Wskazaną sankcję unormowano w art. 373 – 377[link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=850AC1D381EBAA266EF2D377C0ACB349?id=328912] prawa upadłościowego i naprawczego (tekst jedn. DzU z 2009 r. nr 175, poz. 1361 ze zm.)[/link]. Orzeka ją sąd upadłościowy na okres od trzech do dziesięciu lat.

Sankcja ta polega na pozbawieniu prawa do:

- prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek, a więc na podstawie wpisu do rejestru działalności gospodarczej (w tym w spółkach cywilnych),

- pełnienia funkcji członka rady nadzorczej (w spółce, a także spółdzielni) oraz reprezentanta lub pełnomocnika w spółce handlowej, przedsiębiorstwie państwowym, spółdzielni, fundacji lub stowarzyszeniu.

Do kręgu reprezentantów i pełnomocników należą osoby, które samodzielnie lub łącznie z innymi osobami mogą reprezentować wszelkiego rodzaju przedsiębiorców, np. zawierać w ich imieniu umowy, zaciągać długi itp. Chodzi przede wszystkim o członków zarządów spółek z o.o., akcyjnych, spółdzielni, fundacji i stowarzyszeń (bez względu na to, czy fundacja lub stowarzyszenie prowadzi działalności gospodarczą, czy jej nie prowadzi), prokurentów spółek, dyrektorów przedsiębiorstw państwowych.

[srodtytul]Za lekceważenie obowiązku zgłoszenia upadłości [/srodtytul]

Zgodnie z art. 373 prawa upadłościowego i naprawczego (pun) sąd może zakazać prowadzenia własnej firmy i pełnienia wskazanych wyżej odpowiedzialnych funkcji osobie, która ze swojej winy:

- będąc do tego zobowiązana, nie złożyła w terminie dwóch tygodni od dnia powstania podstawy do ogłoszenia upadłości wniosku o jej ogłoszenie albo

- po ogłoszeniu upadłości nie wydała lub nie wskazała majątku, ksiąg handlowych, korespondencji bądź innych dokumentów upadłego, choć miała taki obowiązek ustawy, albo

- po ogłoszeniu upadłości ukrywała, niszczyła lub obciążała majątek wchodzący w skład masy upadłości, albo

- jako upadła w toku postępowania upadłościowego nie wykonała innych obowiązków ciążących na niej z mocy ustawy lub orzeczenia sądu albo sędziego komisarza bądź też w inny sposób utrudniała postępowanie.

[srodtytul]Ważny stopień winy i skutki zaniedbań[/srodtytul]

Niezłożenie na czas wniosku o ogłoszenie upadłości jest w praktyce najczęstszą przyczyną orzekania omawianego zakazu. Obowiązek jego zgłoszenia w myśl art. 20 pun ciąży na samym dłużniku – przedsiębiorcy, a gdy jest nim osoba prawna, w tym spółka z o.o. i akcyjna, spółdzielnia albo jednostka niemająca osobowości prawnej – na każdym, kto ma prawo reprezentować ją sam lub z innymi osobami, a więc m.in. na członkach zarządu spółek, spółdzielni, prokurentach. Podstawą do ogłoszenia upadłości jest zaś w myśl art. 10 pun niewypłacalność dłużnika.

Przy orzekaniu tego zakazu wobec wszystkich wymienionych osób (przedsiębiorców indywidualnych, członków rad nadzorczych i reprezentantów) sąd uwzględnia stopień winy oraz skutki działań danej osoby, a zwłaszcza obniżenie wartości ekonomicznej przedsiębiorstwa upadłego i rozmiar pokrzywdzenia wierzycieli.

Może odmówić wydania tego zakazu, jeśli sąd oddalił wniosek o ogłoszenie upadłości na podstawie art. 12 pun i zezwolił na wszczęcie postępowania naprawczego. Chodzi o sytuację, kiedy opóźnienie w regulowaniu zobowiązań nie przekracza trzech miesięcy, a suma niewykonanych zobowiązań jest nie wyższa niż 10 proc. wartości bilansowej przedsiębiorstwa dłużnika. Chyba że niewykonywanie zobowiązań ma charakter trwały albo też oddalenie wniosku mogłoby spowodować pokrzywdzenie wierzycieli.

[srodtytul]Dla winnych bankructwa i krzywdzących wierzycieli [/srodtytul]

Taki sam zakaz może być wydany osobie, wobec której:

- została już co najmniej raz ogłoszona upadłość, z umorzeniem jej długów po zakończeniu postępowania upadłościowego,

- upadłość była ogłoszona nie dawniej niż pięć lat przed ponownym jej ogłoszeniem.

Możliwe jest zakazanie prowadzenia działalności dłużnikowi będącemu osobą fizyczną także wtedy, gdy jego niewypłacalność jest następstwem celowego działania lub rażącego niedbalstwa. To samo dotyczy osób, które były uprawnione do reprezentowania osoby prawnej lub spółki handlowej niemającej osobowości prawnej (np. jawnej, partnerskiej) oraz innych przedsiębiorców.

Dodać trzeba, że wszystkie wskazane osoby mogą być też zobowiązane do naprawienia szkód, jakie wierzyciele, a nawet osoby trzecie, ponieśli wskutek niezłożenia wniosku o ogłoszenie upadłości lub niezłożenia go w terminie. Takiej rekompensaty poszkodowany może się domagać w odrębnym procesie sądowym stosownie do zasad prawa cywilnego.

[srodtytul]Kto może żądać zakazu[/srodtytul]

Orzeczenia omawianego zakazu może się domagać przede wszystkim wierzyciel, ale także syndyk masy upadłości, nadzorca sądowy albo zarządca, a także prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów i przewodniczący Komisji Nadzoru Finansowego.

W myśl art. 377 pun na wystąpienie z taką inicjatywą wierzyciel i wskazane osoby mają rok, licząc od umorzenia lub zakończenia postępowania upadłościowego albo oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości na podstawie art.13 pun, tj. z tego powodu, że majątek upadłego nie wystarczy na pokrycie kosztów postępowania. Zakaz może być wydany także wtedy, gdy wniosku o ogłoszenie upadłości nie było. Wówczas termin na wystąpienie do sądu wynosi trzy lata i liczy się od dnia, w którym dłużnik obowiązany był taki wniosek złożyć.

[b]Sąd Najwyższy w uchwale z 9 kwietnia 2010 r. (III CZP 14/10)[/b] wyjaśnił, że termin przewidziany w art. 377 pun biegnie od dnia uprawomocnienia się postanowienia o umorzeniu lub zakończeniu postępowania upadłościowego wszczętego z wniosku wierzyciela albo od dnia oddalenia tego wniosku na podstawie art. 13 ustawy.

Sprawy takie należą do sądu upadłościowego, przed którym toczyło się postępowanie upadłościowe, albo jeśli postępowanie upadłościowe nie było wszczęte, wniosek o ogłoszenie upadłości został oddalony lub postępowanie upadłościowe umorzone – do sądu, który byłby właściwy do rozpoznania sprawy o ogłoszenie upadłości.

Od postanowienia sądu w kwestii zakazu wnioskodawca i osoba, której zakaz dotyczy, mogą złożyć apelację do sądu II instancji. Postanowienie sądu II instancji w tej sprawie może być zaskarżone do Sądu Najwyższego.

[ramka][b]Niewypłacalni dłużnicy [/b]

Osoby pozbawione prawa do prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek oraz pełnienia funkcji członka rady nadzorczej, reprezentanta lub pełnomocnika w spółce handlowej, przedsiębiorstwie państwowym, spółdzielni, fundacji lub stowarzyszeniu są wpisywane do rejestru dłużników niewypłacalnych, który prowadzony jest w ramach Krajowego Rejestru Sądowego.

Figurują w nim obok m.in. zbankrutowanych przedsiębiorców będących osobami fizycznymi oraz wspólników upadłych i niewypłacalnych spółek cywilnych, jawnych, partnerskich itp. [/ramka]