Już w piśmie z 25 października 2012 r. (992900/400-246/ 2012/WUK) Zakład Ubezpieczeń Społecznych uznał, że firmy, które utrzymują zakładowy fundusz rehabilitacji osób niepełnosprawnych (zfron) po utracie statusu zakładu pracy chronionej (zpchr), nie mogą korzystać ze zwolnienia ze składek świadczeń finansowanych z tego funduszu.

Krąg uprawnionych

Powodem zamieszania jest § 2 ust. 1 pkt 23 rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (DzU nr 161, poz. 1106 ze zm.; dalej rozporządzenie składkowe).

Na tej podstawie z opłat na ZUS zwolnione są pochodzące z zakładowego funduszu rehabilitacji osób niepełnosprawnych środki przeznaczone na rehabilitację zawodową, społeczną i leczniczą takich osób zatrudnionych w zakładach pracy chronionej i zakładach aktywności zawodowej (z wyłączeniem finansowanych z niego wynagrodzeń).

Nie ma zatem wątpliwości, że ten przywilej przysługuje pracodawcy, który ma status zakładu pracy chronionej. Gorzej jest w przypadku tego, który ten status utracił, a mimo to pieniędzy zgromadzonych w zfron nie oddał Państwowemu Funduszowi Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, ponieważ utrzymuje zatrudnienie na poziomie co najmniej 15 pracowników w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy oraz osiąga wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych w wysokości co najmniej 25 proc.

Ten przywilej wynika z art. 33 ust. 7b ustawy z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (tekst jedn. DzU z 2011 r. nr 127, poz. 721 ze zm., dalej ustawa o rehabilitacji).

Taki pracodawca ma jednak obowiązek administrować środkami zfron według zasad, które obowiązują zakłady pracy chronionej – tj. zgodnie z przepisami ustawy o rehabilitacji oraz rozporządzenia ministra pracy i polityki społecznej z 19 grudnia 2007 r. w sprawie zakładowego funduszu rehabilitacji osób niepełnosprawnych (DzU z nr 245, poz. 1810 ze zm.).

Wątpliwy przywilej

Mimo niezmiennych zasad gospodarowania środkami zfron, finansowane z niego świadczenia nie podlegają już zwolnieniu ze składek.

To bardzo niekorzystne dla tych firm, które utraciły status zakładu pracy chronionej, ponieważ do 30 czerwca 2012 r. nie udało się im spełnić rygorystycznego kryterium wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych narzuconego ustawą z 29 października 2010 r. o zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych oraz niektórych innych ustaw (DzU nr 226, poz. 1475).

Z tą datą mijał czas na zwiększenie wskaźników zatrudnienia osób niepełnosprawnych do co najmniej 50 proc., w tym na osiągnięcie wskaźnika zatrudnienia osób zaliczonych do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności w wysokości co najmniej 20 proc. w odniesieniu do ogółu.

Nieuzasadnione zróżnicowanie

Zdaniem Ogólnopolskiej Bazy Pracodawców Osób Niepełnosprawnych (OBPON) taka interpretacja ZUS § 2 ust. 1 pkt 23 rozporządzenia składkowego jest nieuzasadniona i niekorzystna dla pracodawców, którzy utracili status zakładu pracy chronionej i zatrudnionych u nich pracowników niepełnosprawnych. Ogranicza ponadto prawa podwładnych do świadczeń finansowanych ze środków zfron, w tym tak ważnej pomocy na leczenie.

Zdaniem ZUS świadczeń finansowanych z funduszu rehabilitacyjnego nie można uznać za zapomogi

Co ważne, § 2 ust. 1 pkt 23 rozporządzenia składkowego wszedł w życie znacznie wcześniej niż wprowadzono zasadę, że zakład pracy chronionej, który utraci ten status, nadal może mieć fundusz rehabilitacji. Mimo to nie został on dostosowany do zmian w ustawie o rehabilitacji.

Jest to rozwiązanie niezrozumiałe szczególnie dlatego, że ustawa z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jedn. DzU z 2012 r., poz. 361 ze zm.) nie różnicuje prawa do zwolnienia od podatku świadczeń sfinansowanych z zfron w zależności od tego, czy firma ma status zakładu pracy chronionej, czy nie.

Inny wariant

W świetle niekorzystnego stanowiska, jakie ZUS przedstawił w piśmie z 25 października 2012 r., organizacja OBPON wystąpiła z kolejnym pytaniem – tym razem odnośnie prawa do zwolnienia z oskładkowania świadczeń z zfron wypłacanych przez byłe zpchr na podstawie § 2 ust. 1 pkt 22 rozporządzenia składkowego.

Przepis ten zwalnia ze składek zapomogi losowe w przypadku m.in. długotrwałej choroby. Zapomoga w znaczeniu potocznym to świadczenie doraźne o charakterze pieniężnym przyznane w uzasadnionych ważnymi względami sytuacjach osobie, która znalazła się w trudnej sytuacji życiowej.

Natomiast długotrwała choroba w rozumieniu potocznym to taka, która wymaga długotrwałego leczenia, w tym choroba określana z medycznego punktu widzenia jako przewlekła, nieuleczalna, wrodzona, wymagająca leczenia w sposób stały lub przez długi okres. Ponieważ pomoc indywidualna finansowana z zfron dla osób niepełnosprawnych zależy wyłącznie od ich sytuacji materialnej i losowej, to – zdaniem OBPON – wypłacane wsparcie można uznać za zapomogi z tytułu długotrwałej choroby, które są zwolnione ze składek na podstawie § 2 ust. 1 pkt 22 rozporządzenia składkowego.

Jednocześnie OBPON zwrócił się z pytaniem, czy § 2 ust. 1 pkt 29 rozporządzenia składkowego, zwalniający ze składek wartość świadczeń przyznanych przez pracodawcę na podnoszenie kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego pracowników (z wyłączeniem wynagrodzenia za czas urlopu szkoleniowego i za czas zwolnień z części dnia pracy) ma zastosowanie do byłych zpchr, które z zfron finansują koszty kształcenia, dokształcania (w tym w szkołach wyższych lub średnich) i podnoszenia kwalifikacji zawodowych na podstawie § 2 ust. 1 pkt 11 lit. o i pkt 12 lit. c rozporządzenia w sprawie zakładowego funduszu rehabilitacji osób niepełnosprawnych.

ZUS nie zgodził się z żadną z tych interpretacji § 2 rozporządzenia składkowego. Stwierdził, że brak jest podstaw aby uznać, że świadczenia z zfron są zapomogami z tytułu długotrwałej choroby. Co zaś do świadczeń przysługujących na podnoszenie kwalifikacji pracowników, stwierdził, że aby były one wolne od składek, powinny przysługiwać na podstawie art. 1031–1036 kodeksu pracy. Nie jest wystarczające, żeby środki na dokształcanie zostały sfinansowane z zfron.

Stanowisko ZUS z 31 stycznia 2013 r. (992900/400/355/2012/WUK) w sprawie braku prawa do zwolnienia ze składek świadczeń finansowanych z zfron przez byłego zakłady pracy chronionej (fragment)

(...)

Na podstawie § 2 ust. 1 pkt 22 powołanego rozporządzenia (red. - składkowego), z podstawy wymiaru składek wyłączone zostały zapomogi losowe w przypadku klęsk żywiołowych, indywidualnych zdarzeń losowych lub długotrwałej choroby.

Natomiast kwestia wyłączenia z podstawy wymiaru składek środków otrzymywanych na rehabilitację zawodową, społeczną oraz leczniczą osób niepełnosprawnych, na podstawie odrębnych przepisów, z zakładowego funduszu rehabilitacji osób niepełnosprawnych albo zakładowego funduszu aktywności, została uregulowana z § 2 ust. 1 pkt 23 tego rozporządzenia.

Z brzmienia tego przepisu wynika, iż nie ma on zastosowania do płatników, którzy utracili status zakładu pracy chronionej, o czym Departament informował Państwa w piśmie z 25 października 2012 r., znak: 992900/400-246/2012/WUK.

Skoro do wyłączenia z podstawy wymiaru składek przychodów pracowników będących osobami niepełnosprawnymi, a które są finansowane ze środków zfron (z wyjątkiem wynagrodzeń finansowanych z tego funduszu) ma zastosowanie przepis szczególny, tj. § 2 ust. 1 pkt 23 rozporządzenia, to w stosunku do tych samych przychodów nie może mieć zastosowania także inny przepis tego samego aktu prawnego.

Pomoc z zakładowego funduszu rehabilitacji osób niepełnosprawnych (zfron) ma co do zasady charakter planowy i usystematyzowany. W § 2 rozporządzenia ministra pracy i polityki społecznej z 19 grudnia 2007 r. w sprawie zakładowego funduszu rehabilitacji osób niepełnosprawnych (DzU nr 245, poz. 1810 ze zm.) wskazane zostały rodzaje wydatków finansowanych z zfron.

Wśród katalogu wymienionego w tym rozporządzeniu nie ma zapomóg przyznawanych z tytułu długotrwałej choroby. Natomiast wskazany w Państwa piśmie przepis § 3 ust. 3 rozporządzenia ministra pracy i polityki społecznej z 19 grudnia 2007 r. warunkuje przyznanie środków na pomoc kierowaną indywidualnie do osoby niepełnosprawnej świadczeń finansowanych z zfron, a wymienionych wyłącznie z § 2 ust. 1 pkt 11 tego rozporządzenia, od sytuacji materialnej i losowej.

Biorąc powyższe pod uwagę brak jest podstaw aby uznać, że świadczenia z zfron są zapomogami z tytułu długotrwałej choroby. W konsekwencji Departament podtrzymuje stanowisko, iż od świadczeń sfinansowanych w ramach pomocy indywidualnej z zfron wypłacanych przez podmioty, które utraciły status zakładu pracy chronionej i zakładu aktywności zawodowej powinny być naliczane składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne.

Podobnie wyłączenie z podstawy wymiaru składek na podstawie § 2 ust. 1 pkt 29 rozporządzenia z 18 grudnia 1998 r., wartości świadczeń przyznanych zgodnie z odrębnymi przepisami przez pracodawcę na podnoszenie kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego pracownika (z wyłączeniem wynagrodzeń otrzymywanych za czas urlopu szkoleniowego oraz za czas zwolnień z części dnia pracy), przysługujących pracownikom podejmującym naukę lub podnoszącym kwalifikacje zawodowe w formach pozaszkolnych, jest możliwe po spełnieniu warunków określonych w przepisach kodeksu pracy.

Obecnie kwestie związane z podnoszeniem kwalifikacji zawodowych lub wykształceniem ogólnym pracownika regulują przepisy art. 1031 – 1036 k.p. Dla celów zastosowania § 2 ust. 1 pkt 29 rozporządzenia z 18 grudnia 1998 r. niewystarczające jest ustalenie, że środki na dokształcanie pracowników będących osobami niepełnosprawnymi podlegają finansowaniu z zfron.

W związku z powyższym obecnie organizacja OBPON.ORG oraz byłe zpchr czekają na jak najszybszą nowelizację lub zmianę rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (DzU nr 161, poz. 1106 ze zm.; dalej rozporządzenie składkowe) obiecaną przez Pana Jarosława Dudę – Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych, która pozwoliłaby byłym zpchr wypłacać z zfron pomoc indywidualną już bez potrzeby jej oskładkowania.

Autorka jest wiceprezesem Ogólnopolskiej Bazy Pracodawców Osób Niepełnosprawnych