Dziś kolej na omówienie standardu ESRS E5 Wykorzystanie zasobów oraz gospodarka o obiegu zamkniętym. Jest on jednym z dziesięciu standardów tematycznych, które wraz z dwoma standardami przekrojowymi ESRS 1 i 2 stanowią grupę standardów powszechnych, stosowanych niezależnie od sektora, do którego należy raportująca spółka.
Standard ESRS E5 dotyczy ujawnienia informacji o środowisku w zakresie wykorzystania zasobów i gospodarki o obiegu zamkniętym. Do raportowania zgodnie z tym standardem są zobowiązane spółki, dla których działalności temat ten jest istotny. W praktyce będą to przede wszystkim branże, których działalność biznesowa opiera się na wykorzystaniu materialnych zasobów (surowców, materiałów, komponentów, półproduktów i produktów), zarówno w produkcji i handlu, jak i działalności usługowej.
Struktura standardu
Pełen zakres wymogów dla wszystkich 12 standardów został ujęty w rozporządzeniu delegowanym Komisji Europejskiej nr 2023/2772 z 31 lipca 2023 r. Struktura standardu ESRS E5 jest podobna do innych standardów tematycznych. W treści standardu ujęto wymogi dotyczące ujawniania informacji, natomiast wymogi dotyczące stosowania znajdują się w Dodatku A. Standard obejmuje dwa obszary sprawozdawczości: zarzádzanie oddziaływaniem, ryzykiem i możliwościami oraz mierniki i cele.
W obszarze zarzádzania oddziaływaniem, ryzykiem i możliwościami, jako pierwszy występuje wymóg ujawniania informacji związany z ESRS 2 IRO-1, czyli informacji dotyczących oceny istotności zagadnień wiążących się z wykorzystywaniem zasobów i gospodarką o obiegu zamkniętym. W praktyce procesy służące do identyfikacji i oceny istotnych oddziaływań, istotnego ryzyka i istotnych możliwości będą opisywane zgodnie z tym wymogiem w ramach ESRS 2 ogólne ujawnianie informacji.
Następne dwa ujawnienia w tym obszarze dotyczą kolejno: w ramach ESRS E5–1 polityk funkcjonujących w spółce w zakresie zarządzania zasobami i gospodarowania w obiegu zamkniętym, oraz w ramach ESRS E5–2, podejmowanych w tym zakresie działań i przeznaczonych na ich realizację zasobów.
W obszarze mierników i celów sformułowano cztery wymagania ujawnieniowe. Pierwsze z nich, zawarte w ESRS E5-3, dotyczy celów, jakimi kieruje się jednostka, aby zrealizować swoje zamierzenia w zakresie gospodarki o obiegu zamkniętym. Kolejne dwa, zawarte w ESRS E5–4 i E5–5, odnoszą się do informacji opisujących zasoby wprowadzane do organizacji (wpływy zasobów) oraz zasoby z niej odprowadzane (wypływy zasobów). Ostatni ESRS E5–6 dotyczy przewidywanych skutków finansowych wynikających z istotnych ryzyk i możliwości związanych z wykorzystaniem zasobów oraz gospodarką o obiegu zamkniętym.
Ważne!
Na standard ESRS E5 składa się 6 wymogów ujawnieniowych, 61 punktów danych, w tym 15 wskaźników ilościowych oraz 46 wskaźników jakościowych. Należy pamiętać o dodatkowych wskaźnikach pochodzących z minimalnych wymogów ujawnieniowych zawartych w ESRS 2.
Cel standardu
Intencją standardu jest ułatwienie oceny, w jakim stopniu gospodarka podlega transformacji z tzw. linearnego systemu gospodarczego, w którym wydobywa się wyczerpywalne zasoby, aby wytworzyć produkty, zużyć je i wyrzucić, ku systemowi „cyrkularnemu”, w którym wartość zasobów funkcjonujących w gospodarce jest utrzymywana możliwie jak najdłużej.
Celem standardu ESRS E5 jest dostarczenie interesariuszom informacji na temat wpływu przedsiębiorstwa na wykorzystywanie zasobów i gospodarkę o obiegu zamkniętym. W ujawnieniach znaleźć się muszą informacje dotyczące tego, jakie zagadnienia z tego obszaru spółka identyfikuje jako istotne dla swojej działalności, jaki wywiera (pozytywny i negatywny, obecny i potencjalny) wpływ na wykorzystanie zasobów, jakiego typu plany i działania podejmuje, aby zapobiegać lub łagodzić swoje negatywne wpływy, w jaki sposób dostosowuje swój model biznesowy i strategię do zasad gospodarki o obiegu zamkniętym, a także jakie ryzyka i możliwości identyfikuje w tym obszarze oraz z jakimi konsekwencjami finansowymi się liczy, w perspektywie krótko-, średnio- i długoterminowej. Ujawnieniu podlegają także fizyczne przepływy zasobów, materiałów i produktów wykorzystywanych i wytwarzanych przez spółkę (wpływy zasobów i wypływy zasobów).
Temat standardu i podstawowe pojęcia
Standard ESRS E5 odwołuje się do pojęcia gospodarki o obiegu zamkniętym (GOZ). Zgodnie z definicją zawartą w standardzie, GOZ oznacza taki system gospodarczy, w którym możliwie jak najdłużej utrzymuje się wartości produktów, materiałów i innych zasobów funkcjonujących w gospodarce, zwiększa ich wydajne wykorzystywanie w produkcji i konsumpcji i tym samym ogranicza skutki środowiskowe ich wykorzystywania, a także minimalizuje się powstawanie odpadów i uwalnianie substancji niebezpiecznych na wszystkich etapach ich cyklu życia, w tym poprzez stosowanie hierarchii postępowania z odpadami.
Celem GOZ jest maksymalizacja i utrzymanie wartości zasobów technicznych i biologicznych produktów i materiałów poprzez stworzenie systemu, który uwzględnia trwałość, optymalne użycie lub ponowne użycie, odnowienie, regenerację produktów, recykling i obieg składników odżywczych.
Wymogi ujawnieniowe zawarte w standardzie odnoszą się do zestawu pojęć charakteryzujących koncepcję gospodarki o obiegu zamkniętym. Ich zrozumienie stanowi podstawę poprawnego opracowania raportu zrównoważonego rozwoju w zakresie standardu ESRS E5. Poniżej opisano najważniejsze z nich.
Hierarchia postępowania z odpadami ustala kolejność priorytetów w zakresie przeciwdziałania powstawaniu odpadów, w której najwyższą pozycję zajmuje zapobieganie ich powstawaniu, kolejną przygotowanie ich do ponownego użycia, następnie recykling, inne metody odzysku aż po najmniej pożądane unieszkodliwienie odpadu. W ujawnieniach dotyczących polityk, działań i celów, oczekiwane jest odniesienie do tej hierarchii.
System kategoryzacji na potrzeby gospodarki o obiegu zamkniętym opisuje 14 modeli działania ujętych w 4 kategoriach dotyczących cyklu życia produktu w łańcuchu wartości dotyczących cyrkularnego projektowania i produkcji, cyrkularnego użytkowania, cyrkularnego odzyskiwania wartości oraz działalności wspierających cyrkularność. Źródłem tego systemu jest koncepcja Value Hill Business Model Tool opracowana przez organizację Circle Economy. Kategoryzacja ta odwołuje się zarazem do tzw. dziewięciu strategii GOZ (nazywanych też strategiami 9R) oznaczających odmowę wykorzystania, ponowne przemyślenie, ograniczenie ilości, ponowne wykorzystanie, naprawy, odtworzenie, przetworzenie, wykorzystanie do innych celów i recykling (ang. refuse, rethink, reduce, re-use, repair, refurbish, remanufacture, repurpose and recycle). Te modele działania przekładają się na projektowanie i produkcję z myślą o minimalizacji wykorzystania surowców pierwotnych i zrównoważonym pozyskiwaniu i wykorzystywaniu zasobów odnawialnych, trwałości, możliwości naprawy, demontażu oraz zdolności do recyklingu. Takie podejście generuje wiele praktyk biznesowych o obiegu zamkniętym, takich jak działania związane z utrzymaniem wartości (konserwacja, naprawa, odtworzenie, przetworzenie, pozyskiwanie komponentów, modernizacja i logistyka zwrotna, systemy o obiegu zamkniętym, handel detaliczny towarami używanymi), działania związane z maksymalizacją wartości (systemy produktowo-usługowe, modele biznesowe oparte na współpracy i gospodarce dzielenia się), działania związane z końcem cyklu życia (recykling, upcykling, rozszerzona odpowiedzialność producenta) oraz działania związane z wydajnością systemów (symbioza przemysłowa).
W wymogach ESRS E5 oczekiwane jest ujawnienie, do której kategorii systemu odnoszą się opisywane polityki, działania i cele w zakresie GOZ, co będzie wymagało nie tylko wnikliwości przy raportowaniu, ale przede wszystkim świadomego tworzenia dokumentów strategicznych i regulacji wewnętrznych w spółce.
W zakresie wymogów ujawnieniowych dotyczących zasobów wprowadzanych do organizacji (wpływy zasobów) i z niej wyprowadzanych (wypływy zasobów), standard ESRS E5 wprowadza podział na kilka kategorii tych zasobów. W pierwszych latach raportowania ich identyfikacja może przysporzyć spółkom wielu problemów, wymaga bowiem nie tylko zgromadzenia danych na temat wszystkich zasobów trafiających do organizacji, a następnie z niej odprowadzanych, ale także odpowiedniego ich przypisania do poszczególnych kategorii. Do tego zaś potrzebne są dość szczegółowe informacje pochodzące od dostawców i producentów z wyższego szczebla łańcucha wartości, których nie są skłonni dostarczać. Podobnie zresztą dzieje się w przypadku niższego szczebla łańcucha wartości i informacji dotyczących trwałości produktów i ich podatności do dalszego przetwarzania.
Standard ESRS E5 wymaga, aby informacje te były ujawniane w podziale materiały biologiczne (w tym pochodzące ze źródeł zrównoważonych) oraz materiały techniczne (w tym materiały użyte ponownie, pochodzące z recyklingu, półprodukty wtórne i surowce wtórne), z uwzględnieniem podziału na produkty i ich opakowania. Podział na te dwa rodzaje materiałów wywodzi się z The Butterfly Diagram, opracowanego przez Ellen MacArthur Foundation, w którym opisywana jest kaskadowa cyrkularność materiałów pochodzenia biologicznego (co do zasady odnawialnych) oraz materiałów pochodzenia technicznego (nieodnawialnych, ale możliwych do wielokrotnego przetworzenia).
Wyzwania sprawozdawczości w zakresie ESRS E5
Standard ESRS E5 można uznać za jeden z najtrudniejszych standardów z zakresu środowiskowego. Wymogi ujawnieniowe w nim zawarte odwołują się do nowych pojęć i wartości, które nie były objęte dotychczasowymi standardami raportowania. W spółce wpływ nowego standardu będzie odczuwalny w dwóch obszarach. Po pierwsze, jednostki, dla których zagadnienia te są istotne, powinny przyjrzeć się z uwagą swoim dokumentom strategicznym z obszaru GOZ i przeanalizować, czy ich zakres pokrywa się tematycznie z oczekiwaniami standardu. Być może należy zaplanować prace nad rewizją strategii zrównoważonego rozwoju lub polityk funkcjonujących w spółce, skonkretyzować w sposób wymierny cele przedsiębiorstwa w tym zakresie albo uporządkować działania i inicjatywy podejmowane w obszarze środowiskowym. Po drugie, wymogi ujawnieniowe ESRS E5-4 i ESRS E5-5 dotyczące zasobów wprowadzanych do organizacji i odprowadzanych z niej przysporzą spółkom wyzwań, bo wymagają zgromadzenia bardzo szczegółowych danych ilościowych. Wiele z tych trzeba będzie wydobyć od partnerów biznesowych (dostawców, klientów), co może być trudne, zwłaszcza w pierwszych latach. Z pewnością, dobre przygotowanie do sprawozdawczości w zakresie ESRS E5 będzie wymagało wnikliwego zrozumienia zasad gospodarki o obiegu zamkniętym.
Zdaniem autorki
Pierwsze spółki notowane już opublikowały raporty zgodne ze standardami ESRS. W przypadku części z nich były one też przedmiotem badania przeprowadzonego przez biegłych rewidentów. Szukając inspiracji, warto rzucić okiem na raporty m.in. Grupy LUG, Grupy Polenergia i Grupy CCC. Wszystkie trzy spółki po raz pierwszy raportowały z wykorzystaniem standardu ESRS E5. Ich modele biznesowe są różne, dlatego warto spojrzeć, jak podeszły do tego wymagającego i skomplikowanego standardu.
Z pewnością w pierwszych latach spółki będą się stopniowo uczyły raportowania na temat zarządzania zasobami i gospodarki o obiegu zamkniętym, a jakość oraz szczegółowość ich raportów w tym zakresie będzie podlegać stałej poprawie.Justyna Biernacka
