W razie wątpliwości poczytuje się, że zmiana treści dotychczasowego zobowiązania nie stanowi odnowienia. Dotyczy to w szczególności przypadku, gdy wierzyciel otrzymuje od dłużnika weksel lub czek. Skutkiem nowacji jest wygaśnięcie dotychczasowego zobowiązania (również przedawnionego), w miejsce którego powstaje nowe.
Nowacja może przybrać dwojaką formę:
- umowy, na podstawie której dłużnik zobowiązuje się spełnić inne świadczenie, przy czym dopuszczalne jest jego wystąpienie jako alternatywa >patrz wzór nr 1;
- umowy zobowiązującej dłużnika do spełnienia tego samego świadczenia, ale z innej podstawy prawnej >patrz wzór nr 2.
Bez względu na postać dotychczasowe zobowiązanie wygasa, natomiast obowiązek spełnienia świadczenia wynika już z nowego zobowiązania, innego od poprzedniego.
„Dla kwalifikacji ugody (art. 917 k.c.) jako zarazem umowy nowacyjnej (art. 506 § 1 k.c.) niezbędne jest istnienie jednoznacznych ustaleń, iż w ramach wzajemnych ustępstw w zakresie istniejącego między stronami stosunku prawnego, dłużnik zobowiązał się za zgodą wierzyciela spełnić inne świadczenie, albo nawet to samo świadczenie, lecz z innej podstawy prawnej." (wyrok Sądu Najwyższego z 15 października 1999 r., III CKN 373/98).
Do skorzystania z instytucji odnowienia niezbędne jest, aby istniejące zobowiązanie dłużnika było ważne. Równie koniecznym elementem jest wystąpienie animus novandi, czyli zamiaru stron co do umorzenia uprzedniego zobowiązania poprzez zawarcie nowego. Brak ważnego zobowiązania powoduje, że czynność nowacyjna może być zaskarżona przez wierzycieli stron dokonujących odnowienia w drodze skargi pauliańskiej. Aby zatem przedsiębiorcy mogli uniknąć sporów, w umowie nowacyjnej powinni dokładnie sprecyzować pierwotne zobowiązanie, wskazując rodzaj zawartej umowy, datę jej zawarcia i rodzaj świadczenia należnego wierzycielowi.
Jeśli do nowacji dojdzie już po zasądzeniu istniejącego zobowiązania, jest to podstawa do wniesienia powództwa przeciwegzekucyjnego na podstawie art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c.
„Zmiana przedmiotowo istotnych części umowy, decydujących o jej rodzaju, powoduje odnowienie zobowiązania. Odnowienie może polegać na zobowiązaniu się dłużnika do alternatywnego (przemiennego) świadczenia, innego niż było przewidziane w dotychczasowej umowie" (z wyroku Sądu Najwyższego z 6 stycznia 2000 r., I CKN 315/98).
Samo wydanie dłużnikowi weksla lub czeku nie stanowi odnowienia. Istnieją wtedy dwa roszczenia, ale wierzyciel nie może dochodzić ich jednocześnie. Owo powiązanie nakłada konieczność realizacji zobowiązania wekslowego lub czekowego w pierwszej kolejności, a jego zaspokojenie prowadzi do umorzenia istniejącej już uprzednio wierzytelności.
Brak jest przeszkód, aby dokonać nowacji pod warunkiem albo z zastrzeżeniem terminu. O tym zaś, kiedy nastąpi jej skutek, tj. czy z chwilą zawarcia umowy czy też gdy ziści się warunek albo nadejdzie termin, decyduje wola stron >patrz przykład 1 i 2.
Przykład 1.
Pani Melania zobowiązała panią Olimpię do zapłaty kary umownej w wysokości 50 000 zł z tytułu opóźnienia w wykonaniu robót budowlanych. Postanowiły one dokonać nowacji pierwotnego zobowiązania i w miejsce realizacji robót budowlanych przewidziały, że pani Olimpia dostarczy na rzecz pani Melanii materiały budowlane o wartości 50 000 zł. Przy czym w umowie nowacyjnej zastrzeżono, że pierwotne zobowiązanie wygaśnie dopiero z chwilą zawarcia umowy sprzedaży materiałów budowlanych. Takie postanowienie jest dopuszczalne.
Przykład 2.
Sytuacja jak w przykładzie 1, przy czym umowa nowacyjna nie zawiera zapisu, że pierwotne zobowiązanie wygaśnie dopiero z chwilą zawarcia umowy sprzedaży materiałów budowlanych. W tej sytuacji skutek ten nastąpi z dniem zawarcia umowy nowacyjnej, a nie sprzedaży materiałów budowlanych.
Jeżeli wierzyciel dokona odnowienia tylko z jednym z dłużników solidarnych, pozostali będą zwolnieni z zobowiązania. Wierzyciel może jednak zastrzec, że zachowuje przeciwko nim swoje prawa >patrz przykłady 3 i 4.
Przykład 3.
Pani Michalina (prowadząca własną firmę) udzieliła trzem swoim kontrahentom (również przedsiębiorcom), tj. paniom: Oldze, Aleksandrze i Agnieszce, pożyczki 50 000 zł z obowiązkiem jej solidarnego zwrotu. Kiedy nadszedł termin zwrotu pożyczki, pani Aleksandra zaproponowała pani Michalinie zawarcie umowy nowacyjnej polegającej na sprzedaży tej ostatniej wózka widłowego B-564 za cenę 35 000 zł. Pani Michalina na to przystała. Panie: Olga i Agnieszka, nie będą zatem zobowiązane do solidarnego zwrotu pani Michalinie 15 000 zł, ponieważ z umowy nowacyjnej nic odmiennego nie wynika.
Przykład 4.
Sytuacja jak w przykładzie 3, przy czym w umowie nowacyjnej zastrzeżono, że pani Michalina będzie dochodzić solidarnego zwrotu 15 000 zł z tytułu udzielonej pożyczki od pań: Olgi i Agnieszki. Taki zapis jest dopuszczalny. Nowacja dokonana między paniami: Michaliną i Aleksandrą, nie zwolniła więc z zobowiązania pań: Olgi i Agnieszki.
Odnowienie przerywa bieg przedawnienia. Przy nowacji obejmującej zmianę przedmiotu świadczenia, ale bez zmiany jego podstawy prawnej, nowe zobowiązanie przedawnia się w dotychczasowym terminie >patrz przykład 5. Gdy jednak nastąpiła zmiana podstawy prawnej świadczenia, przyjmuje się termin przedawnienia dla tej nowej podstawy >patrz przykład 6.
Przykład 5.
W umowie nowacyjnej ustalono, że pani Tamara (prowadząca własną firmę) w miejsce zwrotu pożyczki w kwocie 20 000 zł, udzielonej jej przez panią Donatę (również przedsiębiorcę), dokona zwrotu na rzecz tej ostatniej 16 000 zł z tytułu nowo zawartej umowy pożyczki. Termin przedawnienia będzie więc wynosił trzy lata (ponieważ pożyczka dotyczy przedsiębiorców i została udzielona w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą). Będzie on biegł od następnego dnia po upływie terminu zwrotu tej drugiej pożyczki.
Przykład 6.
Sytuacja jak w przykładzie 3. Termin przedawnienia będzie wynosił zatem dwa lata, ponieważ taki czas przedawnienia jest przewidziany dla umów sprzedaży. Będzie on biegł od daty wymagalności roszczeń określonych w umowie sprzedaży wózka widłowego B-564 za cenę 35 000 zł.
Jeżeli wierzytelność była zabezpieczona poręczeniem lub ograniczonym prawem rzeczowym ustanowionym przez osobę trzecią, poręczenie lub ograniczone prawo rzeczowe wygasa z chwilą odnowienia, chyba że poręczyciel lub osoba trzecia zaaprobuje dalsze trwanie zabezpieczenia >patrz przykład 7 i 8. Powyższe nie dotyczy gwarancji bankowej, która nie wygasa z chwilą nowacji, nie ma ona bowiem charakteru akcesoryjnego. Wyartykułowanie ww. akceptacji nie wymaga zachowania żadnej szczególnej formy. Istotne jest jedynie, aby zachowanie osoby dającej omawianą zgodę ujawniało jej wolę w sposób dostateczny, w tym również w sposób elektroniczny. Dla celów dowodowych postuluje się jednak zachowanie postaci pisemnej.
Przykład 7.
Pani Izabela (prowadząca własną firmę) udzieliła pani Karinie (również przedsiębiorcy) pożyczkę 70 000 zł. Zabezpieczenie stanowił zastaw na samochodzie służbowym ustanowiony przez panią Ewelinę (wspólniczkę pani Kariny). Z uwagi na złą sytuację finansową pani Karina nie była w stanie spłacić pożyczki, zaproponowała więc pani Izabeli zawarcie umowy nowacyjnej, w której zobowiązałaby się do wykonania na jej rzecz posadzki przemysłowej w hali VYT o wartości 70 000 zł. Pani Izabela wyraziła zgodę na zawarcie w tym celu takiej umowy nowacyjnej. Nie zaakceptowała jej jednak pani Ewelina. W opisanej sytuacji zatem, z dniem zawarcia umowy o roboty budowlane, zastaw umowy pożyczki na samochodzie służbowym, ustanowiony przez panią Ewelinę, wygasł.
Przykład 8.
Sytuacja jak w przykładzie 7, z tą różnicą, że pani Ewelina zaaprobowała zawarcie umowy nowacyjnej. Ustanowiony przez nią zastaw na samochodzie służbowym nadal więc stanowi zabezpieczenie, ale umowy o roboty budowlane, a nie – pożyczki.
Autorka jest adwokatem
podstawa prawna: art. 60, 374 § 1, 506–507 oraz art. 527–534 ustawy z 23 kwietnia 1964r. – Kodeks cywilny (tekst jedn. DzU z 2015r. poz. 1830)
