Obowiązująca do końca 2015 r. ulga dla firm inwestujących w nowe technologie budziła wiele wątpliwości. Ze względu na liczne, trudne do spełnia warunki i trudności interpretacyjne nie cieszyła się wielką popularnością wśród podatników. Chcąc pobudzić innowacyjność polskiej gospodarki, ustawodawca zdecydował się na jej usunięcie z przepisów ustaw o PIT i o CIT i zastąpienie jej nowymi rozwiązaniami podatkowymi. Niestety, z początkowych szumnych obietnic korzyści podatkowych zostało niewiele.

Miało być tak pięknie

Firmy, które liczyły, że od nowego roku załapią się na super rozliczenie kosztów, zwolnienia w CIT i nieopodatkowane aporty komercjalizowanej własności intelektualnej, zawiodą się sromotnie. Pierwotna wersja projektu zakładała m.in., że przedsiębiorcy inwestujący w prace badawcze i rozwojowe mogliby odliczyć od 120 proc. (duże firmy) do nawet 150 proc. (mniejsze) wydatków faktycznie poniesionych na takie prace oraz dokonanych odpisów. Ostatecznie jednak te rozwiązania nie znalazły się w uchwalonej 25 września 2015 r. nowelizacji niektórych ustaw w związku ze wspieraniem innowacyjności.

Co zostało z obietnic

Analogiczne rozwiązania wprowadzone do ustaw o podatkach dochodowych PIT i CIT sprowadzają się zasadniczo do możliwości odliczenia wydatków związanych z pracami badawczo-rozwojowymi. Niestety, nie dadzą one już tak dużej korzyści jak proponowane pierwotnie.

Co istotne, podatnicy nie mają już prawa do ulgi w zakresie wydatków poniesionych na zakup „cudzych" technologii, np. programu komputerowego. Taką możliwość dawała stara ulga na nowe technologie. Można się spodziewać, że wykluczenie tej opcji spowoduje, że niewiele firm skorzysta z nowych rozwiązań. Nie każdego będzie bowiem stać na prowadzenie własnych badań. A tylko takie zgodnie z nowym brzmieniem przepisów o PIT i CIT dają prawo do odliczenia.

Główne zasady korzystania z ulgi na badania i rozwój określają nowe art. 26e–26g ustawy o PIT i analogiczne art. 18d i 18e ustawy o CIT.

Od 1 stycznia 2016 r. podatnik uzyskujący przychody z działalności gospodarczej może odliczać od podstawy obliczenia podatku tzw. koszty kwalifikowane, tj. koszty uzyskania przychodów poniesione na działalność badawczo-rozwojową. Kwota odliczenia nie może jednak przekroczyć w roku podatkowym dochodu uzyskanego z działalności.

Ustawodawca szczegółowo wskazał, co uznaje za koszty kwalifikowane. Do pierwszej należą wydatki związane z pracownikami zatrudnionymi w celu realizacji działalności badawczo-rozwojowej (wynagrodzenia oraz składki od nich określone w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych, w części finansowanej przez płatnika składek). W kolejnej kategorii znalazły się wydatki na nabycie materiałów i surowców bezpośrednio związanych z prowadzoną działalnością badawczo-rozwojową.

Kosztami kwalifikowanymi są też pieniądze wydane na potrzeby prowadzonej działalności badawczo-rozwojowej na ekspertyzy, opinie, usługi doradcze i usługi równorzędne. Dotyczy to także nabycia wyników badań naukowych, ale świadczonych lub wykonywanych na podstawie umowy przez jednostkę naukową w rozumieniu ustawy o zasadach finansowania nauki.

Premiowane podatkowo w ramach nowej ulgi jest również odpłatne korzystanie z aparatury naukowo-badawczej. Ale tylko tej wykorzystywanej wyłącznie w prowadzonej działalności badawczo-rozwojowej i pod warunkiem, że korzystanie nie wynika z umowy zawartej z podmiotem powiązanym.

W ramach ulgi można ponadto rozliczyć dokonywane w danym roku podatkowym, zaliczane do kosztów uzyskania przychodów, odpisy amortyzacyjne od środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych wykorzystywanych w prowadzonej działalności badawczo-rozwojowej. Ale uwaga – z wyłączeniem samochodów osobowych oraz budowli, budynków i lokali będących odrębną własnością. W tym przypadku ustawodawca zrezygnował jedynie z ograniczenia prawa do kosztów przewidzianych w art. 23 ust. 1 pkt 45 ustawy o PIT i art. 16 ust. 1 pkt 48 ustawy o CIT. Chodzi o wyłączenie z kosztów odpisów w części, która odpowiada poniesionym wydatkom na nabycie lub wytworzenie we własnym zakresie nowych technologii, odliczonym od podstawy opodatkowania podatkiem dochodowym albo zwróconym podatnikowi w jakiejkolwiek formie.

Zakres wydatków, które uprawniają firmy inwestujące w badania i rozwój, potencjalnie wydaje się szeroki. Niestety, ustawodawca postanowił wprowadzić limity. Koszty kwalifikowane podlegają odliczeniu, jeżeli nie zostały podatnikowi zwrócone w jakiejkolwiek formie.

Limity...

I tak kwota kosztów kwalifikowanych w odniesieniu do wydatków na wynagrodzenia i składki pracowników nie może przekroczyć 30 proc. W odniesieniu do pozostałych wydatków sprawa jeszcze bardziej się komplikuje. Bo tu dodatkowo wprowadzono podział w zależności od kategorii przedsiębiorców.

Mikroprzedsiębiorcom, przedsiębiorcom małym lub średnim pozostałe kategorie kosztów kwalifikowanych (ekspertyzy, opinie, amortyzacja, materiały, aparatura itd.) dadzą profity tylko do 20 proc., a pozostałym tylko 10 proc. W konsekwencji duże firmy, które najbardziej stać na inwestowanie w innowacyjność i badania, nie odliczą więcej niż 30 proc. przy wydatkach związanych z pracownikami i tylko 10 proc. w innych kategoriach kosztów kwalifikowanych.

...i inne ograniczenia

Na tym nie koniec ograniczeń. Przede wszystkim o nowej preferencji mogą zapomnieć firmy ulokowane w specjalnych strefach ekonomicznych. Prawo do odliczenia nie przysługuje bowiem podatnikowi, jeżeli w roku podatkowym prowadził działalność na podstawie zezwolenia na terenie strefy.

Ponadto koszty kwalifikowane ponoszone w ramach badań podstawowych podlegają odliczeniu tylko pod warunkiem, że są prowadzone na podstawie umowy lub porozumienia z jednostką naukową w rozumieniu przepisów o zasadach finansowania nauki.

Kwestie techniczne

Podatnicy, którzy zdecydują się na inwestowanie w innowacyjność i spełnią warunki nowej ulgi, rozliczą ją w zeznaniu za rok podatkowy, w którym ponieśli koszty kwalifikowane.

Przewidziano także rozwiązanie dla tych, którzy w danym roku poniosą stratę lub których dochód będzie niższy od przysługujących mu odliczeń. W takich przypadkach odliczenia – odpowiednio w całej kwocie lub w pozostałej części – firma będzie mogła dokonać w zeznaniach za kolejno następujące po sobie trzy lata podatkowe. Z tym jednak zastrzeżeniem, że muszą być to lata następujące bezpośrednio po roku, w którym podatnik skorzystał lub miał prawo skorzystać z odliczenia. W niektórych przypadkach to zastrzeżenie ograniczy możliwość skonsumowania całej ulgi, a nawet pozbawi jej w ogóle.

Korzystający z nowej ulgi będą obowiązani wykazać w zeznaniu koszty kwalifikowane podlegające odliczeniu. W przypadku PIT odliczenie ma być wykazane w zeznaniu, w którym podatnik rozlicza przychody z działalności.

Dodatkowy obowiązek

Dodatkowym obowiązkiem dla podatników prowadzących działalność badawczo-rozwojową, którzy zamierzają skorzystać z odliczenia, jest wyodrębnienie kosztów tej aktywności odpowiednio w prowadzonej księdze, ewidencji czy księgach rachunkowych.

Korzystanie z praw nabytych

Część przedsiębiorców będzie mogła w 2016 r. jeszcze korzystać ze zlikwidowanej ulgi na nowe technologie. Zgodnie z przepisem przejściowym ci, którzy przed końcem roku podatkowego rozpoczętego przed 1 stycznia 2016 r. nabyli prawo do odliczenia wydatków poniesionych na nabycie nowych technologii, mogą dokończyć ich rozliczenie na starych zasadach.

Nowe pojęcia związane z rozliczeniem ulgi na badania i rozwój

Działalność badawczo-rozwojowa to działalność twórcza obejmująca badania naukowe lub prace rozwojowe, podejmowana w sposób systematyczny w celu zwiększenia zasobów wiedzy oraz wykorzystania zasobów wiedzy do tworzenia nowych zastosowań.

Badania naukowe:

a) podstawowe – oryginalne prace badawcze, eksperymentalne lub teoretyczne podejmowane przede wszystkim w celu zdobywania nowej wiedzy o podstawach zjawiskach i obserwowalnych faktach bez nastawienia na bezpośrednie zastosowanie komercyjne,

b) stosowane – prace badawcze podejmowane w celu zdobycia nowej wiedzy, zorientowane przede wszystkim na zastosowanie w praktyce,

c) przemysłowe – badania mające na celu zdobycie nowej wiedzy oraz umiejętności w celu opracowywania nowych produktów, procesów i usług lub wprowadzania znaczących ulepszeń do istniejących produktów, procesów i usług; badania te uwzględniają tworzenie elementów składowych systemów złożonych, budowę prototypów w środowisku laboratoryjnym lub w środowisku symulującym istniejące systemy, szczególnie do oceny przydatności danych rodzajów technologii, a także budowę niezbędnych w tych badaniach linii pilotażowych, w tym do uzyskania dowodu w przypadku technologii generycznych.

Prace rozwojowe to nabywanie, łączenie, kształtowanie i wykorzystywanie dostępnej aktualnie wiedzy i umiejętności z dziedziny nauki, technologii i działalności gospodarczej oraz innej wiedzy i umiejętności do planowania produkcji oraz tworzenia i projektowania nowych, zmienionych lub ulepszonych produktów, procesów i usług, z wyłączeniem prac obejmujących rutynowe i okresowe zmiany wprowadzane do produktów, linii produkcyjnych, procesów wytwórczych, istniejących usług oraz innych operacji w toku, nawet jeżeli takie zmiany mają charakter ulepszeń, w szczególności:

a) opracowywanie prototypów i projektów pilotażowych oraz demonstracje, testowanie i walidację nowych lub ulepszonych produktów, procesów lub usług w otoczeniu stanowiącym model warunków rzeczywistego funkcjonowania, których głównym celem jest dalsze udoskonalenie techniczne produktów, procesów lub usług, których ostateczny kształt nie został określony,

b) opracowywanie prototypów i projektów pilotażowych, które można wykorzystać do celów komercyjnych, w przypadku gdy prototyp lub projekt pilotażowy stanowi produkt końcowy gotowy do wykorzystania komercyjnego, a jego produkcja wyłącznie do celów demonstracyjnych i walidacyjnych jest zbyt kosztowna.

podstawa prawna: ustawa z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (tekst jedn. DzU z 2014 r., poz. 851 ze zm.)

podstawa prawna: ustawa z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jedn. DzU z 2012 r., poz. 361 ze zm.)

podstawa prawna: ustawa z 25 września 2015 r. o zmianie niektórych ustaw w związku ze wspieraniem innowacyjności (DzU z 2015 r., poz. 1767)