Ubieganie się o status niepełnosprawnego na drodze sądowej

W ustawie z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (tekst jedn. DzU z 2011 r. nr 127, poz. 721 ze zm., ustawa o rehabilitacji) przewidziano trzy stopnie niepełnosprawności – znaczny, umiarkowany i lekki. Posiadanie jednego z nich wiąże się z różnymi uprawnieniami.

Jak się odwołać

Sprawy te są często także przyczyną wielu kontrowersji i muszą je rozstrzygać sądy. Postępowanie dotyczące ułomności jest dwuinstancyjne. W pierwszej instancji orzekają powiatowe (miejskie) zespoły, a w drugiej – wojewódzkie zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności. Jeśli zainteresowany jest niezadowolony z ich rozstrzygnięć, może się odwołać do sądu. O tym uprawnieniu powinien być pouczony w decyzji. Sądami właściwymi do rozstrzygania odwołań są wydziały pracy i ubezpieczeń społecznych sądów rejonowych (art. 4778 § 2 pkt 4 kodeksu postępowania cywilnego).

Osoba niezadowolona z orzeczenia wojewódzkiego zespołu ds. orzekania o niepełnosprawności odwołuje się do sądu tylko za pośrednictwem tego zespołu, który wydał zaskarżane orzeczenie. Nie wysyła zatem odwołania wprost do sądu, lecz składa je w siedzibie wojewódzkiego zespołu. Jest to tym bardziej uzasadnione, że jeżeli wojewódzki zespół uzna, że odwołanie zasługuje w całości na uwzględnienie, uchyla lub zmienia swoje poprzednie orzeczenie. Niewykluczone więc, że wskutek uwzględnienia odwołania sprawa w ogóle nie trafi do sądu.

Odwołanie od decyzji o ułomności jest pismem procesowym wszczynającym postępowanie i powinno spełniać określone wymogi formalne. W myśl art. 47710 § 1 k.p.c. ma zawierać oznaczenie zaskarżonej decyzji, określenie i zwięzłe uzasadnienie zarzutów i wniosków oraz podpis ubezpieczonego albo jego przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika.

Podobnie wypowiadał się Sąd Najwyższy w postanowieniu z 20 kwietnia 2000 r. (II UKN 132/00). Stwierdził, że odwołanie od decyzji organu rentowego, jak każde pismo procesowe powinno zawierać elementy wskazane w art. 126 § 1 k.p.c., w tym oznaczenie rodzaju pisma, osnowę wniosku oraz dowody na poparcie przytoczonych okoliczności. Ma także, z uwagi na jego charakter, zawierać oznaczenie zaskarżonej decyzji z przytoczeniem zarzutów wobec niej i uzasadnienie. To wymagania minimalne, ale odwołanie może zawierać też dodatkowe elementy (np. żądanie przeprowadzenia dowodów z dokumentacji medycznej czy opinii biegłych lekarzy).

Bez ryzyka

Złożenie odwołania nie grozi odwołującemu żadnymi konsekwencjami. Nie może ono bowiem spowodować zmiany przez sąd zaskarżonego orzeczenia na jej niekorzyść. W toku postępowania przed sądem osoba odwołująca się oraz wojewódzki zespół, którego decyzja została zaskarżona, są równorzędnymi stronami procesu. Postępowanie dowodowe przed sądem koncentruje się na ogół na okolicznościach dotyczących stanu zdrowia zainteresowanego. Zwykle w tych sprawach konieczne są też opinie lekarzy – biegłych sądowych.

Przykład

Wojewódzki zespół ds. orzekania o niepełnosprawności przyznał panu Andrzejowi umiarkowany stopień. Niezadowolony z tej decyzji za pośrednictwem wojewódzkiego zespołu odwołał się do sądu rejonowego. Podnosił, że charakter i znaczna ilość jego schorzeń uzasadniają zaliczenie go do stopnia znacznego. Aby rozpoznać odwołanie pana Andrzeja, sąd dopuścił dowód z opinii lekarzy – biegłych sądowych. Na jej podstawie uznał, że pan Andrzej jest tak bardzo schorowany, że wymaga stałej opieki i pomocy innych osób, bo jest niezdolny do samodzielnej egzystencji. Sąd zmienił zaskarżoną decyzję i zaliczył pana Andrzeja do niepełnosprawnych w stopniu znacznym.

Od wszystkich decyzji

W praktyce niejasne było to, od jakich orzeczeń wojewódzkiego zespołu przysługuje prawo wniesienia odwołania do sądu. Czy dotyczy ono tylko decyzji merytorycznych, czyli orzekających konkretny stopień niepełnosprawności lub orzeczeń odmownych, czy także orzeczeń formalnych dotyczących toku postępowania (np. o umorzeniu tego postępowania)?

Rozstrzygając te wątpliwości, Naczelny Sąd Administracyjny w postanowieniu z 7 lutego 2001 r. (I SA 2585/00) stwierdził, że orzeczenia wydawane w postępowaniu przed zespołami do spraw orzekania o stopniu niepełnosprawności są decyzjami w rozumieniu przepisów kodeksu postępowania administracyjnego. Każde orzeczenie tego zespołu, niezależnie od tego, czy rozstrzyga sprawę co do jej istoty, czy jedynie kończy postępowanie, podlega zaskarżeniu do sądu powszechnego w odwołaniu. Oznacza to, że każdą decyzję wydaną przez wojewódzki zespół można zaskarżyć do sądu. Powoduje to także, że w tych sprawach wyłączona jest kognicja sądów administracyjnych.

Wolne od kosztów

Odwołujący się od decyzji wojewódzkiego zespołu do sądu nie musi się obawiać dodatkowych wydatków. Postępowanie sądowe w tych sprawach jest wolne od kosztów sądowych, które pokrywa Skarb Państwa. Wyjątek dotyczy jedynie apelacji, zażalenia, skargi kasacyjnej i skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia. Od nich pobiera się 30 zł opłaty podstawowej.

Autor jest sędzią Sądu Okręgowego w Kielcach