W pierwszych latach istnienia specjalnych stref ekonomicznych (SSE) zwolnienie z podatku dochodowego mógł uzyskać jedynie taki przedsiębiorca, który prowadził działalność gospodarczą wyłącznie na terenie SSE, a w wypadku osób prawnych – gdy miał także siedzibę na terenie strefy. Jednym z warunków korzystania ze zwolnienia było zatem terytorialne ograniczenie prowadzenia działalności gospodarczej do obszaru danej strefy.

Począwszy od 1 maja 2004 r. wszyscy przedsiębiorcy strefowi – niezależnie od tego, kiedy uzyskali zezwolenie – mogą prowadzić działalność poza terenem strefy.

Jednak ze względu na to, że zwolniony z podatku jest jedynie dochód osiągnięty z działalności gospodarczej prowadzonej na terenie SSE, ustalając wielkość zwolnienia, każdy przedsiębiorca musi rozstrzygnąć:

Zgodnie z § 5 ust. 3 rozporządzeń strefowych, gdy przedsiębiorca prowadzi działalność gospodarczą również poza obszarem SSE:

Obowiązek ustanowienia odrębnej jednostki organizacyjnej w celu wyodrębnienia dochodów z działalności zwolnionej istnieje wyłącznie wtedy, gdy czynności wykonywane przez przedsiębiorcę poza terenem SSE są działalnością gospodarczą.

Ponieważ przepisy strefowe nie zawierają definicji działalności gospodarczej, zasadne jest odwołanie się do definicji z ustawy o swobodzie działalności gospodarczej. Zgodnie z nią „działalnością gospodarczą jest zarobkowa działalność wytwórcza, budowlana, handlowa, usługowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodowa, wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły”.

Z ustawy o swobodzie działalności gospodarczej wynikają zatem następujące kryteria prowadzenia działalności gospodarczej:

Aby czynności podejmowane poza terenem strefy mogły być uznane za działalność gospodarczą, muszą spełniać łącznie te trzy przesłanki.

Jednoznaczna kwalifikacja czynności wykonywanych poza terenem strefy często nie jest oczywista.

Działalność produkcyjna prowadzona w zakładzie zlokalizowanym poza strefą jest niewątpliwie działalnością gospodarczą prowadzoną poza terenem strefy (działalność wytwórcza, zarobkowa, prowadzona w sposób zorganizowany i ciągły). Ale już prowadzenie magazynu, biura czy przedstawicielstwa handlowego poza strefą może budzić wątpliwości.

Określenie, czy daną czynność można uznać za działalność gospodarczą prowadzoną poza terenem strefy, a co za tym idzie czy należy przypisać jej część dochodu, który będzie podlegał opodatkowaniu – wymaga każdorazowo indywidualnej analizy stanu faktycznego z punktu widzenia spełnienia trzech wskazanych wcześniej przesłanek.

Przepisy rozporządzeń strefowych nakazując wyodrębnienie działalności prowadzonej w SSE pod względem organizacyjnym (tzw. jednostki organizacyjnej), nie definiują, co należy rozumieć pod tym pojęciem, tj. czy musi to być oddział spółki, zorganizowana część przedsiębiorstwa w rozumieniu ustaw o podatku dochodowym czy też inna forma organizacyjna.

Również inne przepisy nie definiują pojęcia „jednostki organizacyjnej, która ma być wyodrębniona organizacyjnie”.

Należy zatem kierować się wykładnią językową pojęcia „jednostka” oraz treścią ogólnych przepisów prawa dotyczących wyodrębnienia organizacyjnego określających prawa i obowiązki podmiotów gospodarczych.

Zgodnie z definicją słownikową jednostka to „wyodrębniona, jednolita całość, podstawowa całość organizacyjna będąca cząstką większego zespołu, np. oddział wojska, statek, fabryka, instytucja itp.”.

Ustawa o rachunkowości oraz ustawy podatkowe wiążą określenie „wyodrębnienie organizacyjne” z pojęciem „oddział”.

Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej definiuje „oddział” jako „wyodrębnioną i samodzielną organizacyjnie część działalności gospodarczej, wykonywaną przez przedsiębiorcę poza siedzibą przedsiębiorcy lub głównym miejscem wykonywania działalności”.

Na gruncie przepisów ustawy o rachunkowości i w praktyce można wyróżnić sytuacje, w których oddziały cechują się różnym zakresem „samodzielności”:

Pojęcie „jednostka wyodrębniona organizacyjnie” użyte przez ustawodawcę w rozporządzeniach strefowych zdaje się nietożsame z pojęciem oddziału samodzielnie sporządzającego bilans. Definiując bowiem „zorganizowaną część przedsiębiorstwa” w ustawie o podatku dochodowym od osób prawnych, ustawodawca wskazuje niezależnie na wyodrębnienie „organizacyjne” i „finansowe”. Oznacza to, że ustawodawca wyraźnie rozróżnia pojęcia „wyodrębnienie finansowe” oraz „wyodrębnienie organizacyjne”. Ponieważ jednak w stosunku do jednostek strefowych ustawodawca ograniczył się wyłącznie do wyodrębnienia organizacyjnego, należy wnioskować, że działalność prowadzona w strefie nie musi być wyodrębniona finansowo, a w konsekwencji nie musi być prowadzona w formie jednostki samobilansującej.

Przepisy strefowe nie obligują do formalnego wydzielenia organizacyjnego działalności prowadzonej w strefie. Nie jest konieczne również prowadzenie oddzielnej księgowości dla obu rodzajów działalności. Celem wyodrębnienia organizacyjnego jest umożliwienie ustalenia wielkości dochodu przypadającego na działalność prowadzoną w strefie na podstawie zezwolenia, a zatem wyodrębnienie organizacyjne powinno być zaawansowane w stopniu umożliwiającym realizację tego celu.

Eksperci z PricewaterhouseCoopers odpowiedzą na pytania czytelników związane z rozliczeniem podatkowym działalności gospodarczej w SSE. Zachęcamy do zadawania pytań na adres: dobrafirma@rp.pl.

„Ustawodawca nie zdefiniował, o jak dalekie wyodrębnienie organizacyjne działalności prowadzonej na terenie specjalnej strefy ekonomicznej chodzi. W opinii Ministerstwa Finansów, w przypadku prowadzenia działalności również poza terenem danej strefy nie jest konieczne tworzenie wyodrębnionych oddziałów. Organizacyjne wyodrębnienie z osoby prawnej – prowadzącej działalność na terenie specjalnej strefy ekonomicznej, jak i poza nią – jednostki, której wypracowany dochód korzysta ze zwolnienia podatkowego, służy przede wszystkim prawidłowemu ustaleniu dochodu podlegającego zwolnieniu od opodatkowania podatkiem dochodowym oraz dochodu podlegającego opodatkowaniu. W związku z tym przedsiębiorca musi zapewnić, by na podstawie prowadzonych ksiąg rachunkowych możliwe było ustalenie wysokości dochodu podlegającego zwolnieniu. A zatem wyodrębnienie organizacyjne służące prawidłowemu ustaleniu dochodu podlegającego zwolnieniu polega na wyodrębnieniu rachunkowym (w tym majątkowym) oraz kadrowym. Należy jednocześnie podkreślić, że wydzielenie organizacyjne może się także odbywać poprzez utworzenie oddziału, który będzie prowadził wyodrębnione księgi rachunkowe”.

(fragment odpowiedzi MF z 10 maja 2006 r. na interpelację poselską)

Iwona Szarska, starsza konsultantka w Dziale Doradztwa Podatkowego PricewaterhouseCoopers

Ze względu na to, że przepisy strefowe nie określają, jaką formę przyjąć ma jednostka prowadząca działalność na terenie strefy, należy uznać, że zarówno oddział samobilansujący, jak i oddział nieprowadzący własnych ksiąg będą taką „wyodrębnioną organizacyjnie jednostką” w rozumieniu rozporządzeń strefowych. Jednocześnie należy podkreślić, że przepisy prawa nie nakładają obowiązku, aby jednostka wyodrębniona pod względem organizacyjnym była oddziałem w rozumieniu prawa o swobodzie działalności gospodarczej oraz prawa handlowego, czyli jednostką utworzoną na podstawie uchwały zarządu lub wspólników/akcjonariuszy, wpisaną do Krajowego Rejestru Sądowego.Podobne stanowisko zajęło Ministerstwo Finansów w odpowiedzi z 10 maja 2006 r. na interpelację poselską (patrz. ramka wyżej).

Rozpatrując problematykę wyodrębnienia finansowego i prowadzenia ksiąg rachunkowych przez oddział, nie wolno zapominać, że głównym celem wyodrębnienia jednostki działającej na terenie specjalnej strefy ekonomicznej jest możliwość wyodrębnienia z całości dochodów dochodu z działalności prowadzonej na terenie strefy na podstawie zezwolenia. W związku z tym, mimo braku konieczności prowadzenia odrębnych ksiąg, należy zapewnić możliwość wiarygodnego ustalenia wielkości dochodu uzyskiwanego z działalności prowadzonej na terenie strefy, określonej w zezwoleniu.

Niezależnie od tego warto zwrócić uwagę, że przepisy prawa nie nakładają również wprost obowiązku, aby jednostka wyodrębniona pod względem organizacyjnym była oddziałem w rozumieniu prawa o swobodzie działalności gospodarczej oraz prawa handlowego, czyli jednostką utworzoną na podstawie uchwały zarządu lub wspólników/akcjonariuszy, wpisaną do Krajowego Rejestru Sądowego.