Podatnik zawarł umowę przedwstępną, w której zobowiązał się do nabycia działki gruntu. ?W umowie tej strony ustaliły, że ?w pewnych okolicznościach podatnikowi będzie przysługiwało prawo odstąpienia od tej umowy. ?W związku z zaistnieniem przesłanek umożliwiających odstąpienie od umowy przedwstępnej podatnik poinformował sprzedających, że odstępuje od umowy. Sprzedający uznali odstąpienie za bezskuteczne i  pozwali podatnika do sądu ?o przymuszenie do zawarcia umowy sprzedaży. Sąd orzekł na korzyść sprzedającego i podatnik po uprawomocnieniu się orzeczenia sądu stał się właścicielem nieruchomości. Czy koszty postępowania sądowego poniesione przez podatnika w tych okolicznościach mogą zostać zaliczone do kosztów uzyskania przychodów w podatku dochodowym od osób prawnych? – pyta czytelnik.

Podobnym przypadkiem zajmowała się Izba Skarbowa ?w Poznaniu. W interpretacji ?z 21 czerwca 2011r. (ILPB4/423-96/11-2/MC) stwierdziła, że wydatek taki jak opisany w pytaniu czytelnika nie może zostać uznany za koszt podatkowy. Za nieprawidłowe uznała stanowisko podatnika, że koszty postępowania sądowego mogą w tym przypadku zostać zaliczone do kosztów uzyskania przychodów w CIT. Mimo że podatnik podnosił, że jego działanie było racjonalne ?i gospodarczo uzasadnione oraz że koszty postępowania sądowego są związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, w ramach której podejmowane są działania mające na celu osiągnięcie ekonomicznej efektywności zarówno działań operacyjnych, jak i inwestycyjnych. Podatnik podnosił, że ?w jego sytuacji nie występuje wprawdzie bezpośredni związek pomiędzy poniesieniem kosztów procesowych a uzyskaniem konkretnego przychodu, jednak w jego ocenie są to wydatki związane z jego funkcjonowaniem oraz utrzymaniem źródła przychodów, jakim jest działalność gospodarcza. Z kolei zdaniem organu podatkowego poniesione przez podatnika koszty były efektem niewykonania ciążącego na nim zobowiązania wobec sprzedających grunt, a więc nie mogą być dla niego kosztem uzyskania przychodów.

Stanowisko organu podatkowego podzielił WSA w Poznaniu w wyroku z 2 grudnia 2011 r. (I SA/Po 719/11) oraz NSA w orzeczeniu z 5 marca 2014 r. (II FSK 686/12), oddalając skargi podatnika na interpretację IS ?w Poznaniu.

Przepisy ustawy o CIT nie przewidują bezpośredniego wyłączenia kosztów postępowania sądowego z kosztów uzyskania przychodów. Zasadnicze znaczenie dla oceny możliwości zaliczenia tego rodzaju wydatków do kosztów ma więc określenie, czy zostały one poniesione w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów.

Musi być związek przyczynowy

Wyrażenie „w celu osiągnięcia przychodów" zawarte w art. 15 ust. 1 ustawy o CIT oznacza, że nie wszystkie wydatki ponoszone przez podatnika w związku ?z prowadzoną działalnością podlegają odliczeniu od podstawy opodatkowania. Aby określony wydatek można było uznać za koszt uzyskania przychodu, między tym wydatkiem a osiągnięciem przychodu musi zachodzić związek przyczynowy tego typu, że poniesienie wydatku ma wpływ na powstanie lub zwiększenie tego przychodu bądź zachowanie lub zabezpieczenie źródła przychodów.

Czy spełnia przesłanki

Każdy przypadek należy rozpatrywać indywidualnie, na podstawie konkretnych okoliczności faktycznych. Nie można założyć, że w każdej sytuacji koszty związane z konkretnym postępowaniem przed sądem powszechnym będą podlegały lub też nie zaliczeniu do kosztów podatkowych. Jeżeli jednak ponoszone koszty postępowania będą spełniać przesłanki ustawowe zaliczenia ich do kosztów podatkowych, to nie będzie przeszkód dla takiej ich podatkowej kwalifikacji.

W obrocie gospodarczym występują przypadki, w których strona odstępuje od umowy, aby zapobiec stracie mogącej wyniknąć z jej wykonania, jak również dla stworzenia warunków do zawarcia innej, być może korzystniejszej, umowy. Jeśli wydatek został poniesiony w celu zapobiegania stratom ?i jest następstwem uzasadnionej ekonomicznie decyzji podatnika, to koszty związane z odstąpieniem od umowy mogą zostać uznane za koszt uzyskania przychodu.

Oceniając, czy koszty postępowania sądowego mogą być zaliczone do kosztów uzyskania przychodu, należy rozważyć, czy były one poniesione w celu obrony przed bezprawnie skierowanymi roszczeniami, czy też konieczność ich poniesienia związana była z niewywiązaniem się podatnika z ciążących na nim obowiązków.

WNIOSEK

Jeżeli wydatki podatnika związane są z niewywiązaniem się przez niego z umowy i wynikają z działań sprzecznych z zasadami współżycia społecznego (tj. niewykonania zobowiązania umownego w zakresie zakupu działki gruntu), to nie mogą zostać uznane za koszty podatkowe. Poniesione przez podatnika koszty postępowania sądowego zasądzone na rzecz sprzedającego nie miały bowiem związku z uzyskaniem przez podatnika przychodu ani z zachowaniem lub zabezpieczeniem jego źródła.

Autorka ?jest konsultantką podatkową ?w ECDDP Spółka Doradztwa Podatkowego