Powiat jest zarejestrowanym czynnym podatnikiem VAT. Wykonuje zadania m.in. z zakresu pomocy społecznej, poprzez Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie (PCPR). Ponadto, ośrodkiem wsparcia dla osób z zaburzeniami psychicznymi jest Powiatowy Środowiskowy Dom Samopomocy (ŚDS). Opłaty za pobyt w ŚDS wpłacane są na rachunek bankowy PCPR, a następnie przekazywane do starostwa. Powiat podkreślił, że mają one charakter dochodów zleconych, co wynika z art. 20 ust. 1 pkt 2 ustawy o pomocy społecznej. PCPR nie ma możliwości odstąpienia od realizacji tych zadań.
Powiat zapytał, czy wykonywanie tak opisanego zadania zleconego podlega wyłączeniu z opodatkowania VAT na podstawie art. 15 ust. 6 ustawy o VAT. Sam uważał, że tak, bo wszystkie czynności w zakresie świadczeń pomocy społecznej wykonywane przez PCPR mają charakter publicznoprawny.
Czytaj także: Polska zrobiła krok ku Przemysłowi 4.0
Przeciwnego zdania był fiskus. Stwierdził, że w spornej sprawie występuje skonkretyzowane świadczenie (zapewnienie pobytu w ŚDS), które jest wykonywane z nakazu organu władzy, dla którego istnieje bezpośredni beneficjent. Powiat zobowiązuje się wykonać określone decyzją administracyjną czynności na rzecz konkretnej osoby i pobiera za nie opłaty. A skoro jest możliwe zidentyfikowanie konkretnego świadczenia na rzecz określonego nabywcy, należy uznać je za świadczenie usług w rozumieniu przepisów o VAT.
W ocenie urzędników nie ma znaczenia, że w przypadku umieszczenia osoby w domu pomocy społecznej, opłaty ponoszą również inne osoby, np. rodzina beneficjenta, a nie sama osoba skierowana do ŚDS. Również to, że powiat jest obarczony zadaniem w postaci realizacji usług wynikających z decyzji administracyjnych, nie jest jednoznaczne z wyłączeniem z VAT. Opłaty są bowiem wynagrodzeniem na poczet świadczenia usług. Fiskus podkreślił też, że podobne lub takie same czynności mogą być wykonywane przez inne konkurencyjne firmy. Powiat, świadcząc usługi zapewnienia pobytu w ŚDS, za które pobiera opłaty, działa jako podatnik VAT. Usługi te korzystają ze zwolnienia z art. 43 ust. 1 pkt 22 ustawy o VAT.
Powiat zaskarżył interpretację do WSA w Olsztynie i wygrał.
Sąd przypomniał, że co do zasady, podmioty prawa publicznego nie są uważane za podatników w odniesieniu do tych transakcji, w których występują w charakterze organów władzy publicznej. Ich działalność w tej sferze nie należy do zakresu przedmiotowego przepisów dotyczących VAT. Zadania w zakresie pomocy społecznej, w których mieści się umieszczanie osoby potrzebującej w ŚDS, służą realizacji polityki społecznej państwa i pozostają w sferze działań władczych. Jednostka samorządu terytorialnego działa tu jako podmiot prawa publicznego i w celu sprawowania władzy publicznej. Powiat, wypełniając obowiązki wynikające z tych przepisów, w tym również pobierając opłaty za świadczenie usług opieki społecznej, działa jako organ władzy publicznej, realizujący zadania ustawowe, a nie jako podatnik VAT.
Jak tłumaczył WSA, zadania nałożone na powiat wynikają z przepisów prawa, które określają sposób i zakres ich wykonywania. Powiat nie ma możliwości odstąpienia od ich realizacji. Podstawą do przyznania świadczeń z zakresu pomocy społecznej jest decyzja administracyjna, a ustawa o pomocy społecznej określa warunki przyznawania i odpłatności za te świadczenia. Sąd zgodził się z powiatem, że o braku ekwiwalentności opłaty świadczy jej relacja do rzeczywistej wartości usługi, jak też forma jej ustalenia. Opłaty nie odzwierciedlają wydatków ustalonych na podstawie rachunku ekonomicznego, co miałoby miejsce w sytuacji profesjonalnego prowadzenia działalności gospodarczej.
WSA nie kwestionował, że usługi z zakresu opieki społecznej, świadczone przez podmioty gospodarcze, są zwolnione (art. 43 ust. 1 pkt 22 ustawy o VAT). Jednak w jego ocenie trudno uznać, że w przypadku wyłączenia z opodatkowania świadczenia ich przez podmiot publiczny może dojść do zakłócenia konkurencji na rynku, zwłaszcza znacznego.
Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie z 7 marca 2019 r.
Sygnatura akt: I SA/Ol 33/19
Anna Hrymak-Stanek adwokat, partner w kancelarii SQUARE Stanek Legal Kancelaria Prawnicza s.c.
Komentowany wyrok wpisuje się w ugruntowany pogląd, że działanie jednostek samorządu terytorialnego, polegające na realizowaniu zadań z zakresu pomocy społecznej, podlega wyłączeniu z opodatkowania na podstawie art. 15 ust. 6 ustawy o VAT. Wyrok koryguje nieprawidłową interpretację podatkową, która z istoty ma chronić podatnika w sytuacji niejednoznaczności czy nieprecyzyjności przepisów. Pierwotna interpretacja nie była spójna z wcześniejszym orzecznictwem, gdzie jednak większość składów sędziowskich uznawała analizowaną działalność za wyłączoną z opodatkowania VAT. Stąd merytoryczna korekta stanowiska organu przez sąd przywraca funkcję ochronną, realizując zasadę zaufania z art. 121 § 1 ordynacji podatkowej i wywodzoną także z art. 2 Konstytucji RP. Sprawa wróciła do ponownego rozpoznania i należy poczekać na nową interpretację organu. Jednak sąd wyraźnie wskazał kierunek wykładni przepisów ustawy o VAT, przez co można spodziewać się, że w nowej interpretacji powiat nie zostanie uznany za podatnika VAT w opisanym zakresie. Zasadniczo na wydaną interpretację bezpośrednio będzie mógł się powoływać tylko powiat– –wnioskodawca i to on będzie skorzystał z ochrony przewidzianej w art. 14 k § 1 o.p. Jednak skorygowana interpretacja podatkowa umocni dotychczasową wykładnię, potwierdzającą możliwość korzystania przez jednostki samorządu terytorialnego z uproszczeń w rozliczaniu VAT (np. brak obowiązku wykazywania w deklaracjach VAT transakcji związanych z uiszczaniem opłat za pobyt w domach samopomocy oraz brak konieczności prowadzenia w tym zakresie rejestrów). Z punktu widzenia przedsiębiorców prowadzących komercyjne ośrodki wsparcia dla osób z zaburzeniami psychicznymi wyrok wiele nie zmienia. Świadczenie usług z zakresu pomocy społecznej korzysta bowiem ze zwolnienia z VAT na podstawie art. 43 ust. 1 pkt 22 ustawy o VAT. Wyłączenie powiatu z opodatkowania nie wpłynie na zakłócenie konkurencji na rynku.