Podmioty gospodarcze powszechnie prowadzą transgraniczną wymianę handlową. W ramach realizowanych transakcji przedsiębiorcy nabywają usługi od zagranicznych kontrahentów. W takiej sytuacji mamy do czynienia z importem usług, do rozliczenia którego zobligowany będzie usługobiorca, w ramach mechanizmu odwrotnego obciążenia (ang. reverse charge mechanism). Mechanizm ten stanowi wyjątek od ogólnej zasady, zgodnie z którą podmiotem zobowiązanym do naliczenia i odprowadzenia VAT jest sprzedawca (usługodawca). Ponieważ krajowy usługobiorca jest podatnikiem przy takiej transakcji, zagraniczny usługodawca unika konieczności rejestracji w kraju nabywcy na potrzeby VAT bądź ustanawiania przedstawiciela podatkowego.

Na czym polega mechanizm

Import usług to świadczenie usług, z tytułu realizacji których podatnikiem zobowiązanym do rozliczenia VAT będzie polski usługobiorca (podmiot, na rzecz którego świadczona jest usługa transgraniczna) w ramach tzw. odwróconego poboru (art. 2 pkt 9 ustawy o VAT). Usługobiorcy nie muszą przy tym wystawiać żadnych dokumentów. Mogą wykazywać i rozliczać import usług bezpośrednio na podstawie faktur handlowych, wystawionych przez zagranicznych usługodawców, po uprzedniej rejestracji dla celów VAT-UE na druku VAT-R (art. 97 ust. 3 pkt 1 ustawy o VAT).

Uwaga! Obowiązek rejestracji VAT UE ciąży na podatnikach (usługobiorcach), którzy importują z innego państwa członkowskiego Wspólnoty usługi, których miejscem świadczenia jest terytorium Polski, na podstawie art. 28b ustawy o VAT. W pozostałych przypadkach (tj. importu usług z UE, dla których Polska jest miejscem świadczenia na podstawie innych przepisów niż art. 28b ustawy o VAT oraz importu usług spoza UE, podatnicy nie mają obowiązku takiej rejestracji.

Mechanizm samoobliczenia VAT przez usługobiorcę znajdzie zastosowanie w sytuacji łącznego spełnienia wymienionych w przepisach warunków >patrz tabela.

Uwaga na oddział i rejestrację

Sam fakt posiadania w Polsce przez zagranicznego usługodawcę stałego miejsca prowadzenia działalności nie ma wpływu na obowiązki polskiego usługobiorcy z tytułu importu usług, pod warunkiem że ten polski oddział zagranicznego kontrahenta nie bierze udziału w świadczeniu transgranicznych usług (a usługi realizowane są z siedziby, względnie z innego oddziału zagranicznego usługodawcy, znajdującego się poza Polską). Również fakt rejestracji zagranicznego usługodawcy na potrzeby VAT w Polsce jest co do zasady (wyjątek stanowią usługi związane z nieruchomościami) bez znaczenia dla obowiązku opodatkowania importu usług przez polskiego usługobiorcę.

Miejsce prowadzenia działalności

Inaczej wygląda natomiast sytuacja, gdy usługi te są wykonywane ze stałego miejsca prowadzenia działalności zagranicznego usługodawcy, zlokalizowanego w Polsce. Wówczas polski usługobiorca nie rozlicza VAT w Polsce z tytułu importu usług. Zobowiązanym do rozliczenia VAT w Polsce na zasadach ogólnych, po uprzedniej rejestracji na potrzeby tego podatku (względnie ustanowieniu przedstawiciela podatkowego), będzie wtedy zagraniczny usługodawca. Przy czym uznaje się, że stałe miejsce prowadzenia działalności gospodarczej przez kontrahenta zagranicznego w Polsce uczestniczy w danych transakcjach, jeżeli jego zaplecze techniczne i personel są wykorzystywane do celów niezbędnych do realizacji podlegającej opodatkowaniu transakcji świadczenia usług w Polsce – przed świadczeniem usług lub w ich trakcie. W przypadku gdy zasoby oddziału zagranicznego podmiotu zlokalizowanego w Polsce wykorzystywane są jedynie do zadań administracyjnych (obejmujących np. księgowość czy windykację wierzytelności), przyjmuje się, że nie jest on wykorzystywany do celów świadczenia usług. Jeżeli jednak oddział taki wystawia fakturę, posługując się polskim numerem identyfikacyjnym VAT, to wówczas należy uznać, że – co do zasady – bierze on udział w świadczeniu usług w Polsce.

Przykład

Podmiot P z siedzibą w Polsce nabywa od podmiotu N z siedzibą w Niemczech (który nie posiada w Polsce stałego miejsca prowadzenia działalności) usługę transportu towarów z Monachium do Krakowa. Zobligowanym do rozliczenia VAT w Polsce będzie podmiot P, i to nawet gdyby podmiot N był zarejestrowany na potrzeby VAT w Polsce. Gdyby jednak podmiot N miał w Polsce oddział, który byłby zaangażowany w wykonanie ww. transakcji (np. zapewniałby środki transportu, dokonywałby rozliczeń), zobowiązanym do rozliczenia VAT w Polsce (po uprzedniej rejestracji w Polsce na potrzeby tego podatku) byłby podmiot N.

Przykład

Podmiot P z siedzibą w Polsce nabywa od podmiotu N z siedzibą w Niemczech (który nie posiada w Polsce stałego miejsca prowadzenia działalności), zarejestrowanego dla potrzeb VAT w Polsce usługi związane z nieruchomością położoną na terytorium Polski. Są to usługi przygotowywania i koordynowania prac budowlanych). Zobowiązanym do rozliczenia VAT w Polsce z tytułu sprzedaży krajowej będzie podmiot N.

Przykład

Słowacki podmiot S, nieposiadający siedziby ani stałego miejsca prowadzenia działalności gospodarczej na terytorium Polski i niezarejestrowany na potrzeby VAT w Polsce, świadczy na rzecz polskiego podmiotu P usługi przechowania towarów w magazynach położonych w Polsce. Zobowiązanym do rozliczenia VAT w Polsce z tytułu importu usług będzie podmiot P.