Innowacyjność: Obrót prawami własności intelektualnej może przynieść dochód

1 października 2014 r. weszła w życie nowelizacja ustawy ?z 27 lipca 2005 r. – Prawo ?o szkolnictwie wyższym (DzU z 2012 r. poz. 572, z późn. zm.) wprowadzająca w życie gruntowne zmiany w dziedzinie komercjalizacji wyników badań naukowych, w tym zapisy umożliwiające „uwłaszczenie naukowców" oraz zasady partycypacji w dochodach uzyskiwanych z tytułu komercjalizacji. Regulacja ram prawnych dla współpracy nauki i biznesu oraz wsparcie tej drogi rozwoju polskich uczelni i naukowców jest niezwykle pożądane, jednak przyjęta zmiana wydaje się niedostatecznie spełniać stawiane oczekiwania. Co więcej, budzi ona wiele praktycznych wątpliwości i zamiast łączyć, polaryzuje środowisko naukowców.

Nowe zasady i pojęcia

Znowelizowana ustawa wprowadza szereg nowych definicji i pojęć. I tak komercjalizacją wyników badań jest sprzedaż wyników, prac rozwojowych lub know-how związanego z tymi wynikami lub oddanie do używania tych wyników, w szczególności na podstawie umowy licencyjnej, najmu lub dzierżawy. Komercjalizacja może się odbywać bezpośrednio lub pośrednio.

Decyzję o komercjalizacji musi podjąć uczelnia w ciągu trzech miesięcy od dnia zgłoszenia przez pracownika wyników badań

Komercjalizacja bezpośrednia należeć ma do zadań centrum transferu technologii bądź też ma być realizowana przez spółkę celową na podstawie odpłatnej lub nieodpłatnej umowy z uczelnią ?o zarządzanie prawami.

Komercjalizacja pośrednia jest natomiast realizowana wyłącznie przez spółkę celową, a polega na objęciu lub nabyciu udziałów lub akcji ?w spółkach w celu wdrożenia lub przygotowania do wdrożenia wyników badań naukowych, prac rozwojowych lub know-how związanego z tymi wynikami. Warto zauważyć, że nowelizacja wprowadza ?w artykule 86d własną definicję praw własności intelektualnej, które obejmują wynalazki, wzory użytkowe, wzory przemysłowe, topografie układu scalonego, wyhodowane albo odkryte i wprowadzone odmiany rośliny oraz utwory, a także informacje związane z tymi wynikami, ?a w szczególności know-how. Pojęcie praw własności intelektualnej na gruncie ustawy jest zatem bardzo szerokie, dlatego wprowadzenie znowelizowanych zasad przez uczelnie wymagać będzie kompleksowego, a zarazem precyzyjnego dopasowania założeń ustawowych do specyfiki poszczególnych kategorii praw.

Ważna procedura

Ustawa przewiduje, że decyzja o komercjalizacji musi zostać podjęta przez uczelnię ?w nieprzekraczalnym terminie trzech miesięcy od dnia zgłoszenia przez pracownika wyników badań. Już w tym momencie, a więc na samym początku kilkuetapowej procedury, pojawia się poważna wątpliwość, a mianowicie, od którego momentu należy liczyć trzymiesięczny okres oraz w jaki sposób uczelnia może dokonywać preselekcji wyników badań mogących być przedmiotem komercjalizacji. Można sobie wyobrazić, że część prac i wyników z uwagi na ich charakter nigdy nie będzie mogła zostać skomercjalizowana. Czy również w takim przypadku pracownik będzie mógł się domagać podjęcia formalnej decyzji przez uczelnię? Co więcej, możliwa jest również taka sytuacja, że uczelnia pomimo zakomunikowania wyniku badań nie będzie w stanie podjąć decyzji o komercjalizacji, gdyż konieczne będzie sporządzenie przez pracownika szczegółowej dokumentacji i przekazanie danych umożliwiających ocenę np. szans uzyskania patentu.

Co się zmieni

W dotychczasowym stanie prawnym zasady, na jakich ustalano prawa do wyników badań naukowych, wyprowadzane były przede wszystkim z reguł ogólnych ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz ustawy – Prawo własności przemysłowej. Zgodnie z tymi aktami autorskie prawa majątkowe do utworów, prawo do uzyskania patentu lub prawa ochronnego na wzór użytkowy, jak również prawa z rejestracji wzoru przemysłowego przysługują z reguły pracodawcy (tj. uczelni). Zasada ta nie dotyczy jednak utworów naukowych, przy których prawo pracodawcy ogranicza się co do zasady do prawa pierwszeństwa opublikowania utworu naukowego pracownika.

Uczelnie wprawdzie dopasowały i uzupełniły powyższe reguły ?np. o ochronę know-how w wewnętrznych regulaminach ?zarządzania własnością intelektualną, jednak nie we wszystkich przypadkach przełożyło się to na miarodajny wzrost komercjalizacji wyników badań. Z tego powodu podjęto decyzję o radykalnej zmianie podejścia do problemu komercjalizacji poprzez umożliwienie nabycia praw do wyników badań przez naukowców w sytuacji, gdy uczelnia pozostawałaby bierna. Uwłaszczenie miało być ?w założeniu twórców projektu zmian istotnym bodźcem do większej innowacyjności i do intensyfikowania wysiłków badawczych ?i rozwojowych.

Marta? Daćków, radca prawny, ?Kancelaria Prawna ?Schampera, Dubis, Zając ?i Wspólnicy sp.k.

Zagadnienia związane z prawami własności intelektualnej ?na uczelniach wyższych budzą ogromne emocje. Nie tylko wynika ?to z braku doświadczenia uczelni oraz nieusystematyzowania zasad współpracy pomiędzy biznesem a nauką, ale również wiąże się ?z ograniczonym zaufaniem pracowników naukowych ?do komercjalizacji. Z jednej strony bowiem obrót prawami ?własności intelektualnej mógłby być źródłem znaczących ?dochodów dla uczelni i samych naukowców. Z drugiej zaś ?bez wzajemnego zaufania, pogłębienia świadomości zasad uzyskiwania ochrony praw i ścisłej współpracy spółek celowych ?oraz centrów transferu technologii z naukowcami wyniki badań ?nie będą komercjalizowane.