Kiedy powstaje przychód przy sprzedaży ratalnej

Sprzedaż na raty to umowa, na podstawie której przedsiębiorca sprzedający towary kredytuje swojego kontrahenta. Kwota, za którą kupujący nabywa towar, jest płatna w ratach, a towar otrzymuje przed całkowitym zapłaceniem ceny.

Przy sprzedaży ratalnej przychodem z działalności gospodarczej są kwoty należne, choćby nie zostały faktycznie otrzymane, po wyłączeniu wartości zwróconych towarów, udzielonych bonifikat i skont (art. 14 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych; ustawa o PIT). U przedsiębiorców sprzedających towary i usługi opodatkowane VAT przychodem z tej sprzedaży jest przychód pomniejszony o należny VAT. Wysokość przychodów ustala się na podstawie prowadzonych ksiąg rachunkowych albo podatkowej księgi przychodów i rozchodów.

Sprzedaż na raty to szczególny rodzaj sprzedaży, uregulowany w art. 583 – 588 kodeksu cywilnego (k.c.). Stronami tej umowy są sprzedawca (przedsiębiorca) i kupujący. Przedmiotem umowy jest rzecz ruchoma (w tym wypadku kafle łazienkowe), którą kupujący (osoba fizyczna) nabywa na potrzeby własne. Sprzedawany towar wydawany jest kupującemu przed zapłatą całej ceny.

Przy umowie sprzedaży ratalnej trzeba przede wszystkim zwrócić uwagę na jej właściwe sformułowanie. Powinna być sporządzona w formie pisemnej, szczególnie w razie zastrzeżenia natychmiastowej wymagalności nieuiszczonej ceny na wypadek, gdy kupujący nie będzie przestrzegał terminów płatności poszczególnych rat.

Sprzedawca może odstąpić od umowy, jeżeli kupujący będzie zwlekał z zapłatą co najmniej dwóch rat, na łączną sumę przekraczającą 1/5 część umówionej ceny. Wcześniej jednak sprzedawca powinien wyznaczyć kupującemu odpowiedni termin na zapłacenie zaległości. W umowie sprzedawca powinien zastrzec możliwość odstąpienia od umowy po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu (art. 586 § 1 i 2 k.c.).

Omawiane przepisy mają też zastosowanie, gdy towar zostanie sprzedany osobie, która na ten cel zaciągnęła kredyt w banku. Pod warunkiem że kredyt będzie spłacany ratami, a towar zostanie wydany kupującemu przed całkowitą spłatą kredytu (art. 588 § 1 k.c.).

Przedsiębiorca sprzedający towary na raty powinien pamiętać, że kupujący może spłacać te raty przed terminem płatności określonym w umowie. W razie takiej wcześniejszej zapłaty kupujący może odliczyć kwotę, która odpowiada wysokości stopy procentowej obowiązującej dla danego rodzaju kredytów NBP (art. 585 k.c.).

Jak stwierdził bowiem SN w wyroku z 27 lutego 1997 r. (III CKN 47/96): „w razie ustalenia terminu zapłaty na okres zamykający się określoną datą, dłużnik może wykonać zobowiązanie przed nadejściem tej daty”.

Przedsiębiorca przy sprzedaży ratalnej ponosi wyłączną odpowiedzialność z tytułu rękojmi za wady rzeczy (art. 588 § 3 k.c.). Umowa sprzedaży na raty nie może utrudnić kupującemu wykonania uprawnień z tytułu rękojmi (art. 584 § 2 k.c.).

Co ważne, odpowiedzialność sprzedawcy z tytułu rękojmi za wady rzeczy sprzedanej na raty może być przez umowę wyłączona lub ograniczona tylko w przypadkach przewidzianych przez przepisy szczególne (art. 584 § 1 k.c.).

Przychód związany jest ze źródłem, z którego pochodzi. Jednym ze źródeł jest m.in. pozarolnicza działalność gospodarcza (art. 10 ust. 1 pkt 3 ustawy o PIT).NSA w wyroku z 16 lipca 1999 r. (III Sa/Łd 134/99) stwierdził wprawdzie, że „w ustawie o podatku dochodowym przyjmuje się zasadę, zgodnie z którą określone przychody powinny być uznane za należne, zaś koszty za poniesione dopiero wówczas, gdy tego rodzaju zdarzenie faktyczne lub prawne wystąpi w rzeczywistości”. Jednak art. 14 ust. 1 ustawy o PIT jest odstępstwem od zasady, zgodnie z którą za przychody należy uważać sumy (wartości) rzeczywiście przez podatnika osiągnięte (otrzymane lub postawione do jego dyspozycji), którymi może on faktycznie dysponować (art. 11 ust. 1 ustawy o PIT).

Przychodem z pozarolniczej działalności gospodarczej nie są bowiem kwoty otrzymane, ale kwoty należne. Zatem dla celów ustawy o PIT nie jest istotne, czy przedsiębiorca prowadzący działalność gospodarczą otrzymał faktyczną zapłatę za sprzedany towar, czy nie, ani kiedy ewentualnie ją otrzyma. Na przykład przychód ze sprzedaży wysyłkowej powstaje w momencie wydania towaru z magazynu i przekazania go poczcie w celu dostarczenia odbiorcy (wyrok NSA z 10 grudnia 1999 r., III SA 8131/98).

Tak samo faktyczne odzyskanie przez przedsiębiorcę towarów podlegających zwrotowi nie jest warunkiem wyłączenia ich wartości z przychodu podlegającego podatkowi (wyrok SN z 7 marca 2003 r., III RN 37/02).

Jeżeli nawet strony ustalą późniejszy termin płatności za towar (jak ma to miejsce przy sprzedaży ratalnej), to i tak nie ma to wpływu na uzyskanie przez sprzedającego przychodu należnego. Brak zapłaty i tak powoduje u sprzedawcy powstanie obowiązku podatkowego.

Datą powstania przychodu jest dzień wydania rzeczy, zbycia prawa majątkowego lub wykonania usługi albo częściowego wykonania usługi, jednak nie później niż dzień wystawienia faktury albo uregulowania należności (art. 14 ust. 1c ustawy o PIT).

Jeżeli sprzedający z kupującym ustalą, że usługa jest rozliczana w okresach rozliczeniowych (np. 15 każdego miesiąca przez rok), za datę powstania przychodu uznaje się ostatni dzień okresu rozliczeniowego określonego w umowie lub na wystawionej fakturze, nie rzadziej niż raz w roku (art. 14 ust. 1e ustawy o PIT).

Przedsiębiorca wytwarza meble ogrodowe i sprzedaje je na raty w swoim sklepie firmowym. 8 lipca sprzedał żeliwne meble osobie fizycznej za 3500 zł + VAT. Sprzedaż ta została rozłożona na pięć rat.

W tym wypadku przychód dla przedsiębiorcy w wysokości 3500 zł powstał 8 lipca. Przy sprzedaży ratalnej dniem uzyskania przychodu jest bowiem dzień powstania należności, a nie dzień faktycznego otrzymania przez sprzedawcę (przedsiębiorcę) całej kwoty pieniężnej wynikającej z umowy. Jeżeli przedsiębiorca jest opodatkowany VAT, jego przychodem na potrzeby ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych jest cena netto sprzedawanych towarów (tj. cena towaru bez VAT).

Pamiętajmy, że do przychodów z pozarolniczej działalności gospodarczej nie zalicza się kwot naliczonych, ale nieotrzymanych odsetek od należności, w tym również od udzielonych pożyczek. Zatem przy sprzedaży ratalnej oprocentowanej odsetki od ceny jednostkowej towaru stanowią przychód dopiero w momencie ich faktycznego otrzymania (art. 14 ust. 3 pkt 2 ustawy o PIT).

Autorka jest radcą prawnym