Umorzenie udziałów lub akcji opodatkowane tak jak sprzedaż

Umorzenie udziałów lub akcji przeprowadzane przez spółkę będącą ich emitentem może przybierać różną formę. I tak, w myśl kodeksu spółek handlowych, możemy mieć do czynienia z umorzeniem przymusowym (bez zgody wspólnika) lub umorzeniem dobrowolnym (za zgodą wspólnika). Przepisy przewidują również tzw. umorzenie warunkowe, czyli po zajściu określonego x. Przy umorzeniu dobrowolnym dochodzi do nabycia udziałów/akcji przez spółkę.

Umorzenie akcji/udziałów od strony podatkowej wiąże się z uzyskaniem przez właściciela przychodu ze sprzedaży udziałów/akcji. Mieści się on w obrębie źródła kapitały pieniężne i jest opodatkowany 19-proc. podatkiem liniowym. Podstawą opodatkowania jest dochód, definiowany jako różnica między przychodem ze sprzedaży a kosztami jego uzyskania, na które składają się przede wszystkim wydatki związane z nabyciem umarzanych udziałów/akcji.

Jak było

Do końca 2010 r. dochód ze sprzedaży udziałów/akcji w celu umorzenia był uznawany za dochód dywidendowy i rozliczany przez spółkę jako płatnika. Dotyczyło to oczywiście spółek polskich. W przypadku umarzania papierów spółek zagranicznych inwestor musiał samodzielnie rozliczać dochody, bo brak było płatnika, który mógłby odprowadzić podatek. Taka forma rozliczeń praktycznie eliminowała właściciela z procesu rozliczenia. Miało to swoje dobre i złe strony. Po pierwsze, podatnik nie musiał się troszczyć o poprawność i terminowość zapłaty podatku. Po drugie, nie był zobowiązany do składania zeznań ani deklaracji podatkowych w zakresie tego dochodu.

Jednak płatnik nie zawsze miał pełną informację o kosztach nabycia umarzanych udziałów/akcji i na tym tle mogło dochodzić do błędów co do wysokości opodatkowanego dochodu. Płatnik wobec braku informacji zawyżał podstawę opodatkowania, co skutkowało nadpłaconym podatkiem. Sprzedający, w celu odzyskania nadpłaty, musiał indywidualnie występować o nią do urzędu skarbowego.

Kolejną wadą takiego sposobu opodatkowania dochodu był brak możliwości rozliczenia przez inwestora straty z umarzanych udziałów/akcji. Zgodnie z ustawą o PIT dywidendy i inne dochody z udziału w zyskach osób prawnych nie podlegają sumowaniu z pozostałymi dochodami kapitałowymi i są rozliczane odrębnie. Dotyczy to również strat, co skutkowało w praktyce brakiem możliwości rozliczenia straty i mogło oznaczać, że inwestor zapłacił wyższy podatek od innych dochodów z inwestycji, pomimo że globalnie jego zysk był niższy.

Ponadto w praktyce pojawiały się wątpliwości, czy z uwagi na kwalifikację dochodu, jako dywidendowego, sprzedaż akcji nabytych jeszcze przed wprowadzeniem podatku Belki korzysta ze zwolnienia. Władze podatkowe prezentowały profiskalne stanowisko, odmawiając podatnikom korzystania ze zwolnienia. Choć ostatecznie w postępowaniu sądowym niekorzystne stanowiska były zmieniane, to niepewność nadal istniała.

Co się zmieniło

Od 1 stycznia 2011 r. poprzez usunięcie pkt 2 art. 24 ust. 5 ustawy o PIT zmieniono sposób rozliczania dochodu ze sprzedaży udziałów/akcji w celu umorzenia. Od tego momentu, bez względu na cel, jest ona traktowana dla celów podatkowych tak jak każda sprzedaż udziałów lub akcji.

Oznacza to, że inwestor dokonując sprzedaży w celu umorzenia, jest zobowiązany do pełnego rozliczenia tej transakcji i zapłaty podatku od dochodu. Główną korzyścią wynikającą ze zmiany sposobu rozliczania dochodu jest możliwość rozliczenia straty wynikającej z takiej transakcji z innymi dochodami ze sprzedaży papierów wartościowych. Nie powinno również budzić wątpliwości prawo inwestora do zwolnienia dochodów z podatku Belki, jeśli sprzedawane akcje zostały odpowiednio nabyte przed wejściem w życie tego podatku (tj. przed 1 stycznia 2004 r.).

Dane z PIT-8C

Z uwagi na zmianę sposobu rozliczania przychodów ze sprzedaży akcji w celu umorzenia inwestorzy dokonujący tych operacji np. poprzez biuro maklerskie powinni otrzymać informację PIT-8C dokumentującą fakt uzyskania przychodu. W informacji PIT-8C obok kwoty przychodu pojawią się koszty uzyskania przychodów związane z nabyciem umarzanych akcji.

PIT-8C z reguły jest podstawą do sporządzenia zeznania rocznego PIT-38. Inwestorzy powinni pamiętać, że informacja PIT-8C zawiera jedynie te dane, które były w posiadaniu biura maklerskiego. Dlatego inwestor powinien zweryfikować kwoty podane w formularzu przed  przepisaniem ich do zeznania. To on bowiem odpowiada za ostateczną kwotę zadeklarowanego dochodu i należnego podatku.

Szczególną uwagę powinien zwrócić na koszty uzyskania przychodów, gdyż w tym obszarze nadal pojawiają się wątpliwości, które wydatki mogą być uznane za koszt podatkowy (chodzi tu o wydatki niezwiązane bezpośrednio z nabyciem papierów wartościowych, jak serwisy informacyjne, doradztwo itp.). W takich wypadkach biuro maklerskie, nie chcąc brać na siebie ryzyka zawyżenia kosztów, pomija wątpliwe kategorie kosztów, co najwyżej informując o nich inwestora w liście załączonym do PIT-8C.

Autor jest doradcą podatkowym, starszym menedżerem w dziale prawnopodatkowym PwC