Warto prześledzić, krok po kroku, potencjalne konsekwencje i ryzyko związane z restrukturyzacją, żeby nie dopuścić do wystąpienia w przyszłości zdarzeń niwelujących osiągane korzyści.Gdy chodzi o CIT, przyjrzyjmy się najpierw konsekwencjom likwidacji dla udziałowca, który otrzyma majątek likwidacyjny.
W takim wypadku opodatkowana jest nadwyżka wartości rynkowej majątku otrzymanego w drodze likwidacji nad kosztem nabycia/objęcia udziałów w likwidowanej spółce. Ten z kolei określany jest w zależności od sposobu nabycia/objęcia udziałów.
[srodtytul]19-proc. stawka albo zwolnienie[/srodtytul]
Dywidenda likwidacyjna podlega opodatkowaniu 19-proc. stawką podatku dochodowego. W praktyce jest ona dosyć rzadko stosowana z uwagi na możliwość skorzystania ze zwolnienia z opodatkowania wprowadzonego na skutek wdrożenia dyrektywy 90/435/EWG w sprawie wspólnego systemu opodatkowania stosowanego w przypadku spółek dominujących i spółek zależnych różnych państw członkowskich.
Jednym z warunków zwolnienia jest posiadanie przez uzyskującego dywidendę bezpośrednio nie mniej niż 10 proc. udziałów (akcji) w kapitale spółki wypłacającej nieprzerwanie przez okres dwóch lat.
Zwolnienie nie odnosi się jednak do sytuacji, kiedy to polska spółka otrzymuje dywidendę polikwidacyjną od spółki zagranicznej. Jest ona opodatkowana na zasadach ogólnych, z uwzględnieniem odpowiednich postanowień umów o unikaniu podwójnego opodatkowania.
[srodtytul]Połączenie też neutralne [/srodtytul]
Podobnie jak likwidacja, także połączenie spółek kapitałowych może być przeprowadzone neutralnie z punktu widzenia CIT.
Co do zasady nadwyżka wartości otrzymanego przez spółkę przejmującą lub nowo zawiązaną majątku spółki przejmowanej ponad nominalną wartość udziałów (akcji) przyznanych udziałowcom (akcjonariuszom) spółki przejmowanej nie jest dla spółki przejmującej (lub nowo zawiązanej) dochodem z udziału w zyskach osób prawnych i nie podlega opodatkowaniu.
Jednocześnie udziałowiec (akcjonariusz) spółki przejmowanej nie rozpoznaje jako swojego przychodu wartości nominalnej udziałów (akcji) przydzielonych przez spółkę przejmującą lub nowo zawiązaną.
[srodtytul]Kiedy z podatkiem[/srodtytul]
Opodatkowanie może wystąpić w następujących sytuacjach:
- spółka przejmująca posiada w kapitale zakładowym spółki przejmowanej udział w wysokości mniejszej niż 10 proc., wówczas jej dochodem jest nadwyżka wartości przejętego majątku odpowiadająca procentowemu udziałowi w kapitale zakładowym spółki przejmowanej nad kosztami uzyskania przychodu ustalonymi w zależności od sposobu nabycia udziałów (akcji);
- jeżeli plan połączenia przewiduje dopłaty w gotówce dla udziałowców (akcjonariuszy) spółki przejmowanej, wówczas takie dopłaty mogą być uznane za przychód (dochód) z udziału w zyskach osób prawnych dla udziałowców (akcjonariuszy), oraz
- gdy połączenie nie jest przeprowadzane z uzasadnionych przyczyn ekonomicznych, lecz głównym bądź jednym z głównych celów takiej operacji jest uniknięcie lub uchylenie się od opodatkowania (tzw. klauzula abuzywna).
Podczas gdy dwa pierwsze wyjątki od zasady braku opodatkowania w razie połączenia nie budzą wątpliwości, to trzeci z nich może wywoływać spory interpretacyjne.
[srodtytul]Martwy przepis[/srodtytul]
W określonych sytuacjach połączenie prowadzi do zmniejszenia łącznego obciążenia podatkowego łączących się spółek. Co więcej, w wyniku fuzji może dojść (a często jest to nawet zasadniczy cel przeprowadzenia restrukturyzacji) do długoterminowej optymalizacji obciążeń podatkowych.
Naszym zdaniem w praktyce przywołana wyżej klauzula abuzywna pozostaje pusta, ponieważ każde połączenie odbywa się z zamiarem osiągnięcia określonych korzyści ekonomicznych (np. wywołanie efektu skali, zmniejszenie kosztów administracyjnych, zwiększenie wiarygodności kredytowej spółek itd.), do których może należeć także minimalizacja obciążeń podatkowych. Jak nam wiadomo, organy skarbowe nie powołują się na ten przepis podczas analizy podatkowych konsekwencji fuzji.
Należy przy tym zaznaczyć, że neutralność podatkowa fuzji jest zagwarantowana wyłącznie dla takiego połączenia, które następuje między spółkami podlegającymi opodatkowaniu od całości swoich dochodów, bez względu na miejsce ich osiągania w Polsce, w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej lub w innym państwie należącym do Europejskiego Obszaru Gospodarczego.
[srodtytul]Wartość majątku[/srodtytul]
Jeśli chodzi o sposób ustalenia wartości początkowej środków trwałych otrzymanych w związku z likwidacją osoby prawnej, to jest on oparty na wartości ustalonej przez podatnika, nie wyższej jednak od ich wartości rynkowej.
To, w połączeniu z możliwością skorzystania ze zwolnienia z opodatkowania dochodu z tytułu majątku likwidacyjnego, umożliwia podatnikom przeprowadzenie aktualizacji wartości początkowej środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych w księgach otrzymującego majątek bez obciążeń podatkowych, co w efekcie prowadzi do nieopodatkowanego ujawnienia cichych rezerw.
Inne zasady obowiązują przy ustalaniu wartości początkowej środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych otrzymywanych przez spółkę przejmującą (nowo zawiązaną).
Tutaj obowiązuje zasada kontynuacji i wynikający z niej nakaz ustalenia wartości majątku otrzymanego w wyniku połączenia w wysokości wartości początkowej określonej w ewidencji środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych spółki połączonej.
Oznacza to, że w wyniku połączenia nie dochodzi do urynkowienia wartości początkowej majątku, a zatem nie jest możliwe zwiększenie wysokości odpisów amortyzacyjnych.
[ramka][b]Finansowe korzyści restrukturyzacji[/b]
Zlikwidowanie spółki zależnej, podobnie jak jej połączenie ze spółką dominującą, prowadzi do:
- koncentracji przychodów i kosztów w jednej spółce,
- redukcji kosztów funkcjonowania grupy jako całości,
- nieopodatkowanego ujawnienia cichych rezerw w wartości nieruchomości (tylko w razie likwidacji, po spełnieniu określonych warunków).[/ramka]
[srodtytul]PO ZAMKNIĘCIU ROKU NIE ZAWSZE DA SIĘ ZALICZYĆ STRATY[/srodtytul]
[b]Rozliczenie straty podatkowej w spółce likwidowanej/połączonej zależy od zasad zamykania ksiąg rachunkowych uregulowanych w [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=0A9C91F09A5DF196E9BF3E3A17ED1D94?id=324433]ustawie o rachunkowości[/link][/b]
Ta nakazuje zamykanie ksiąg rachunkowych m.in. na dzień poprzedzający dzień postawienia jednostki w stan likwidacji, a także na dzień zakończenia działalności jednostki, w tym również zakończenia jej likwidacji, co z kolei skutkuje koniecznością zamknięcia roku podatkowego.
Obowiązek zamknięcia ksiąg rachunkowych przed postawieniem spółki w stan likwidacji dzieli de facto istniejący rok podatkowy na dwie części, umożliwiając tym samym przyspieszone rozliczenie straty podatkowej (zgodnie z ogólną zasadą strata może zostać rozliczona w kolejno następujących po sobie pięciu latach podatkowych, z tym że wysokość obniżenia dochodu w którymkolwiek z tych lat nie może przekroczyć 50 proc. kwoty tej straty).
Konieczność zamknięcia ksiąg rachunkowych przy połączeniu jest uzależniona od sposobu połączenia i metody rozliczenia połączenia dla celów księgowych. Księgi rachunkowe zamyka się
- w jednostce przejmowanej na dzień połączenia związanego z przejęciem jednostki przez inną jednostkę, tj. na dzień wpisu do rejestru tego połączenia, oraz
- na dzień poprzedzający dzień połączenia jednostek, jeżeli w wyniku połączenia powstaje nowa jednostka, tj. na dzień poprzedzający dzień wpisu do rejestru połączenia.
Zatem na dzień połączenia (lub dzień poprzedzający przy połączeniu przez inkorporację) dochodzi do zamknięcia roku podatkowego spółki przejmowanej.
Z [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=3EC0892953EAF58605FEE453B6E7CBF6?id=115893]ustawy o CIT[/link] wynika natomiast, że straty spółki przejmowanej nie są brane pod uwagę przy ustalaniu straty spółki przejmującej (nowo zawiązanej). Oznacza to, że wymiernym efektem połączenia może być utrata korzyści podatkowej związanej z możliwością pomniejszania bieżącego dochodu podatkowego o stratę z lat poprzednich.
Niekiedy można jednak rozliczyć bieżącą stratę. Chodzi o sytuację, gdy w wyniku połączenia spółek nie powstaje nowa spółka (tzn. mamy do czynienia z połączeniem przez przejęcie) i jednocześnie rozliczenie połączenia następuje metodą łączenia udziałów.
[ramka][b]Dwie metody połączenia[/b]
Połączenie musi być rozliczone i ujęte na dzień połączenia w księgach rachunkowych spółki, na którą przechodzi majątek łączących się spółek (spółki przejmującej), albo nowej spółki powstałej w wyniku połączenia według jednej z dwóch metod:
- metody nabycia – w uproszczeniu w jej wyniku dochodzi do aktualizacji wartości majątku spółki przejmowanej do wartości godziwej oraz wykreowania dodatniej lub ujemnej wartości firmy;
- metody łączenia udziałów, w której dochodzi do sumowania wartości księgowej poszczególnych składników majątkowych oraz korekty wartości kapitału własnego w spółce przejmującej.[/ramka]
Jeżeli te warunki są spełnione, wówczas spółka przejmująca ma prawo nie zamykać ksiąg rachunkowych spółki przejmowanej, co oznacza, że rok podatkowy spółki przejmowanej nie kończy się w momencie połączenia (mimo że sama spółka przestaje istnieć).
Przychody i koszty bieżącego roku podatkowego spółki przejmowanej i spółki przejmującej są wówczas sumowane razem z dalej uzyskiwanymi przychodami/kosztami połączonej spółki.
Oznacza to, że w tym wypadku, wbrew zakazowi wykorzystywania strat spółki przejmowanej, możliwe jest uwzględnienie jej bieżącego negatywnego wyniku finansowego w rozliczeniach podatku dochodowego spółki przejmowanej (należy podkreślić, że zakaz rozliczania strat z poprzednich lat podatkowych nadal obowiązuje).
Skrócenie roku podatkowego w spółce likwidowanej/przejmowanej powoduje także inne konsekwencje, związane ze standardowymi obowiązkami ewidencyjnymi/informacyjnymi występującymi przy zamykaniu roku podatkowego.
Przykładem może być obowiązek wpłaty zaliczek za ostatni miesiąc roku podatkowego, złożenie zeznania rocznego czy innych wymaganych prawem podatkowym deklaracji w terminach liczonych od dnia zakończenia „skróconego” roku podatkowego.
Wyjątkiem od tej zasady są deklaracje IFT-1R, które płatnik, w razie zaprzestania prowadzenia działalności przed końcem lutego roku następującego po roku podatkowym, przekazuje w terminie do dnia zaprzestania działalności.
[srodtytul]KIEDY WYDATKI NA RESTRUKTURYZACJĘ ROZLICZYMY W KOSZTACH[/srodtytul]
[b]Przygotowanie procesu restrukturyzacji a także samo jego przeprowadzenie wymaga ponoszenia różnego rodzaju wydatków. Kto powinien je ponosić i czy mogą być zaliczone do kosztów uzyskania przychodów?[/b]
Chodzi m.in. o koszty doradztwa, opłat notarialnych, sądowych, ogłoszeń prasowych itp.
Ustawa o CIT nie odnosi się wprost do tego problemu. Trzeba więc sięgnąć do ogólnych zasad uznawania wydatków za koszty uzyskania przychodów i rozstrzygnąć:
- czy koszt został faktycznie poniesiony,
- czy jego poniesienie nastąpiło w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia ich źródła, a także
- czy nie został wymieniony w zamkniętym katalogu wydatków wyłączonych z kosztów podatkowych.
[srodtytul]Koszty funkcjonowania przy likwidacji[/srodtytul]
Związek danego kosztu z osiągniętymi przychodami nie musi mieć charakteru bezpośredniego. Możliwe jest bowiem zaliczenie do kosztów podatkowych tzw. kosztów ogólnego funkcjonowania spółki, które co prawda nie przyczyniają się wprost do uzyskiwania przez nią przychodów, jednak są niezbędne do zapewnienia prawidłowego funkcjonowania jednostki.
W razie likwidacji, skoro z przepisów kodeksu spółek handlowych wynika, że celem funkcjonowania spółki w likwidacji jest zakończenie jej bieżących interesów, można argumentować, że wszelkie wydatki związane z likwidacją mają ma na celu zakończenie bytu prawnego podmiotu gospodarczego, a zatem zachowują związek z ogólną działalnością spółki w likwidacji.
Co więcej, zakończenie procesu likwidacji uzależnione jest od spełnienia obowiązków nałożonych na likwidowane spółki przepisami prawa.
Mamy zatem do czynienia de facto z kosztami funkcjonowania jednostki, uwzględniającymi specyfikę procesu likwidacji. Pogląd ten potwierdził też minister finansów, który w odpowiedzi na interpelację poselską (nr 8371) uznał, że zarówno ponoszone przez spółkę w likwidacji koszty analogiczne do ponoszonych przez podmioty, które nie znajdują się w stanie likwidacji, związane z prowadzoną działalnością, jak i specyficzne wydatki związane z samym procesem likwidacji są zasadniczo kosztami uzyskania przychodu.
[srodtytul]Problemy przy połączeniu[/srodtytul]
Wydaje się, że istnienie związku między kosztami połączenia i późniejszymi przychodami połączonej spółki powinno być łatwiejsze do wykazania niż przy kosztach likwidacji. Związek ten występuje przede wszystkim w spółce przejmującej, która będzie nadal kontynuowała swoją działalność.
Największe wątpliwości może budzić możliwość odliczenia wydatków przy połączeniu przez inkorporację. Można bowiem twierdzić, że koszty ponoszone przez spółki przejmowane nie mają związku z możliwością (nawet potencjalną) generowania przychodów w przyszłości, ponieważ po zakończeniu fuzji te spółki przestaną istnieć.
Z pomocą przychodzi jednak ordynacja podatkowa, na podstawie której także przy przejęciu przez zawiązanie nowej spółki spółka nowo zawiązana wstępuje we wszelkie przewidziane w przepisach prawa podatkowego prawa i obowiązki każdej z łączących się spółek.
Tym samym jeżeli tylko dany koszt spełnia wymogi ogólne kosztu podatkowego (związek z przychodem, faktyczne poniesienie, odpowiednie udokumentowanie itp.), wówczas powinien, naszym zdaniem, być uznany za koszt uzyskania przychodów. Konieczna jest jednak każdorazowa analiza wydatku pod kątem jego kwalifikacji dla celów CIT.
[ramka][b]Sukcesja prawnopodatkowa i odpowiedzialność[/b]
Połączenie spółek wiąże się z sukcesją generalną: spółka przejmująca/nowo zawiązana wstępuje we wszelkie prawa i obowiązki przejmowanej. Z dniem połączenia przechodzą na nią m.in. zezwolenia, koncesje i ulgi, które zostały przyznane spółce przejmowanej albo którejkolwiek ze spółek łączących się przez zawiązanie nowej spółki, chyba że Austawa lub decyzja o udzieleniu zezwolenia, koncesji lub ulgi stanowi inaczej.
To ostatnie zastrzeżenie może wywoływać istotne skutki dla konkretnego procesu połączenia. Ryzyko utraty niektórych zezwoleń (np. udzielanych na podstawie prawa dewizowego) czy ulg może być decydujące dla wyboru konkretnego scenariusza restrukturyzacji.
Tym samym już na etapie planowania połączenia konieczne jest zbadanie, jakie zezwolenia, pozwolenia, koncesje są w posiadaniu poszczególnych spółek oraz jak istotne są one dla dalszego prowadzenia działalności przez połączoną spółkę.
Ponadto w wyniku połączenia dochodzi do przejęcia przez spółkę przejmującą (lub nowo zawiązaną) wszelkich praw i obowiązków wynikających z przepisów prawa podatkowego. W praktyce oznacza to, że ustanie bytu prawnego w wyniku fuzji nie pozwala na odcięcie się od ryzyka podatkowego powstałego w okresie wcześniejszego funkcjonowania łączących się spółek.
W przeciwieństwie do fuzji przepisy ordynacji podatkowej nie przewidują sukcesji prawnopodatkowej w procesie likwidacji, co oznacza, że udziałowiec likwidowanego podmiotu nie jest jego prawnopodatkowym następcą. W konsekwencji przy likwidacji wszystkie prawa i obowiązki przysługujące spółce likwidowanej wygasają w momencie jej wykreślenia z rejestru.
Teoretycznie brak sukcesji podatkowej nie wyłącza całkowicie odpowiedzialności za zobowiązania podatkowe zlikwidowanej spółki. Istnieje bowiem tzw. odpowiedzialność osób trzecich.
W praktyce jednak, biorąc pod uwagę literalne brzmienie ordynacji podatkowej oraz stanowiska organów podatkowych, ani dotychczasowi członkowie zarządu, ani likwidatorzy nie ponoszą odpowiedzialności za zobowiązania podatkowe spółki w likwidacji.
Odpowiedzialnością taką może być obciążony udziałowiec otrzymujący mienie polikwidacyjne w naturze. Można ją jednak łatwo ograniczyć, korzystając z procedury przewidzianej w art. 306g ordynacji podatkowej.[/ramka]
[ramka][b]Procedura połączenia[/b]
Łączenie spółek kapitałowych zostało uregulowane w kodeksie spółek handlowych (k.s.h.) i może być przeprowadzone na dwa sposoby:
- przez przejęcie lub
- przez zawiązanie nowej spółki (inkorporacja).
Polskie przepisy posługują się pojęciami spółki przejmującej oraz przejmowanej, nie wyróżniając ich wzajemnych zależności kapitałowych. Oznacza to, że dozwolone jest połączenie normalne, w którym spółką przejmującą jest spółka matka, oraz połączenie odwrotne, gdy spółką przejmującą jest spółka córka.
Połączenie następuje z dniem jego wpisania do rejestru właściwego według siedziby, odpowiednio spółki przejmującej (w przypadku połączenia normalnego) albo spółki nowo zawiązanej (w przypadku inkorporacji).
Na ten dzień, zwany dniem połączenia, spółka przejmowana lub spółki łączące się przez zawiązanie nowej spółki zostają rozwiązane bez przeprowadzenia odrębnego postępowania likwidacyjnego.
Od dnia połączenia w obrocie prawnym i gospodarczym występuje już tylko nowa spółka względnie spółka przejmująca, która z dniem połączenia wstępuje we wszystkie prawa i obowiązki spółki przejmowanej albo spółek łączących się przez zawiązanie nowej spółki.
Łączenie się spółek kapitałowych przebiega według planu połączenia. Jest to proces ściśle sformalizowany, który został szczegółowo opisany w k.s.h.
W praktyce wyróżnia się trzy fazy połączenia spółek:
1. Na etapie menedżerskim następuje uzgodnienie przez zarządy łączących się spółek szczegółów planu połączenia, takich jak zasady przyznania udziałów albo akcji w spółce przejmującej (lub nowo zawiązanej) czy dzień, od którego nowo przyznane udziały/akcje uprawniają do uczestnictwa w zysku spółki przejmującej (nowo zawiązanej). Faza ta obejmuje także przygotowanie odpowiednich dokumentów stanowiących obowiązkowe załączniki do planu połączenia.
2. W drugiej fazie, zwanej etapem właścicielskim, zgromadzenia wspólników podejmują uchwały w sprawie połączenia.
3. Na koniec konieczna jest autoryzacja połączenia przez właściwy sąd rejestrowy. Wpis połączenia do rejestru handlowego zamyka formalną procedurę połączenia.
Skutkiem połączenia jest wyeliminowanie z obrotu prawnego jednej spółki (przy połączeniu przez przejęcie) lub dwóch równocześnie (przy inkorporacji) w celu scalenia ich zasobów gospodarczych i dalszego prowadzenia działalności.[/ramka]
[ramka][b]Procedura likwidacji[/b]
Likwidacja także prowadzi do unicestwienia bytu prawnego danej spółki, ale jednocześnie dochodzi w jej wyniku do przeniesienia zasobów gospodarczych likwidowanej spółki do jej wspólników. Oznacza to zwrot zainwestowanych środków i ostateczne zakończenie prowadzenia działalności gospodarczej przez likwidowaną spółkę.
Procedura rozwiązania i likwidacji spółek kapitałowych także została uregulowana w k.s.h. Przyczynami rozwiązania spółki mogą być: przyczyny przewidziane w jej umowie, uchwała wspólników o jej rozwiązaniu albo o przeniesieniu siedziby za granicę, ogłoszenie upadłości, a także inne przyczyny przewidziane prawem.
Przyczyną likwidacji dokonywanej w ramach grupy kapitałowej będzie z reguły decyzja wspólników, która znajdzie swoje odzwierciedlenie w odpowiedniej uchwale. Zapoznanie się z procedurą likwidacji spółki określoną w prawie handlowym jest o tyle istotne, że jej kolejne etapy stają się podstawą poszczególnych obowiązków wynikających z prawa podatkowego.
Cały proces likwidacji można przedstawić w uproszczeniu w następujących etapach.
1. Otwarcie likwidacji następuje z dniem powzięcia przez wspólników uchwały o rozwiązaniu spółki. Likwidację prowadzą likwidatorzy, którymi z reguły są członkowie zarządu. Otwarcie likwidacji należy zgłosić do sądu rejestrowego, a likwidację prowadzi się pod firmą spółki z dodaniem oznaczenia „w likwidacji”.
Likwidatorzy powinni ogłosić otwarcie likwidacji w Monitorze Sądowym i Gospodarczym, wzywając wierzycieli do zgłoszenia ich wierzytelności w terminie trzech miesięcy od dnia tego ogłoszenia. Kodeks spółek handlowych nakłada na likwidatorów obowiązek sporządzenia bilansu otwarcia likwidacji, w którym wszystkie składniki aktywów powinny zostać wykazane w wartości zbywczej.
2. W trakcie czynności likwidacyjnych likwidatorzy zobowiązani są do spłaty zobowiązań likwidowanej spółki lub złożenia odpowiedniego depozytu.
3. Etapem końcowym procedury likwidacyjnej jest podział majątku pozostałego po zaspokojeniu wierzycieli oparty na sporządzonym sprawozdaniu likwidacyjnym. W doktrynie wyrażany jest pogląd, że podział majątku pomiędzy wspólników likwidowanej spółki może nastąpić w naturze, tj. bez jego uprzedniego spieniężenia. Z możliwości tej często korzystają spółki nabywające nieruchomości poprzez tzw. wehikuły inwestycyjne (Special Purpose Vehicle, SPV).
4. Po zakończeniu czynności likwidacyjnych, podziale majątku i dopełnieniu obowiązków formalnych likwidatorzy składają wniosek o wykreślenie spółki z rejestru przedsiębiorców. Rozwiązanie spółki jest skuteczne z chwilą jej wykreślenia z rejestru, zatem decyzja sądu rejestrowego kończy byt prawny spółki.
Ze względu na ścisłe regulacje k.s.h. między ogłoszeniem likwidacji a podziałem majątku musi upłynąć co najmniej sześć miesięcy. Uproszczona procedura połączenia może zostać sfinalizowana w czasie nawet o połowę krótszym, przy czym zależy to nie tylko od stopnia skomplikowania danej struktury (np. występowania udziałowców mniejszościowych w spółce przejmowanej), ale także od długości postępowania przed sądami rejestrowymi.[/ramka]
[i]Autor jest menedżerem w TPA Horwath Sztuba Kaczmarek
Autorka jest starszą konsultantką w tej firmie[/i]