Jeżeli cudzoziemiec wykonuje pracę bez wymaganego zezwolenia albo podjął działalność gospodarczą niezgodnie z przepisami obowiązującymi w tym zakresie w Polsce, może zostać zobowiązany do opuszczenia kraju.

Zgodnie z ustawą o cudzoziemcach z 13 czerwca 2003 r. organem właściwym do wydania decyzji o wydaleniu jest wojewoda właściwy ze względu na miejsce pobytu cudzoziemca lub miejsce ujawnienia faktu albo zdarzenia będącego podstawą wystąpienia z wnioskiem o wydalenie cudzoziemca.

Działa on z urzędu lub na wniosek Ministra Obrony Narodowej, Szefa Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Szefa Agencji Wywiadu, Komendanta Głównego Straży Granicznej, Komendanta Głównego Policji, komendanta oddziału Straży Granicznej, komendanta wojewódzkiego Policji, komendanta placówki Straży Granicznej lub organu Służby Celnej.

W decyzji o wydaleniu określa się termin dobrowolnego opuszczenia przez cudzoziemca terytorium Polski, który wynosi od siedmiu do 30 dni. Decyzji tej można nadać rygor natychmiastowej wykonalności, np. gdy dalszy pobyt obcokrajowca stanowiłby zagrożenie dla obronności lub bezpieczeństwa państwa lub ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego albo naruszałby interes Polski. Konsekwencją wydania decyzji jest unieważnienie wizy krajowej, cofnięcie zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony oraz zezwolenia na pracę.

Uprawnienia urzędów

Kontrolę legalności pobytu cudzoziemców na terytorium Polski sprawują, oprócz Państwowej Inspekcji Pracy, również organy Straży Granicznej i Policji. Do postępowania tego stosuje się zatem co do zasady przepisy kodeksu postępowania administracyjnego.

Tym samym również postępowanie o wydalenie cudzoziemca z kraju podlega ogólnym regulacjom i standardom rzetelnej procedury administracyjnej. W tym kontekście należy zwrócić uwagę na obowiązek organów administracyjnych polegający na zapewnieniu stronom czynnego udziału w postępowaniu. Oznacza to m.in. respektowanie uprawnienia stron do wypowiedzenia się co do zebranych dowodów i materiałów.

Podmiot powierzający pracę cudzoziemcowi powinien ponadto pamiętać o odpowiedzialności związanej z uchybieniami dotyczącymi obowiązków zgłoszeniowych. Za nielegalne powierzanie cudzoziemcowi wykonywania pracy grozi kara grzywny nie niższa niż 3 tys. zł. Sam cudzoziemiec, który taką pracę wykonuje może zostać ukarany grzywną nie niższą niż 1 tys. zł.

Większa grzywna – do 10 tys. zł – grozi za wprowadzanie w błąd cudzoziemca bądź wykorzystanie takiego błędu albo zależności służbowej lub niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania, wskutek czego dochodzi do nielegalnego świadczenia pracy. Tak wysoką grzywną karze się też za doprowadzenie wskutek takich działań do powierzenia cudzoziemcowi nielegalnego wykonywania pracy.

Ten, kto żąda od cudzoziemca korzyści majątkowej w zamian za podjęcie działań zmierzających do uzyskania zezwolenia na pracę lub innego dokumentu uprawniającego go do wykonywania pracy, podlega karze grzywny nie niższej niż 3 tys. zł.

Większe konsekwencje

21 lipca 2012 r. weszła w życie ustawa z 15 czerwca 2012 r. o skutkach powierzania wykonywania pracy cudzoziemcom przebywającym wbrew przepisom na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (DzU z 2012 r. poz. 769).

Wprowadziła ona do polskiego prawa unijne przepisy Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/52/WE z 18 czerwca 2009 r. przewidującej minimalne normy w odniesieniu do kar i środków stosowanych wobec pracodawców zatrudniających nielegalnie przebywających obywateli krajów trzecich. Mają one na celu ograniczenie skali zjawiska nielegalnej imigracji do Unii Europejskiej.

Ta regulacja istotnie zaostrzyła i rozszerzyła odpowiedzialność podmiotów powierzających nielegalne wykonywanie pracy cudzoziemcom. Wprowadziła sankcję w postaci:

- zakazu dostępu do pomocy lub dotacji pochodzących ze środków publicznych, w tym dotacji celowych w rozumieniu ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, na okres trzech lat od dnia uprawomocnienia się wyroku lub

- obowiązek zwrotu przyznanej pomocy lub udzielonych dotacji, uzyskanych w okresie 12 miesięcy poprzedzających uprawomocnienie się orzeczenia sądu.

Do kodeksu karnego wprowadzone zostały nowe typy przestępstw związane z nielegalnym zatrudnianiem. Zwiększony został również wymiar grzywny za uporczywe powierzanie pracy nielegalnie przebywającemu cudzoziemcowi, gdy nie ma ona związku z prowadzoną działalnością gospodarczą.

Dodatkową karą wprowadzoną przez ustawodawcę jest zakaz zaliczenia przez osoby fizyczne i prawne jako kosztu uzyskania przychodu wynagrodzenia (wraz z podatkiem i składkami) wypłacanego nielegalnie przebywającemu cudzoziemcowi. Celem regulacji jest również usprawnienie współpracy i wymiany informacji pomiędzy Strażą Graniczną, Państwową Inspekcją Pracy oraz Zakładem Ubezpieczeń Społecznych, m.in. przez umożliwienie Straży Granicznej wykorzystania danych zgromadzonych w ZUS na koncie ubezpieczonego oraz koncie płatnika składek.

Nowe roszczenia i prawa

Na gruncie nowej ustawy cudzoziemcowi przebywającemu nielegalnie na terytorium Polski, któremu powierzono wykonywanie pracy, przysługuje ponadto roszczenie o wypłatę zaległego wynagrodzenia i związanych z nim świadczeń. Ustawa przewiduje domniemanie, że w przypadku powierzenia wykonywania pracy cudzoziemcowi na innej podstawie niż stosunek pracy, może on żądać kwoty w wysokości trzykrotnego minimalnego wynagrodzenia za pracę, chyba że podmiot powierzający wykonywanie pracy lub cudzoziemiec dowiodą, że wynagrodzenie zostało uzgodnione w innej wysokości.

Ustawa wprowadza solidarną odpowiedzialność głównego wykonawcy oraz każdego podwykonawcy, który pośredniczy między głównym wykonawcą a podmiotem powierzającym wykonywanie pracy cudzoziemcom pracy. Wspólnie odpowiadają oni w zakresie wypłaty zasądzonego zaległego wynagrodzenia i związanych z nim świadczeń oraz mają obowiązek pokrycia kosztów związanych z przesłaniem zaległych należności do państwa, do którego cudzoziemiec powrócił lub został wydalony, zapłaty kary grzywny z tytułu powierzenia wykonywania pracy cudzoziemcowi przebywającemu bez ważnego dokumentu uprawniającego do pobytu na terytorium Polski, poniesienia kosztów wydalenia cudzoziemca.

Termin na uzupełnienie akt osobowych cudzoziemców o kopię dokumentu uprawniającego do pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej upłynął 4 września 2012 r.

Autorka jest aplikantką radcowską, LL.M. Kancelaria Prawna Schampera, Dubis, Zając i Wspólnicy sp.k.