Wierzyciel ma obowiązek zwiększyć ten podatek w rozliczeniu za okres, w którym należność została uregulowana. Częściowe uregulowanie długu skutkuje obowiązkiem zwiększenia VAT należnego w odniesieniu do tej części (art. 89a ust. 4 ustawy o VAT). Dłużnik zaś zyskuje ponownie prawo do odliczenia VAT naliczonego (też w deklaracji za bieżący okres rozliczeniowy).
Skoro ustawodawca mówi o uregulowaniu należności, to z pewnością powinno się przez to rozumieć efektywną zapłatę przez dłużnika, zgodnie z treścią stosunku zobowiązaniowego – nie tylko gotówką, ale też np. w formie kompensaty (potrącenia) należności. Uregulowaniem należności jest też przymusowe ściągnięcie jej na drodze egzekucji. Nie wchodzi ono w grę w razie umorzenia całości bądź części wierzytelności, np. w postępowaniu naprawczym.
Potwierdza to interpretacja Izby Skarbowej w Poznaniu z 13 maja 2011 r. (ILPP1/443-264/ 11-2/AK) oraz wyrok WSA w Łodzi z 19 kwietnia 2011 r. (I SA/Łd 355/11). Czytamy w nim: „nie sposób zgodzić się z poglądem spółki, iż umorzenie należności czyni »bezprzedmiotowym« (...) skorzystanie z ulgi za złe długi.
Przeciwnie, wierzytelność nadal nie jest zaspokojona i z punktu widzenia wierzyciela nadal jest »zła«. Podatnik będący wierzycielem takiej należności może skorzystać z prawa do korekty podatku należnego, by pomniejszyć swoją stratę wynikającą z braku zapłaty ceny przynajmniej o wartość zawartego w niej podatku”. Za formę uregulowania długu sąd uznał natomiast jego konwersję na akcje dłużnika.
Według fiskusa do uregulowania należności może również dojść poprzez wypłatę ubezpieczenia z firmy ubezpieczeniowej (zob. interpretacja Izby Skarbowej w Poznaniu z 13 maja 2010 r., ILPP1/ 443-215/10-2/KG).
Czy o uregulowaniu należności można też mówić w sytuacji, gdy po dokonaniu korekty została ona zbyta? Organy podatkowe konsekwentnie twierdzą, że tak (np. interpretacje izb skarbowych: w Warszawie z 9 czerwca 2011 r., IPPP2/443-322/11-3/MM, w Katowicach z 19 kwietnia 2011 r., IBPP2/443-312/11/ICz, w Bydgoszczy z 10 czerwca 2010 r., ITPP1/443-271a/ 10/KM).
Z poglądem fiskusa zgodził się WSA w Rzeszowie, w wyroku z 27 października 2011 (I SA /Rz 563/11).
Przykład
Spółka po skorzystaniu z ulgi na złe długi sprzedała nieściągalną wierzytelność faktorowi za cenę niższą od wartości nominalnej (20 proc. jej wartości).
Zgodnie ze stanowiskiem fiskusa ma obowiązek zwiększenia VAT należnego proporcjonalnie przypadającego na „odzyskaną” część należności (a nie do wysokości sprzed korekty w ramach ulgi na złe długi).
Odmiennego zdania był WSA w Warszawie, który w wyroku z 3 listopada 2010 r. (III SA/Wa 444/10) orzekł, że uregulowania należności nie można utożsamiać z jej zbyciem. Jak czytamy w tym orzeczeniu: „w przypadku zawarcia umowy zbycia (cesji) wierzytelności powstaje nowy stosunek cywilnoprawny, którego stronami są wierzyciel oraz nabywca wierzytelności.
Pomiędzy tymi podmiotami powstaje nowe zobowiązanie, w wyniku którego nabywca wierzytelności zobowiązany jest dokonać świadczenia na rzecz zbywcy wierzytelności. Podstawą prawną tego świadczenia nie jest jednak nieściągalna faktura wystawiona przez wierzyciela jego pierwotnemu kontrahentowi, ale nowy stosunek zobowiązaniowy.
Oznacza to, że wpłaty otrzymane z tytułu cesji wierzytelności nie stanowią płatności z tytułu faktury czy też szerzej, z tytułu stosunku zobowiązaniowego łączącego wierzyciela z jego dłużnikiem, ale realizowane są w wykonaniu nowego zobowiązania pomiędzy innymi stronami i z innego tytułu prawnego”.
Konkluzja była taka, że „brak jest podstaw do stwierdzenia, że (...) w razie zbycia wierzytelności już po dokonaniu korekty, o której mowa w art. 89a ust. 1, podatnik zobowiązany jest zwiększyć podatek należny”.
Warto tu dodać, że wierzyciel w związku z uregulowaniem należności w całości lub w części nie ma obowiązku zawiadamiania na piśmie urzędu skarbowego o dokonywanych na bieżąco cofnięciach przeprowadzonej wcześniej korekty (co potwierdza interpretacja Izby Skarbowej w Poznaniu z 11 stycznia 2011, ILPP2/443-1717/ 10-2/EWW). Nie ma też obowiązku informowania o tym dłużnika.
