Na pierwszy rzut oka rada pracownicza może się kojarzyć z poprzednią epoką gospodarczą, gdzie dość duży nacisk kładziono na udział podrzędnych pracowników w zarządzaniu przedsiębiorstwem. Tak jednak nie jest. Ustawa z 7 kwietnia 2006 r. o informowaniu pracowników i przeprowadzaniu z nimi konsultacji (DzU nr 79, poz. 550 ze zm.; dalej ustawa) regulująca zasady funkcjonowania rad została wprowadzona w związku z implementacją dyrektywy 2002/14/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 11 marca 2002 r. ustanawiającej ogólne ramowe warunki informowania i przeprowadzania konsultacji z pracownikami we Wspólnocie Europejskiej (DzU UE L nr 80, poz. 29).

Potrzeba dialogu

Dyrektywa wskazała na konieczność wprowadzenia tych regulacji, aby wzmocnić dialog i wzajemne zaufanie w przedsiębiorstwach, w celu m.in. uelastycznienia organizacji pracy, czy ułatwienia pracownikom dostępu do szkoleń. Jednocześnie regulacje te mają utrzymać bezpieczeństwo i uświadamiać zatrudnionym potrzebę dostosowywania się do nowych wymagań. Ma to przedsiębiorstwu pomóc w podniesieniu jego konkurencyjności.

Nie w każdej firmie musi funkcjonować rada. Przepisy ustawy stosuje się do pracodawców wykonujących działalność gospodarczą, zatrudniających co najmniej 50 pracowników. W skład rady wchodzi u pracodawcy zatrudniającego:

- od 50 do 250 pracowników – 3 pracowników,

- od 251 do 500 pracowników – 5 pracowników,

- powyżej 500 pracowników – 7 pracowników.

Organ ten może ustalić z pracodawcą inną liczbę członków, nie niższa jednak niż 3 osoby.

Wybór i koszty

Wyboru członków rady w zakładzie zatrudniającym do 100 pracowników dokonują zatrudnieni spośród kandydatów zgłoszonych na piśmie przez grupę co najmniej 10 osób. Jeśli liczba zatrudnionych przekracza 100, wniosek składa grupa co najmniej 20 pracowników.

Koszty związane z wyborem i działalnością rady ponosi pracodawca. On też organizuje wybory na pisemny wniosek grupy co najmniej 10 proc. pracowników. O terminie ich przeprowadzenia oraz terminie zgłoszenia kandydatów na członków rady pracowników informuje w sposób przyjęty w firmie. Kadencja tego organu trwa 4 lata od dnia jej wyboru.

Kilkuletnia dyskrecja

Rada pracowników ma zakaz ujawniania uzyskanych w związku z pełnioną funkcją informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa, co do których pracodawca zastrzegł obowiązek zachowania ich poufności. Nieujawnianie uzyskanych informacji obowiązuje również po zaprzestaniu pełnienia funkcji, lecz nie dłużej niż przez 3 lata.

Pracodawca, w szczególnie uzasadnionych przypadkach, może odmówić radzie udostępnienia informacji, których ujawnienie mogłoby – według obiektywnych kryteriów – poważnie zakłócić działalność przedsiębiorstwa lub zakładu, których dotyczą, albo narazić je na znaczną szkodę.

Przywileje członków

Członkowie rady podlegają szczególnej ochronie przed zwolnieniem i zmianą warunków pracy. Pracodawca nie może bez zgody rady wypowiedzieć ani rozwiązać stosunku pracy z osobą wchodzącą w jej skład. Nie może też bez zgody tego organu jednostronnie zmienić warunki pracy lub płacy na niekorzyść pracownika będącego członkiem rady w okresie jego członkostwa w tej radzie, z wyjątkiem gdy dopuszczają to przepisy innych ustaw.

Osoba będąca członkiem rady pracowników ma prawo do zwolnienia od pracy zawodowej, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia, na czas niezbędny do udziału w jej pracach, jeśli nie można ich wykonać poza godzinami pracy. Warunkiem jest, aby pracownik nie korzystał ze zwolnienia z innego tytułu.

Członka rady pracowników można zwolnić, mimo braku zgody rady, wyłącznie w wyjątkowych przypadkach. Chodzi w szczególności o naruszenie art. 8 k.p., zgodnie z którym nie można czynić ze swego prawa użytku, który byłby sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony. Dla przykładu członek rady, który spożywa alkohol w miejscu i czasie pracy, nie może liczyć na utrzymanie posady (zobacz wyrok SN z 7 marca 1997 r., I PKN 30/97).

—Tomasz Poznański, adwokat

Obowiązki informacyjne i organizacyjne pracodawcy

Pracodawca przekazuje radzie pracowników informacje dotyczące:

- działalności i sytuacji ekonomicznej zakładu oraz przewidywanych w tym zakresie zmian,

- stanu, struktury i przewidywanych zmian zatrudnienia oraz działań mających na celu utrzymanie poziomu zatrudnienia,

- działań, które mogą powodować istotne zmiany w organizacji pracy lub podstawach zatrudnienia.

Jeśli pracodawca wbrew przepisom ustawy:

- uniemożliwia utworzenie rady pracowników,

- nie podaje informacji o wielkości zatrudnienia,

- nie organizuje wyborów rady pracowników lub je utrudnia,

- nie informuje rady pracowników lub nie przeprowadza z nią konsultacji w sprawach określonych w ustawie lub utrudnia przeprowadzenie konsultacji,

- dyskryminuje członka rady pracowników w związku z wykonywaniem przez niego czynności związanych z informowaniem i przeprowadzaniem konsultacji

naraża się na karę ograniczenia wolności albo grzywny.

Tej samej karze podlega członek rady pracowników, który ujawni dane, co do których pracodawca zastrzegł poufność.