Przy większości kontraktów przedsiębiorcy zastrzegają obowiązek zapłaty kary umownej, m.in. za dostarczenie wadliwego towaru, opóźnienie w realizacji umowy, nieprawidłowe wykonanie usługi. Zarówno zapłata, jak i otrzymanie takiej kary powoduje podatkowe skutki. Gdy otrzymujemy od kontrahenta umowne odszkodowanie, musimy nie tylko sprawdzić, kiedy powstaje z tego tytułu przychód, ale też ustalić, czy kara umowna jest opodatkowana VAT i jak ją udokumentować. Jeśli to my wypłacamy naszemu kontrahentowi ustaloną w podpisanej z nim umowie karę, powinniśmy ustalić, czy wydatek ten będzie kosztem uzyskania przychodów.

Zgodnie z art. 12 ust. 3a ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych (ustawa o CIT) za datę powstania przychodu z działalności gospodarczej uważa się dzień wydania rzeczy, zbycia prawa majątkowego lub wykonania usługi albo częściowego wykonania usługi, nie później niż dzień wystawienia faktury albo uregulowania należności. Powstaje zatem pytanie, czy przychód z kary umownej powinien być rozpoznany w dniu wystawienia noty księgowej, czy dopiero w dniu otrzymania kary umownej (na zasadzie kasowej)?

Problemem tym zajmował się Naczelny Sąd Administracyjny. W wyroku z 30 maja 2006 r. (II FSK 699/05) orzekł, że odszkodowanie umowne jest świadczeniem szczególnego rodzaju i nie może być traktowane na równi z przychodami bezpośrednio związanymi z działalnością gospodarczą. Dlatego też przychód z odszkodowania czy kary umownej powinien być rozpoznawany na zasadzie kasowej.

Stanowisko NSA znajduje potwierdzenie w praktyce organów podatkowych. Przykładowo Pomorski Urząd Skarbowy w interpretacji z 2 sierpnia 2007 r. (DP/423-0104/07/AP) stwierdził, że „w przypadku istnienia roszczenia z tytułu kary umownej nie mamy do czynienia z wydaniem towaru lub świadczeniem usługi, bowiem ten, któremu przysługuje takie roszczenie, nie dokonuje żadnego świadczenia na rzecz dłużnika z tego tytułu. Oznacza to, że przychody z kary umownej należy kwalifikować jako pozostałe świadczenie, o którym mowa w art. 12 ust. 3a pkt 3 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych. Tym samym przychody z tytułu kar umownych powstają zgodnie z metodą kasową, czyli w chwili faktycznego otrzymania świadczenia”.

Tak samo stwierdził Drugi Mazowiecki Urząd Skarbowy (interpretacja z 9 marca 2007 r., 1472/ROP1/423-51/07/AJ). Jego zdaniem „odszkodowanie ustalone wobec korzystającego w związku z niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem umowy leasingu będzie stanowiło dla spółki przychód w dacie jego faktycznego otrzymania od korzystającego”.

W interpretacji z 27 grudnia 2006 r. (DP/423-0180/06/ AKL) Pomorski Urząd Skarbowy zauważył, że „stosownie do art. 12 ust. 3a ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych za datę powstania przychodu związanego z działalnością gospodarczą uważa się co do zasady dzień wystawienia faktury (co w tym wypadku nie ma miejsca, gdyż spółka wystawiła noty obciążeniowe), nie później niż ostatni dzień miesiąca, w którym miało miejsce jedno z wymienionych w tym przepisie zdarzeń. W świetle przedstawionego stanu faktycznego i powyższych uregulowań prawnych należy stwierdzić, iż w opisanej sytuacji zastosowanie znajdzie art. 12 ust. 3a pkt 3 powołanej ustawy, stosownie do którego datą powstania przychodu należnego będzie moment otrzymania zapłaty”. Zdaniem organu podatkowego kary umowne, chociaż nie są uzyskiwane za wykonanie świadczenia, należy zakwalifikować do pozostałych przypadków niewymienionych w pkt 1 i 2 wspomnianego przepisu.

Jowita Pustuł jest partnerem w J.Pustuł, M.Przywara Doradztwo podatkowe

Paweł Długosz jest asystentem podatkowym w tej firmie