Jestem właścicielem firmy produkującej tworzywa sztuczne. Moja firma ma w ostatnim czasie problemy finansowe, na skutek których nie jestem w stanie na bieżąco regulować wszystkich moich zobowiązań wobec dostawców i usługodawców. Jeden z kontrahentów już złożył w sądzie pozew przeciwko mnie o zapłatę za dostawę towarów. Czy ewentualne koszty związane ?z obroną podczas procesu będę mógł zaliczyć do kosztów uzyskania przychodów?

– pyta czytelnik.

Przepisy ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych nie uzależniają możliwości zaliczenia do kosztów uzyskania przychodów wydatków związanych z postępowaniem sądowym od tego, czy podatnik w postępowaniu tym jest wierzycielem (powodem), czy dłużnikiem (pozwanym). W ustawie ?o PIT nie ma szczególnych uregulowań, które wyłączałyby ?z kosztów podatkowych wydatki dłużnika poniesione w związku z prowadzonym przeciw niemu postępowaniem sądowym na okoliczność nieuregulowania przez niego zobowiązania wobec wierzyciela. Z art. 23 ust. 1 pkt 14 ustawy o PIT wynika jedynie, że za koszty podatkowe nie mogą być uznane koszty egzekucyjne związane z niewykonaniem zobowiązania, co jednak nie dotyczy opisanej sytuacji, w której dłużnik ponosi wydatki związane z postępowaniem sądowym (a nie z postępowaniem egzekucyjnym).

Fiskus zmienił zdanie

W przeszłości organy podatkowe w sprawach o zaliczenie przez dłużników do kosztów uzyskania przychodów wydatków na koszty procesowe zajmowały niekorzystne dla tych podatników stanowisko. Podstawą do tego było pismo Ministerstwa Finansów z 23 października 1995 r. (PO 3/722-459/95), w którym resort wyjaśnił, że ?u dłużnika wydatki związane ?z kosztami postępowania sądowego nie stanowią kosztów uzyskania przychodów, natomiast te same wydatki poniesione przez wierzyciela są dla niego kosztem podatkowym (do wysokości zasądzonej przez sąd).

Fiskus zweryfikował jednak to stanowisko (jest to widoczne w interpretacjach indywidualnych wydawanych w tej kwestii), uznając, że nie można ?w każdej sytuacji wykluczać ?z koszów podatkowych wydatków poniesionych przez podatnika w postępowaniu przed sądem tylko dlatego, że dotyczą one dłużnika. Jeśli celem poniesienia przez dłużnika wydatków na koszty procesowe jest osiągnięcie przychodów lub zachowanie albo zabezpieczenie źródła przychodów (art. 22 ust. 1 ustawy ?o PIT), to wówczas mogą one zostać zaliczone do kosztów uzyskania przychodów.

Dłużnik nie jest na straconej pozycji

Niewątpliwie sytuacja wierzyciela jest o wiele lepsza od sytuacji dłużnika, jeśli chodzi ?o uzasadnienie zaliczenia wydatków na postępowanie sądowe do kosztów podatkowych. Niemniej jednak w przypadku tego ostatniego nie jest to niemożliwe. Potwierdza to interpretacja Izby Skarbowej w Katowicach z 18 kwietnia 2014 r. (IBPBI/1/415-70/14/JS) dotycząca podatnika, który utracił płynność finansową na skutek nie do końca uzasadnionego zerwania przez niemieckiego kontrahenta umowy na dostawy towarów. Utrata głównego źródła zarobkowania doprowadziła do kłopotów z bieżącym regulowaniem zobowiązań wobec wierzycieli. Podatnik ten, na miarę swoich możliwości finansowych, spłacał zaległe zobowiązania wobec dostawców, jednak niektórzy z nich nie akceptowali próśb o polubowne załatwienie sprawy i dochodzili swoich należności na drodze sądowej. Dla podatnika (dłużnika) skutkowało to koniecznością ponoszenia dodatkowych kosztów sądowych.

W tych okolicznościach organ podatkowy uznał, że: „(...) wydatki w postaci kosztów sądowych, które zostaną od wnioskodawcy zasądzone na rzecz jego kontrahentów (wierzycieli), będą związane ?z prowadzoną działalnością gospodarczą, a ich poniesienie będzie konsekwencją prowadzenia tej działalności. Konieczność poniesienia tych wydatków nie będzie wynikać z zaniedbania lub działania nieracjonalnego, niezgodnego z prawem i zasadami współżycia społecznego, skoro jak wynika z wniosku, wnioskodawca nie będzie w stanie spełnić roszczeń wierzycieli na skutek utraty płynności finansowej, będącej następstwem zdarzeń, za które (jak wskazano we wniosku) wnioskodawca nie ponosi odpowiedzialności. Poniesienie ww. kosztów sądowych będzie zatem miało na celu ochronę źródła przychodu (majątku wykorzystywanego do działalności gospodarczej) oraz zabezpieczenie źródła przychodów, jakim jest działalność gospodarcza. Zatem zapłacone koszty sądowe będą mogły stanowić koszty uzyskania przychodów prowadzonej działalności gospodarczej, pod warunkiem należytego ich udokumentowania".

W zależności od konkretnej sytuacji

Status pozwanego nie musi zatem automatycznie pozbawiać prawa zaliczenia do kosztów podatkowych wydatków poniesionych przez dłużnika w związku z postępowaniem sądowym. Zdaniem organów podatkowych, jeżeli poniesienie kosztów sądowych ma na celu obronę dłużnika przed bezpodstawnymi roszczeniami lub ma na celu zapewnienie prawidłowości ?i ciągłości jego funkcjonowania jako podmiotu gospodarczego, to mogą one zostać zaliczone do kosztów podatkowych.

Inaczej będzie wówczas, gdy dłużnik doprowadzi do postępowania sądowego pomimo tego, że jego zobowiązanie było bezsporne i dłużnik zaniedba obowiązek zapłaty zobowiązania lub – bez istotnego powodu – po prostu go nie wykona. Wówczas poniesione przez dłużnika koszty procesu nie będą mogły obniżać podatku dochodowego jego firmy. Takie wydatki, będące jedynie efektem niewykonania zobowiązania wobec kontrahenta, nie przyczyniają się w żaden sposób do uzyskania przychodu ?z prowadzonej działalności gospodarczej. Nie służą też zachowaniu albo zabezpieczeniu źródła przychodów.

Reasumując, możliwość zaliczenia przez dłużnika do kosztów podatkowych wydatków związanych w toczącym się przeciwko niemu postępowaniem sądowym o zapłatę należy oceniać na zasadach ogólnych, czyli przez pryzmat związku tych wydatków z przychodami uzyskiwanymi w ramach działalności gospodarczej.

Decyduje związek ?z przychodami

Jeżeli poniesione przez dłużnika koszty procesu można uznać za zbędne lub nieuzasadnione (np. spowodowane nieuzasadnioną zwłoką w zapłacie należności przysługującej wierzycielowi), to nie można ich zaliczyć do kosztów podatkowych. Jeżeli jednak mają one służyć zapewnieniu prawidłowego i ciągłego funkcjonowania firmy dłużnika, to wówczas mogą one zwiększać jego koszty podatkowe.