Wszystkie prognozy demograficzne pokazują, że polskie społeczeństwo będzie coraz starsze. Rodzi to konsekwencje nie tylko dla systemu emerytalnego, ale także będzie generować popyt na określone usługi. Starsze społeczeństwo to więcej osób potrzebujących stałej opieki, która może zostać zapewniona w części przypadków tylko poza stałym miejscem zamieszkania danej osoby.

Jest to oczywiście zadanie także dla państwa, ale polskie prawo pozwala działać w tym obszarze również osobom prywatnym. To wszystko powoduje, że szukając pomysłu na własną działalność gospodarczą, warto się zastanowić nad otworzeniem ośrodka, który na nasze potrzeby będziemy nazywać domem opieki społecznej. Podstawowym aktem prawnym w tym zakresie jest ustawa z 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej (dalej: ustawa).

Które usługi należy świadczyć

Ustawa formułuje kilka zasad, które muszą realizować domy pomocy społecznej. Ich usługi powinny być dostosowane do indywidualnych potrzeb osób w nich przebywających. W szczególność przy świadczeniu usług w domach pomocy społecznej należy zapewnić ich pensjonariuszom wolność, intymność, godność i poczucie bezpieczeństwa oraz uwzględniać stopień ich fizycznej i psychicznej sprawności.

Domy pomocy społecznej, w zależności od tego, dla kogo są przeznaczone, dzielą się na ośrodki dla osób:

- w podeszłym wieku;

- przewlekle somatycznie chorych;

- przewlekle psychicznie chorych;

- dorosłych niepełnosprawnych intelektualnie;

- niepełnosprawnych fizycznie oraz

- dzieci i młodzieży niepełnosprawnych intelektualnie.

W jednym budynku łącznie może być prowadzony dom opieki społecznej osób w podeszłym wieku i osób przewlekle somatycznie chorych oraz osób niepełnosprawnych fizycznie, osób w podeszłym wieku oraz osób niepełnosprawnych fizycznie, osób dorosłych niepełnosprawnych intelektualnie oraz dzieci i młodzieży niepełnosprawnych intelektualnie.

Zakres usług prowadzonych przez domy opieki społecznej określa rozporządzenie ministra polityki społecznej z 19 października 2005 r. w sprawie domów pomocy społecznej. Jest on taki sam dla wszystkich typów domu. Obejmuje szereg działań. Co do potrzeb bytowych chodzi m.in. o zapewnienie miejsca zamieszkania i wyżywienia. W zakresie opiekuńczym niezbędne jest zapewnienie pielęgnacji i pomocy w załatwianiu spraw osobistych mieszkańców domu pomocy społecznej.

W przypadku braku gwarancji stałego zapewnienia spełniania standardów zezwolenie jest wydawane z urzędu na czas określony

Najszerszą kategorią są usługi określane przez rozporządzenie jako wspomagające. Obejmują one m.in. umożliwienie udziału w terapii zajęciowej, zaspokajanie potrzeb religijnych i kulturowych, działania zmierzające do usamodzielnienia, zapewnienie bezpiecznego przechowywania środków pieniężnych i przedmiotów wartościowych.

Domy dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych intelektualnie mają poszerzony zakres usług o świadczenie nauki, organizowanie zajęć rewalidacyjno-wychowawczych. Konieczne jest także ich uczenie i wychowywanie poprzez poszerzanie doświadczeń życiowych.

Nie można także zapominać o wymogach techniczno-administracyjnych. Sam budynek domu pomocy społecznej i jego otoczenie muszą być pozbawione barier architektonicznych. Jeśli ma więcej niż jedną kondygnację, musi być wyposażony w windę.

Konieczne jest posiadanie pokoi jedno- (powierzchnia nie mniejsza niż 9 mkw.) i wieloosobowych (powierzchnia nie mniejsza niż 6 mkw. na osobę). Pełny katalog obowiązków w tym zakresie znajdziemy w par. 6 rozporządzenia ministra polityki społecznej z 19 października 2005 r. w sprawie domów pomocy społecznej.

Całodobowa placówka

Ustawa zawiera własny katalog usług, jakie muszą świadczyć placówki zapewniające całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym, przewlekle chorym lub osobom w podeszłym wieku. Obejmuje on m.in. opiekę higieniczną i pielęgnacyjną, w tym także pomoc w ubieraniu się, jedzeniu, myciu i kąpaniu. Obowiązkiem tych placówek jest także m.in. organizacja czasu wolnego, pomoc w zakupie odzieży i obuwia, pielęgnacja w chorobie oraz pomoc w korzystaniu ze świadczeń zdrowotnych, zapewnienie wyżywienia.

Omawiane placówki muszą zapewnić: co najmniej trzy posiłki dziennie, w tym posiłki dietetyczne, zgodnie ze wskazaniem lekarza. Przerwa między posiłkami nie może być krótsza niż 4 godziny, przy czym ostatni posiłek nie powinien być podawany wcześniej niż o godzinie 18. Zapewniony musi być dostęp do drobnych posiłków i napojów między posiłkami, a także możliwość spożywania posiłków w pokoju mieszkalnym oraz w razie potrzeby karmienie. Sprzątanie pomieszczeń, jak stanowi ustawa, ma następować w miarę potrzeby, nie rzadziej jednak niż raz dziennie.

Na domy opieki społecznej nałożono także obowiązek prowadzenia szczegółowej dokumentacji osób w nich przebywających. Musi ona zawierać m.in.: umowę o świadczenie usług w placówce, imię i nazwisko opiekuna prawnego lub kuratora osoby przebywającej w placówce, jeżeli został ustanowiony, informacje dotyczące stanu zdrowia osoby przebywającej w placówce.

W widocznym miejscu na budynku, w którym prowadzona jest placówka, musi być umieszczona tablica informacyjna zawierająca informację o rodzaju posiadanego zezwolenia oraz numer wpisu do rejestru placówek zapewniających całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym, przewlekle chorym lub osobom w podeszłym wieku.

Z kolei na tablicy ogłoszeń znajdującej się w widocznym miejscu w budynku, w którym prowadzi się placówkę, musi być umieszczona informacja dotycząca: zakresu działalności prowadzonej w placówce oraz podmiotu prowadzącego placówkę, w tym informacje o siedzibie lub miejscu zamieszkania podmiotu.

Jakie przesłanki

Aby prowadzić placówkę zapewniającą całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym, przewlekle chorym lub osobom w podeszłym wieku, konieczne jest uzyskanie zezwolenia wojewody. Przesłanki wydania zezwolenia są następujące:

- spełnianie warunków określonych w ustawie;

- spełnianie standardów, o których mowa w art. 68 ustawy (opisane powyżej);

- przedstawienie: wniosku o wydanie zezwolenia, dokumentów potwierdzających tytuł prawny do nieruchomości, na której jest usytuowany dom, zaświadczenia właściwego organu potwierdzającego możliwość użytkowania obiektu określonego w kategorii XI załącznika do ustawy z 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane, koncepcji prowadzenia placówki, informacji o sposobie finansowania placówki i niezaleganiu z płatnościami wobec urzędu skarbowego i składkami do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, informacji (oświadczenia) z Krajowego Rejestru Karnego o niekaralności osoby, która będzie kierowała placówką i zaświadczenia, że ze względu na stan zdrowia jest ona zdolna do prowadzenia placówki.

Co we wniosku

Wniosek o zezwolenie na prowadzenie domu pomocy społecznej zawiera:

- nazwę podmiotu, jego siedzibę i adres, a w przypadku osoby fizycznej także dane osobowe (imię i nazwisko, adres zamieszkania, numer PESEL, o ile osoba taki posiada);

- numer w rejestrze przedsiębiorców albo w Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej albo wskazanie dokumentu określającego status prawny podmiotu;

- inne dane identyfikacyjne: NIP, REGON, nazwę i adres domu;

- liczbę miejsc przeznaczonych dla mieszkańców domu;

- strukturę zatrudnienia i zakres świadczonych usług przez poszczególne grupy personelu.

Do wniosku należy dołączyć szereg innych dokumentów, m.in. regulamin organizacyjny domu pomocy społecznej lub jego projekt oraz informację o sposobie finansowania domu.

Wpis do rejestru

Właściwość wojewody jest determinowana przez miejsce położenia placówki. Szczegółowy tryb wydawania zezwoleń określa rozporządzenie ministra polityki społecznej z 28 kwietnia 2005 r. w sprawie wydawania i cofania zezwoleń na prowadzenie działalności gospodarczej w zakresie prowadzenia placówki zapewniającej całodobową opiekę.

W przypadku niedołączenia wymaganych dokumentów wojewoda wzywa podmiot występujący o zezwolenie do przedstawienia tych dokumentów w terminie 14 dni od dnia doręczenia wezwania. Ich niedołączenie spowoduje pozostawienie wniosku bez rozpatrzenia. W terminie 30 dni od dnia złożenia wniosku o zezwolenie właściwy do spraw pomocy społecznej wydział urzędu wojewódzkiego, w imieniu i z upoważnienia wojewody, dokonuje oględzin obiektu, w którym jest usytuowana placówka.

Wojewoda rozpatruje wniosek o zezwolenie w terminie 14 dni od dnia zakończenia oględzin obiektu, w którym jest usytuowana placówka. Przy rozpatrywaniu wniosku o zezwolenie wojewoda bierze pod uwagę wyniki oględzin obiektu, w którym jest usytuowana placówka, szczególnie w zakresie spełniania standardów określonych w art. 68 ustawy.

Jeśli zostanie stwierdzone, że placówka gwarantuje zapewnienie odpowiedniej opieki, w szczególności spełnia standardy, o których mowa we wskazanym powyżej przepisie, wojewoda wydaje zezwolenie, określając w nim przeznaczenie placówki, i wpisuje placówkę do rejestru. Zezwolenie jest wydawane na czas określony albo nieokreślony zgodnie z wnioskiem podmiotu występującego o zezwolenie. W przypadku braku gwarancji stałego zapewnienia spełniania standardów zezwolenie jest wydawane z urzędu na czas określony.

Cofnięcie zezwolenia następuje na wniosek podmiotu prowadzącego placówkę albo z urzędu. Pierwszy przypadek ma miejsce, gdy podmiot ten powiadomi wojewodę o rezygnacji z dalszego prowadzenia placówki oraz w uzgodnieniu z wojewodą określi sposób zapewnienia dalszej opieki osobom przebywającym w placówce.

Cofnięcie zezwolenia z urzędu następuje, jeżeli nie zostały usunięte stwierdzone nieprawidłowości w prowadzeniu placówki, po wezwaniu przez wojewodę podmiotu prowadzącego placówkę do ich usunięcia w wyznaczonym trybie i terminie oraz po uzgodnieniu z wojewodą sposobu zapewnienia dalszej opieki osobom przebywającym w placówce.

Wojewoda prowadzi rejestr domów pomocy społecznej. Corocznie, do 30 czerwca, ogłasza rejestr domów pomocy społecznej w wojewódzkim dzienniku urzędowym.

Komentuje Piotr Rogowiecki, ekspert Pracodawcy RP

Trzeba wyraźnie powiedzieć, że opisany rodzaj działalności gospodarczej ma charakter szczególny. Prowadzona jest ona z osobami, które z różnych powodów nie mogą egzystować samodzielnie. Nie dziwi więc, że ustawodawca szczegółowo uregulował zasady funkcjonowania domów opieki społecznej.

Jest to uzasadnione, gdy weźmie się pod uwagę choćby pojawiające się cyklicznie w mediach doniesienia o nieprawidłowościach w funkcjonowaniu tego typu placówek (nie dotyczyły one domów prowadzonych przez przedsiębiorców).

Ustawodawca stawia na bezpieczeństwo i komfort życia pensjonariuszy domów opieki. Jest to założenie słuszne. Tym bardziej że przepisy nie tworzą nadmiernie skomplikowanej procedury stosowanej przy tworzeniu takich placówek ani zbyt wygórowanych warunków ich codziennego funkcjonowania.