Wielu pracowników nadal stara się o uzyskanie emerytury w obniżonym wieku, powołując się na wykonywanie pracy w warunkach szczególnych. Dopuszcza to art. 184 ustawy z 17 grudnia 1998 r. ?o emeryturach i rentach ?z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. DzU z 2013 r. nr 1440 ze zm., dalej ustawa emerytalna).
Za trudne warunki
Przepis ten stanowi, że ubezpieczonym urodzonym po 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli okres:
- ?zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymagany w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat – dla kobiet, ?i 65 lat – dla mężczyzn, oraz
- ?składkowy i nieskładkowy, ?o którym mowa w art. 27 ustawy.
Emerytura przysługuje pod warunkiem, że ubezpieczony nie przystąpi do otwartego funduszu emerytalnego albo złoży wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w OFE, za pośrednictwem ZUS, na dochody budżetu państwa.
Przy czym zasadnicze znaczenie dla nabycia prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym ma to, czy etatowiec świadczył pracę określoną w wykazach prac wykonywanych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wskazaną w załącznikach do rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (DzU nr 8, poz. 43 ze zm., dalej rozporządzenie). Zasadniczo musiał ją wykonywać przez co najmniej 15 lat ?(§ 4 ust. 1 rozporządzenia).
ZUS i sądy na nie
W praktyce problematyczne bywa ustalenie, czy osoba starająca się o emeryturę przepracowała co najmniej 15 lat ?w warunkach szczególnych, licząc na 1 stycznia 1999 r. Sporne jest, czy do okresów tych można zaliczyć miesiące ?i lata urlopu wychowawczego.
ZUS nie dopuszcza takiej możliwości. To słuszne stanowisko i potwierdza je orzecznictwo sądowe, w szczególności wyrok Sądu Najwyższego ?z 23 kwietnia 2013 r. (I UK 561/12). Zgodnie z nim wymóg pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze powinien odnosić się do okresu faktycznego wykonywania takiej pracy, ?z pominięciem okresów wyłącznie formalnego pozostawania w zatrudnieniu, w których pracownik zajmuje stanowisko, z którym łączy się wykonywanie pracy w szczególnych warunkach lub ?w szczególnym charakterze. W rzeczywistości jej wtedy nie wykonuje, a tym samym nie jest narażony na uciążliwość związaną z warunkami lub charakterem pracy. Okres niewykonywania pracy nie wpływa zatem na szybszą utratę zdolności pracownika do zarobkowania. Skoro przez pracę w szczególnych warunkach rozumie się wykonywanie takiej pracy, a nie pozostawanie w stosunku pracy, to nie ma podstaw do zaliczenia urlopu wychowawczego do okresu pracy w szczególnych warunkach. W czasie tego urlopu etatowiec jest bowiem zwolniony z obowiązku świadczenia pracy w takich szczególnych warunkach.
Podobnie wskazał Sąd Apelacyjny w Lublinie wyroku z 9 stycznia 2014 r. (III AUa 1232/13). Podkreślił, że okres urlopu wychowawczego można uwzględnić wyłącznie w ogólnym stażu ubezpieczeniowym, gdyż według przepisów to okres nieskładkowy, a on nie stanowi okresu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Można więc uznać, że stanowisko sądów jest już w tym zakresie ustalone i jednolite.
Przykład
Pan Joanna przez 15 lat, do ?31 grudnia 1998 r., pracowała jako suwnicowa. Po ukończeniu 55 lat wystąpiła o przyznanie emerytury, powołując się na pracę w warunkach szczególnych. ZUS odmówił jej prawa do takiej emerytury. Stwierdził, że nie spełnia warunków koniecznych ?do jej uzyskania, gdyż na 1 stycznia ?1999 r. nie udowodniła wymaganych 15 lat pracy w warunkach szczególnych. Do tego okresu ZUS nie wliczył dwóch lat i 21 dni korzystania przez panią Joannę ?z urlopów wychowawczych. Pracownica odwołała się od tej decyzji ZUS do sądu. Podniosła, ?że nie ma podstaw, aby odliczać ?od stażu pracy w warunkach szczególnych okres, kiedy korzystała z tych urlopów, gdyż pozostawała w tym czasie w stosunku pracy. Sąd jednak oddalił jej odwołanie. Uznał, że w tym okresie nie wykonywała ona pracy w warunkach szczególnych.
Autor jest sędzią Sądu Okręgowego w Kielcach
ZUS zalicza wypoczynek i kursy
Orzecznictwo wyraźnie wskazuje, że nie ma specjalnego ?przepisu, według którego emerytura przyznawana za pracę ?w szczególnych warunkach miałaby pomijać w stażu pracy ?okresy urlopu wypoczynkowego. Jest on bowiem immanentnie związany ze stosunkiem pracy. Stąd wyłączenie go z okresu ?pracy w szczególnych warunkach musiałoby być wyraźnie uregulowane i uzasadnione. Tak wskazał SN w uzasadnieniu ?wyroku z 5 listopada 2012 r. (II UK 82/12).
Okres pracy w warunkach szczególnych może obejmować ?też czas krótkotrwałych, koniecznych szkoleń etatowca, ?zwłaszcza wstępnych (wyrok SN z 22 stycznia 2008 r., ?I UK 210/07).
