współdziałającej z kontrolowanym.
Mają oni obowiązek umożliwić – i to nieodpłatnie – filmowanie, fotografowanie, dokonywanie nagrań dźwiękowych i utrwalanie stanu faktycznego za pomocą innych nośników informacji, jeśli może to stanowić dowód lub przyczynić się do utrwalenia dowodu w sprawie będącej przedmiotem kontroli.
Obowiązani są również do przedstawienia, na żądanie kontrolującego, tłumaczenia na język polski sporządzonej w języku obcym dokumentacji dotyczącej spraw będących przedmiotem kontroli (np. faktur czy umów).
Trzeba stworzyć warunki do pracy
Przepisy nakładają na kontrolowanych obowiązek udostępnienia – oczywiście w miarę możliwości – oddzielnego pomieszczenia i miejsca do przechowywania dokumentów. Chodzi o stworzenie kontrolującym urzędnikom odpowiednich warunków do pracy.
Dodatkowo obowiązani są do udzielania, w wyznaczonym terminie, wszelkich wyjaśnień dotyczących przedmiotu kontroli. Mają też obowiązek dostarczać kontrolującemu żądane dokumenty.
Do udzielania wyjaśnień w zakresie przedmiotu kontroli obowiązane są też osoby upoważnione do reprezentowania kontrolowanego podatnika lub prowadzenia jego spraw, pracownicy oraz osoby współdziałające z kontrolowanym. Udzielają one informacji w zakresie wynikającym z wykonywanych czynności lub zadań (art. 287 § 4 op).
Kontroler zajrzy wszędzie
Kontrolujący podatnika pracownicy skarbówki są uprawnieni do wstępu na teren kontrolowanej firmy i poruszania się po nim w zasadzie bez ograniczeń. Wystarczy im do tego legitymacja służbowa. Nie muszą mieć specjalnych przepustek.
Nie podlegają też rewizji osobistej przewidzianej w regulaminie wewnętrznym danej firmy. Jedyne zasady, jakich muszą przestrzegać, wynikają z przepisów o bezpieczeństwie i higienie pracy obowiązujących w kontrolowanej firmie.
Za utrudnienia grożą kary
w art. 83 mówi, że kto osobie uprawnionej do przeprowadzenia czynności sprawdzających, kontroli podatkowej, kontroli skarbowej lub czynności kontrolnych w zakresie szczególnego nadzoru podatkowego udaremnia lub utrudnia wykonanie czynności służbowej, w szczególności kto wbrew żądaniu tej osoby nie okazuje księgi lub innego dokumentu dotyczącego prowadzonej działalności gospodarczej lub księgę lub inny dokument niszczy, uszkadza, czyni bezużytecznymi, ukrywa lub usuwa, podlega grzywnie do 720 stawek dziennych. Za czyn mniejszej wagi sprawca podlega grzywnie za wykroczenie skarbowe.
Wizyta w godzinach funkcjonowania
Kontrola przeprowadzana jest głównie w miejscu działalności objętej opodatkowaniem. Z art. 285a op wynika, że czynności kontrolne przeprowadzane są w siedzibie kontrolowanego, w innym miejscu przechowywania dokumentacji oraz w miejscach związanych z prowadzoną przez niego działalnością i w godzinach jej prowadzenia. W razie skrócenia w toku kontroli czasu prowadzenia działalności czynności kontrolne mogą być prowadzone przez osiem godzin dziennie.
Czytaj też:
»
Jak się bronić podczas kontroli podatkowej
Zobacz
»
»
»
