Kompensata (czyli inaczej potrącenie) stanowi jedną z form zapłaty. Zgodnie z kodeksem cywilnym (k.c.) następuje ona w drodze umorzenia wzajemnych wierzytelności poprzez zaliczenie. W efekcie tego obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej.

Zasady przeprowadzania kompensaty określa art. 498 k.c. Przepis ten mówi, że skuteczne dokonanie kompensaty wymaga spełnienia kilku warunków. Chodzi o to, aby:

Kompensata wierzytelności powoduje, że umarzają się one do wysokości wierzytelności niższej. A to oznacza, że część wierzytelności nierozliczona na skutek kompensaty powinna być rozliczona w drodze zapłaty. Kompensata możliwa jest również w wyniku umowy zawartej między wierzycielem i dłużnikiem.

Kompensowane mogą być nie tylko wierzytelności w złotówkach, ale również w walutach obcych. Wierzytelności te wycenia się po niższym kursie waluty, według którego należność lub zobowiązanie było wycenione w momencie powstania. Aby zatem przeprowadzić kompensatę wierzytelności w walutach obcych, stosujemy kursy historyczne. Powstałe w wyniku kompensaty różnice zaliczamy odpowiednio do przychodów lub kosztów finansowych.

Firma ma nieuregulowane rozrachunki z kontrahentem zagranicznym. W ramach rozrachunków są:

> Należności:

– wartość dostawy 1500 euro

– kurs z dnia powstania należności 3,85 zł/euro

– kwota należności 5775 zł

> Zobowiązania:

– wartość dostawy 1400 euro

– kurs waluty z dnia powstania zobowiązania 3,80 zł/euro

– kwota zobowiązania 5320 zł

Zgodnie z zawartą umową dokonano kompensaty wzajemnych rozrachunków, przyjmując do rozliczenia niższy kurs waluty, według którego została wyceniona należność lub zobowiązanie. Kompensata należności 1400 euro z zobowiązaniem do wysokości 1400 euro następuje według niższego kursu historycznego, tj. 3,80 zł/euro. W wyniku kompensaty:

Powstała ujemna różnica kursowa w wysokości 70 zł, co wynika z wyliczenia: 1400 euro x (3,85 zł/euro – 3,80 zł/euro).

Należy ją odnieść w ciężar kosztów finansowych. Są to koszty uzyskania przychodów w rozumieniu ustaw o podatku dochodowym.

Pozostała nierozliczona należność w wysokości 100 euro po kursie 3,85 zł/euro, co daje 385,00 zł.

Może się zdarzyć, że kompensata obejmuje kilka lub więcej należności i zobowiązań z danym kontrahentem. Wtedy sposób postępowania jest taki sam jak przy kompensowaniu jednej należności z jednym zobowiązaniem wyrażonych w walutach obcych. Oznacza to, że dla kolejno dokonywanych kompensat poszczególnych należności i zobowiązań przyjmujemy zawsze niższy kurs historyczny danej waluty (kurs, według którego należność lub zobowiązanie było wycenione i ujęte w księgach rachunkowych).

Firma dokonuje kompensaty (potrącenia) wierzytelności wyrażonych w walutach obcych z kontrahentem zagranicznym. Porozumienie o kompensacie zawarto 30 września 2007 r. Rozrachunki z kontrahentem obejmują trzy pozycje należności oraz cztery pozycje zobowiązań.

W myśl art. 15a ust. 7 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych oraz art. 24c ust. 7 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych powstałe w wyniku rozliczenia kompensaty rozrachunków różnice kursowe stanowią przychody lub koszty podatkowe. Przepisy wyraźnie wskazują, że różnice kursowe powstałe w wyniku rozliczenia rozrachunków należy uwzględnić w rachunku podatkowym także wtedy, gdy rozliczenie następuje w drodze kompensaty (potrącenia).