Postępowanie podatkowe powinno być prowadzone w sposób budzący zaufanie do organów podatkowych (121 § 1 ordynacji podatkowej, dalej: o.p.).
Jest to jedna z fundamentalnych zasad załatwiania spraw podatkowych. Może się wydawać, że jest to bardziej życzenie, niż skuteczne narzędzie ochrony praw podatników. Jednak zasada zaufania kryje w sobie spory potencjał praktyczny, z czego podatnicy rzadko zdają sobie sprawę. Dlatego warto zrozumieć znaczenie zasady zaufania dla sposobu załatwiania spraw podatkowych, co przyda się w kontaktach z organami podatkowymi.
Chodzi o sposób stosowania przepisów
„Fakt, że ocena organu podatkowego nie jest zgodna z oczekiwaniami podatnika, nie świadczy o tym, że doszło do naruszenia zasady prowadzenia postępowania w sposób budzący zaufanie do organów podatkowych" (wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Bydgoszczy z 15 marca 2017 r., I SA/Bd 829/16).
Organy posiadają duże uprawnienia, mogące doprowadzić do uszczuplenia majątku podatnika. Dlatego ważne jest, aby pobierały podatek w sposób budzący zaufanie. Nie oznacza to oczywiście, że organ działa w sposób budzący zaufanie, tylko gdy wydaje korzystne dla podatnika rozstrzygnięcia.
W powoływaniu się na zasadę zaufania trzeba również rozumieć, że dotyczy ona sposobu w jaki organ stosuje przepisy, a nie samych przepisów prawa podatkowego.
Przykład
Naczelnik urzędu skarbowego wydał decyzję, w której wymierzył Janowi Borowskiemu wysoki podatek. Niezrozumiałe przepisy podatkowe doprowadziły do niekorzystnych konsekwencji podatkowych, których można było uniknąć. Pan Borowski jest bardzo niezadowolony z przepisów, jednak samo postępowanie zmierzające do wymierzenia podatku zostało przeprowadzone w sposób niebudzący zastrzeżeń. Dlatego nie można powiedzieć, że zasada zaufania została naruszona.
Najczęściej zasada zaufania zostaje załamana na skutek:
1) naruszenia przez organ przepisów prawa;
2) działania organu, które można uznać za „nie fair";
Wzór – wniosek w sprawie konieczności zwrócenia uwagi na przestrzeganie zasady zaufania
3) popełnienia przez organ błędu.
1. Trudno ufać komuś kto nie przestrzega prawa. Dlatego wykazując, że organ złamał jakiś przepis, można powołać się na naruszenie zasady zaufania. Szczególnie w przypadku niedotrzymania innej zasady prowadzenia postępowania podatkowego.
Przykład
Organ wydał decyzję, w której nie uzasadnił niekorzystnego dla Jana Borowskiego rozstrzygnięcia i tym samym naruszył art. 210 § 1 pkt 6 o.p. (zgodnie z tym przepisem decyzja powinna zawierać uzasadnienie faktyczne i prawne). Takie działanie jest również naruszeniem zasady zaufania. Ponadto, organ nie wyznaczył panu Borowskiemu terminu na zapoznanie się z materiałem dowodowym zebranym w sprawie. Tym samym naruszył zasadę czynnego udziału strony w postępowaniu oraz zasadę zaufania.
2. Działanie organu nie musi wiązać się bezpośrednio z naruszeniem konkretnego przepisu prawa. Mimo tego, niektóre działania można uznać za niezgodne z ogólnie przyjętymi zasadami postępowania.
Przykład
Jan Borowski został przesłuchany jako strona postępowania w sprawie nieujawnionych źródeł dochodu. Prowadzący przesłuchanie bez wyraźnego uzasadnienia zadawał intymne pytania, które wyprowadziły pana Borowskiego z równowagi.
3. Organ przestrzegający zasadę zaufania powinien nie tylko wystrzegać się błędów, ale również działać tak, aby popełnione przez niego pomyłki nie obciążały podatnika.
Przykład
Prezydent miasta wydał wobec Jana Borowskiego decyzję w sprawie podatku od środków transportowych uwzględniającą zwolnienie jednego z pojazdów. Zwolnienie w sprawie pana Borowskiego wiązało się z błędnym zastosowaniem przepisu. Po dwóch latach doszło do stwierdzenia nieważności decyzji i obciążenia pana Jana wyższą kwotą podatku wraz z odsetkami. Pan Borowski złożył wniosek o umorzenie odsetek od powstałej zaległości, co spotkało się z decyzją odmowną. Organ naruszył zasadę zaufania dwukrotnie. Najpierw wydając niewłaściwą decyzję, następnie nie umarzając odsetek, które obciążają podatnika na skutek błędnej decyzji wymiarowej.
Jakie są metody obrony
Naruszenie zasady zaufania można w praktyce wykorzystać na kilka sposobów. Podatnik może bowiem:
1) zaskarżyć rozstrzygnięcie;
2) powołać się na zasadę we wniosku;
3) zwrócić pracownikom organu uwagę w trakcie postępowania.
1. Na naruszenie zasady zaufania można powołać się w odwołaniu od decyzji lub skarżąc rozstrzygnięcie do sądu administracyjnego. Może to doprowadzić do zmiany lub uchylenia decyzji. Niedotrzymanie zasady zaufania najczęściej będzie miało miejsce w związku z naruszeniem innego przepisu. Jednak zdaniem Naczelnego Sądu Administracyjnego „art. 121 § 1 o.p. nie może być traktowany jako postulat ustawodawcy wobec organów podatkowych, ale powinien być przesłanką oceny ich działalności, w wyniku której może dojść do uchylenia decyzji administracyjnej nawet wówczas, gdy w toku postępowania nie dojdzie do naruszenia innych przepisów ordynacji podatkowej." (wyrok z 10 kwietnia 2014 r., I GSK 893/12).
Przykład
Pan Borowski po otrzymaniu decyzji, która nie zawierała uzasadnienia, rozstrzygnięcia złożył odwołanie, wskazując między innymi na naruszenie zasady zaufania.
2. Składając wniosek podatnik może wykazać, że pozytywne załatwienie podania związane jest z zasadą zaufania. W ten sposób można wykazać zasadność wniosków składanych w ramach postępowania podatkowego oraz zapobiegać naruszeniom zasady zaufania. Ponadto, błąd popełniony przez organ może być uzasadnieniem dla złożenia wniosku w sprawie udzielenia ulgi w spłacie obciążenia powstałego z winy organu (na przykład w postaci odsetek).
Przykład
Pan Jan Borowski złożył wniosek o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego. Pan Jan poprosił, aby organ nie powoływał biegłego, który zazwyczaj wydaje opinie na zlecenie organu w podobnych sprawach, ponieważ wieloletnia współpraca biegłego z organem podatkowym może wpływać na jego bezstronność. Pan Borowski we wniosku przypomniał, że organ na podstawie art. 121 § 1 o.p. jest zobowiązany prowadzić postępowanie w sposób budzący zaufanie. Nieprzychylenie się do wniosku jest podstawą do złożenia odwołania od decyzji kończącej postępowanie ze względu na naruszenie zasady zaufania.
3. W przypadku prowadzenia postępowania w sposób naruszający zasadę zaufania podatnik może także reagować na bieżąco. Pracownicy organu podatkowego mogą nie zdawać sobie sprawy, że ich działanie prowadzi do naruszenia zasady zaufania. Dlatego warto korzystać z możliwości czynnego udziału w postępowaniu.
Przykład
Naczelnik urzędu skarbowego wyznaczył Janowi Borowskiemu siedmiodniowy termin na zapoznanie się z materiałem dowodowym zebranym w sprawie podatku dochodowego. Pan Borowski odebrał postanowienie 27 kwietnia 2017 r. Wyznaczony termin jest tak niefortunny, że przypadają na niego aż cztery dni, w czasie których urząd skarbowy jest zamknięty, co w przypadku pana Jana uniemożliwia zapoznanie się z materiałami postępowania. Pan Jan napisał maila do pracownika prowadzącego postępowanie i wyjaśnił, że nie jest w stanie stawić się w wyznaczonym terminie. Zobowiązał się przyjść do urzędu 8 maja 2017 r. i poprosił, aby wstrzymać się z wydaniem decyzji do tego czasu. Jego zdaniem wyznaczenie terminu w okresie świąt majowych może zostać uznane za naruszenie zasady zaufania, jeżeli uniemożliwi mu to skorzystanie z prawa do czynnego udziału w postępowaniu.
Warto znać swoje prawa
Postępowanie podatkowe jest narzędziem, dzięki któremu państwo sprawuje władzę nad portfelami podatników. Zasada zaufania jest jednym z mechanizmów, które mają gwarantować, że władza ta będzie sprawowana w sposób spełniający demokratyczne standardy. Dlatego warto nie tylko wiedzieć o istnieniu zasady zaufania, ale rozumieć jej rolę w funkcjonowaniu organów podatkowych.
Brzmienie art. 121 § 1 o.p. może dawać poczucie życzeniowego charakteru zasady zaufania. Jednak dzięki takiemu sformułowaniu podatnik może powoływać się na nią w bardzo różnych sytuacjach, w tym takich, które nie wiążą się z naruszeniem innego przepisu. Dla zobrazowania potencjału, jaki niesie ze sobą zasada zaufania, w DF z 7 września będzie opublikowany kolejny artykuł na ten temat, w całości poświęcony jej praktycznemu wykorzystaniu.
Autor jest głównym specjalistą w Urzędzie Miasta Szczecin