Biuro informacji kredytowej, biuro informacji gospodarczej, krajowy rejestr dłużników to pojęcia, które w potocznym języku są często stosowane wymiennie. Bardzo często wszystkie utożsamiane są z wykazem osób lub firm, które mają problemy finansowe.

Zaprzestały obsługi swoich zobowiązań, czyli nie płacą rat kredytów lub pożyczek, kolejnych transz za towar kupiony na raty, nie płacą za usługi (np. dostawę wody, gazu, prądu, usługi telekomunikacyjne) bądź w przypadku firm po prostu nie płacą swoim kontrahentom. Jednak takie ujmowanie tych instytucji nie jest prawidłowe. W szczególności dotyczy to biura informacji kredytowej. Można nawet napisać, że znaleźć się w tym rejestrze to jeszcze żadna ujma.

Rzeczywiście gorzej jest, gdy informacje o osobie fizycznej lub przedsiębiorcy trafią do biura informacji gospodarczej. Dlaczego tak jest, czym różnią się te instytucje i jakie są podstawy prawne ich działania? Kiedy i kto może zgłosić informację o naszych zobowiązaniach do BIK, a kto i kiedy do BIG?

Tylko dla banków

Zacznijmy od biura informacji kredytowej. BIK jest instytucją wyłącznie międzybankową, działającą na podstawie ustawy – Prawo bankowe (DzU z 2002 r. nr 72, poz. 665 ze zm.). Uprawnienie do utworzenia takiego systemu informacji daje im art. 105 ust. 4. Zgodnie z nim banki wspólnie z bankowymi izbami gospodarczymi mogą utworzyć instytucje upoważnione do gromadzenia, przetwarzania i udostępniania:

- bankom – informacji stanowiących tajemnicę bankową w zakresie, w jakim są one potrzebne w związku z wykonywaniem czynności bankowych (np. otwarcia i prowadzenia rachunku, udzielenia pożyczki lub kredytu, wydania kary płatniczej bądź kredytowej) oraz w związku ze stosowaniem metod statystycznych,

- innym instytucjom upoważnionym do udzielania kredytów – informacji stanowiących tajemnicę bankową w zakresie, w jakim informacje te są niezbędne w związku z udzielaniem kredytów, pożyczek pieniężnych, gwarancji bankowych i poręczeń.

Na podstawie tego przepisu może zostać utworzone biuro informacji kredytowej, którego zadaniem jest gromadzenie informacji o klientach banków. Oznacza to, że w rejestrze tym znajdzie się każdy, kto właściwie w jakikolwiek sposób korzysta z usług banku, np. posiada rachunek bankowy, korzysta z kart kredytowych lub zaciągnął w banku pożyczkę lub kredyt (hipoteczny, „ekspresowy", na rachunku). I nie ma znaczenia, czy jest on dłużnikiem czy wierzycielem banku.

W szczególności to, że regularnie spłaca wszystkie swoje zobowiązania, nie wpływa na fakt umieszczenia danych w biurze informacji kredytowej. I tak informacja o tym tam się znajdzie. Podobnie, gdy klient będzie miał tylko lokaty, a więc będzie wierzycielem banku. Dlatego właśnie bazy tej nie wolno utożsamiać z listą nierzetelnych dłużników. Po prostu każdy, kto chce skorzystać z jakiegokolwiek instrumentu bankowego, trafi do bazy danych.

Negatywnie lub pozytywnie

Biuro informacji kredytowej służy bankom oraz spółdzielczym kasom oszczędnościowo-kredytowym (SKOK) przede wszystkim do oceny wiarygodności i zdolności kredytowej klientów. Dzięki BIK mają one dostęp do historii wykorzystywania przez konkretną osobę różnorodnych instrumentów bankowych. Zatem może to być historia budująca zarówno negatywny, jak i pozytywny wizerunek.

Ponieważ bazę BIK tworzą banki (SKOK-i), to tylko one mają dostęp do tych danych. Oczywiście wyjątkiem są instytucje upoważnione, jak policja, sądy, prokuratura, które w związku z wykonywaniem swoich obowiązków mogą żądać dostępu do danych konkretnej osoby (przedsiębiorcy).

Należy jednak zaznaczyć, że na mocy art. 105 ust. 4a BIK może udostępnić zgromadzone dane biurom informacji gospodarczej. Taki proces może mieć miejsce tylko wówczas, gdy wierzyciel występujący o ich udostępnienie uzyskał pisemne upoważnienie osoby, której dane dotyczą. Sposób udostępniania danych musi określać umowa o współpracy między BIK a biurem informacji gospodarczej. W szczególności umowa ta powinna zawierać wzór takiego upoważnienia.

Dla innych firm

Z powyższego opisu wynika, że jakiekolwiek straszenie wpisem do biura informacji kredytowej przez firmy windykacyjne, operatorów, innych usługodawców niż banki nie ma żadnej mocy. Tacy przedsiębiorcy nic do BIK-u nie mogą wpisać. Tym samym firma, która uważa się za wierzyciela jakiejś osoby, nie wpisze dłużnika do biura informacji kredytowej. Nie oznacza to jednak, że nie może umieścić go w jednym z funkcjonujących na rynku rejestrów dłużników.

Takie bowiem rzeczywiście funkcjonują. I tu przechodzimy do wyjaśnienia, czym są biura informacji gospodarczych (BIG). Takie instytucje mogą być tworzone na mocy ustawy o udostępnianiu informacji gospodarczych i wymianie danych gospodarczych (DzU z 2010 r. nr 81, poz. 530 ze zm.).

Przedsiębiorca prowadzący taką działalność (bazę) może funkcjonować wyłącznie w formie spółki akcyjnej, a jego zadaniem jest pośredniczenie w udostępnianiu informacji gospodarczych, polegające na przyjmowaniu takich informacji od wierzycieli, przechowywaniu ich i ujawnianiu.

Wszystkie te kwestie precyzują oczywiście przepisy ustawy. I tak w myśl art. 12 ust. 1 wierzyciel może przekazywać do biura informacje gospodarcze w celu ich ujawnienia, jeżeli zawarł z takim biurem umowę. Jeżeli wierzytelność wiąże się z zobowiązaniem konsumenta, może zostać zgłoszona tylko wtedy, gdy spełnione są łącznie następujące warunki:

- zobowiązanie powstało w związku z określonym stosunkiem prawnym, w szczególności z tytułu umowy o kredyt konsumencki oraz umów, o których mowa w art. 187

1

kodeksu postępowania cywilnego (patrz ramka),

- łączna kwota wymagalnych zobowiązań dłużnika będącego konsumentem wynosi co najmniej 200 zł oraz są one wymagalne (czyli dłużnik powinien je już wykonać) od co najmniej 60 dni,

- upłynął co najmniej miesiąc od wysłania przez wierzyciela listem poleconym albo doręczenia dłużnikowi do rąk własnych wezwania do zapłaty, zawierającego ostrzeżenie o zamiarze przekazania danych do BIG, z podaniem firmy (nazwy) i adresu tego biura.

Korzystając z takiego uprawnienia, wierzyciel przekazuje do BIG dane dotyczące siebie, dłużnika i zobowiązania. Zakres tych danych musi być zgodny z art. 2 ust. 1 pkt 2 (definicja informacji gospodarczej dotyczącej osoby fizycznej).

W związku z tym należy się liczyć z ujawnieniem imienia i nazwiska, adresu zamieszkania, numeru PESEL lub innego numeru potwierdzającego tożsamość, serii i numeru dowodu osobistego lub innego dokumentu potwierdzającego tożsamość. W zakresie samego zobowiązania mogą to być dane obejmujące m.in.:

- tytuł prawny zobowiązania,

- kwotę i walutę,

- kwotę zaległości,

- datę powstania zaległości,

- informację o postępowaniach dotyczących zobowiązania,

- informację o kwestionowaniu przez dłużnika istnienia całości lub części zobowiązania,

- datę wysłania listem poleconym albo doręczenia wezwania do zapłaty, zawierającego ostrzeżenie o zamiarze przekazania danych do BIG.

Szczególne umowy

Artykuł 187

1

kodeksu postępowania cywilnego wymienia umowy o:

- świadczenie usług pocztowych i telekomunikacji,

- przewóz osób i bagażu w komunikacji masowej,

- dostarczania energii elektrycznej, gazu i oleju opałowego,

- dostarczania wody i odprowadzania ścieków,

- wywóz nieczystości,

- dostarczanie energii cieplnej.