Niestety, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Łodzi w wyroku z 12 grudnia 2007 r. (I SA/Łd 812/07) miał inne zdanie. Oddalił więc skargę na interpretację organów podatkowych. Wyrok ten budzi jednak spore wątpliwości.

Pytanie podatnika dotyczyło świadczeń na rzecz związków zawodowych, do których ponoszenia zobowiązany był na mocy postanowień aktu będącego odpowiednikiem układu zbiorowego pracy. Źródłem tych świadczeń były postanowienia ustawy o związkach zawodowych. Art. 33 tej ustawy mówi bowiem, że pracodawca na warunkach określonych w umowie jest zobowiązany udostępnić zakładowej organizacji związkowej pomieszczenia i urządzenia techniczne niezbędne do wykonywania działalności związkowej w zakładzie pracy.

Zakres tych świadczeń został rozszerzony odpowiednikiem układu zbiorowego i doprecyzowany umowami ze związkami zawodowymi. Pracodawca został zobowiązany m.in. do nieodpłatnego udostępnienia pomieszczeń wraz z wyposażeniem, zapewnienia łączności telefonicznej i faksowej, przekazywania składek członkowskich pracowników na konto organizacji związkowej, zapewniania materiałów biurowych oraz udostępniania środków transportowych. Wszystko oczywiście w związku z wykonywaniem działalności statutowej przez związki zawodowe.

Urząd skarbowy przyznał, że ustawa o związkach zawodowych nakłada na pracodawcę obowiązek ponoszenia pewnych kosztów ich funkcjonowania oraz obowiązek przekazywania składek związkowych. Podkreślił jednak, że ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych (dalej ustawa o CIT) wyklucza z kosztów uzyskania przychodów wydatki związane z nieruchomością udostępnioną nieodpłatnie związkom zawodowym. Zdaniem urzędu dotyczy to także udostępniania środków technicznych znajdujących się w takim pomieszczeniu. Odnośnie do wydatków związanych z przekazywaniem składek związkowych z wynagrodzeń pracowników organ podatkowy stwierdził, że ustawa o związkach zawodowych nie nakłada na pracodawcę obowiązku ponoszenia kosztów związanych z obsługą tych czynności. Zatem nie mogą one stanowić kosztów uzyskania przychodów. Podobnie, ponieważ nie ma takich obowiązków wynikających z przepisów, kosztami nie mogą być wydatki związane z udostępnianiem związkom zawodowym środków transportu i materiałów biurowych.

Podobnego zdania była izba skarbowa, akcentując dodatkowo, że związek zawodowy jest niezależny w swojej działalności od pracodawcy, posiada osobowość prawną i jest odrębnym podmiotem podatku dochodowego. Tak więc o możliwości zaliczenia do kosztów wydatków ponoszonych na rzecz związków zawodowych decyduje ustawa o CIT, a nie przepisy o związkach zawodowych. Należy zatem oceniać wydatki w kontekście ich związku z przychodami spółki.

Odnosząc się do obowiązków obciążających podatnika w związku z działaniem organizacji związkowych, tj. przekazywania materiałów biurowych oraz potrącania składek członkowskich, izba skarbowa uznała, że nie ma tu związku przyczynowo-skutkowego z przychodem.

Izba skarbowa pominęła zupełnie argument, że wydatki ponoszone na rzecz związków zawodowych to faktycznie koszty zatrudniania pracowników, zrzeszających się w związki i przez nie reprezentowanych. Tak więc jest to koszt funkcjonowania przedsiębiorstwa. Podatnik podkreślał, że tak jak musi obowiązkowo wypłacać pracownikom wynagrodzenia, opłacać za nich składki, tworzyć i dokonywać wpłat na obowiązkowe fundusze, tak musi ponosić koszty funkcjonowania związków zawodowych. Obowiązek ten wynika z przepisów, a samo prawo zrzeszania się pracowników w związkach – z Konstytucji RP. Pracodawca, na warunkach określonych w umowie, jest obowiązany udostępnić pomieszczenia i urządzenia techniczne niezbędne do wykonywania działalności związkowej w zakładzie pracy. Zatem funkcjonowanie organizacji związkowych jest konsekwencją zatrudniania pracowników. Wydatki z tym związane są więc kosztami funkcjonowania firmy. Oprócz kosztów samego udostępnienia lokalu (co regulują przepisy szczególne – art. 13 i art. 16 ust. 1 pkt 24 ustawy o CIT). Przy czym przez koszty udostępnienia lokalu nie można rozumieć wydatków na udostępnienie telefonu, faksu czy innych urządzeń działających w pomieszczeniu.

Argumenty podatnika nie przekonały łódzkiego WSA, który orzekł na jego niekorzyść. Uzasadnienie jest jednak bardzo lakoniczne, nie wskazuje żadnych nowych argumentów merytorycznych, nie odnosi się także do kosztów funkcjonowania związków zawodowych jako kosztów pracowniczych. Sędziowie zgodzili się z tym, że warunkiem zaliczenia wydatku do kosztów nie jest wystąpienie konkretnego przychodu, lecz działania podatnika w celu jego potencjalnego osiągnięcia oraz że wystarczające jest przy tym wykazanie związku pośredniego.

Stwierdzili jednak, że udostępnienia pomieszczeń związkom zawodowym nie można uznać za taki koszt, bo nie można wykazać choćby potencjalnego związku przyczynowo-skutkowego między wydatkiem i przychodem.

Co ciekawe, podatnik od początku miał świadomość tego, że w związku z nieodpłatnym udostępnieniem nieruchomości nie odliczy kosztów podatkowych, i w żadnym momencie nie było to przedmiotem sporu. Tymczasem zarówno organy podatkowe, jak i WSA najwięcej miejsca poświęcały temu zagadnieniu. Sporne było jedynie to, co zawiera się w pojęciu „udostępnienie nieruchomości”. Jednak nie przedstawiono podatnikowi żadnych argumentów przemawiających za tym, że w ramach udostępnienia lokalu ma się mieścić także udostępnienie umieszczonych w tej nieruchomości urządzeń technicznych.

W końcowej części uzasadnienia orzeczenia pojawia się natomiast stwierdzenie, że podatnik jest zobowiązany do „pomocy” w działalności związku zawodowego, „ale nie wynika z tego jakakolwiek podstawa do uznania tych kosztów za przychody” (trzeba to chyba ocenić jako pomyłkę w sformułowaniu). Dalej czytamy: „Należy podkreślić, że w działalności spółki istnieją wydatki stanowiące koszt uzyskania przychodów jak i wydatki niestanowiące kosztów uzyskania przychodów. Do tych drugich należą właśnie wydatki ponoszone przez pracodawcę na rzecz związków zawodowych. Ustawa podatkowa regulując kwestię skutków podatkowych relacji łączących podatnika z organizacjami związkowymi, wyraźnie wskazuje, że są to relacje z podmiotem znacznie uprzywilejowanym w stosunku do relacji z innymi niezależnymi podmiotami”.

Tylko w taki właśnie sposób WSA uzasadnił niemożliwość uznania za koszty świadczeń ponoszonych na rzecz związków zawodowych przez pracodawcę. To mało przekonująca argumentacja. Tym bardziej że inny skład orzekający tego samego WSA, uchylając postanowienia i decyzje organów podatkowych w sprawie tego samego podatnika, dotyczące opodatkowania VAT nieodpłatnych świadczeń na rzecz związków zawodowych, stwierdził, że zarówno świadczenia o charakterze usług, jak i dostawy towarów mają związek z prowadzeniem przez podatnika przedsiębiorstwa. W konsekwencji nie podlegają opodatkowaniu VAT, niezależnie od tego, czy firmie przysługiwało wcześniej prawo do odliczenia podatku naliczonego.

Autorka jest doradcą podatkowym, wspólnikiem Spółki Doradztwa Podatkowego Manugiewicz, Trzaska i Wspólnicy