Spółka cywilna to specyficzna forma prowadzenia działalności gospodarczej, w której wspólnicy są uznawani za przedsiębiorców i podatników podatku dochodowego z tytułu uzyskanego w spółce dochodu (proporcjonalnie do posiadanych udziałów w zysku), ale podatnikiem VAT jest sama spółka.

Jest ona zawiązywana na podstawie umowy zawartej pomiędzy wspólnikami na zasadach określonych w kodeksie cywilnym.

[srodtytul]Potrzebne przynajmniej dwie osoby[/srodtytul]

Z istoty spółki wynika, że jedną z podstawowych przesłanek jej istnienia jest udział w niej co najmniej dwóch wspólników. Jeśli więc spółka jest dwuosobowa, to co do zasady wraz ze śmiercią jednego ze wspólników przestaje ona istnieć. Jeśli natomiast wspólników jest więcej niż dwóch, spółka w takim przypadku może istnieć nadal. Pozostali przy życiu wspólnicy co do zasady zobowiązani są do rozliczenia się ze spadkobiercami zmarłego wspólnika, tak jak z występującym wspólnikiem, zgodnie z odpowiednimi przepisami kodeksu cywilnego.

[srodtytul]Gdy są spadkobiercy i gdy ich brak[/srodtytul]

W tym kontekście ważne są zapisy umowy spółki (lub uchwały wspólników) przewidujące lub nieprzewidujące wstąpienia spadkobierców w miejsce zmarłego wspólnika. Art. 872 kodeksu cywilnego mówi bowiem, że można zastrzec, iż spadkobiercy wspólnika wejdą do spółki na jego miejsce. W takim przypadku śmierć wspólnika w dwuosobowej spółce cywilnej generalnie nie powoduje ustania jej bytu prawnego. W konsekwencji spółka nie ulega rozwiązaniu, nie mamy do czynienia z likwidacją działalności – spółka kontynuuje ją jako ten sam podmiot gospodarczy, choć pojawiają się w niej nowi przedsiębiorcy w postaci spadkobierców wstępujących na miejsce zmarłego wspólnika. Spółka nadal posługuje się nadanym jej numerem identyfikacji podatkowej, należy złożyć jedynie – w związku ze zmianą wspólników spółki – aktualizację zgłoszenia identyfikacyjnego (NIP-2) oraz informację o wspólnikach (NIP-D), stanowiącą załącznik do formularza NIP-2.

Inaczej jest w przypadku, gdy umowa dwuosobowej spółki cywilnej (bądź uchwała wspólników takiej spółki) nie zawiera postanowień o dziedziczeniu członkostwa (udziału) w spółce. W tym przypadku dochodzi bowiem do rozwiązania spółki cywilnej z mocy prawa. Rozwiązanie dwuosobowej spółki cywilnej w wyniku śmierci wspólnika prowadzi do ustania bytu prawnopodatkowego, którym jest spółka cywilna. W takiej sytuacji pozostały przy życiu wspólnik spółki zobowiązany będzie do wypełnienia wszystkich obowiązków, jakie nakładają na niego w szczególności ustawy podatkowe w związku z rozwiązaniem spółki cywilnej.

[srodtytul]Sporządzamy spis z natury[/srodtytul]

Rozwiązanie spółki cywilnej rodzi na gruncie ustawy o VAT obowiązek opodatkowania VAT odpowiednich towarów. W szczególności podatnicy są obowiązani do sporządzenia spisu z natury towarów, które po nabyciu nie były przedmiotem dostawy, a przy nabyciu których podatnik (spółka cywilna) miał prawo do odliczenia podatku naliczonego. Sporządza się go na dzień rozwiązania spółki, a informację o dokonanym spisie, o ustalonej na jego podstawie wartości i o kwocie podatku należnego załącza się do deklaracji podatkowej składanej za okres obejmujący dzień rozwiązania spółki.

Spis z natury obejmować powinien tylko te towary, w stosunku do których podatnikowi przysługiwało prawo do obniżenia podatku należnego o podatek naliczony.[b] Podstawę opodatkowania towarów objętych spisem z natury stanowi cena nabycia towarów (bez podatku), a gdy nie ma tej ceny, koszty wytworzenia określone w momencie dostawy tych towarów.[/b]

Także na gruncie znowelizowanych przepisów obowiązuje zasada, zgodnie z którą późniejsza dostawa towarów dokonywana przez byłych wspólników spółki cywilnej, której przedmiotem będą towary objęte spisem z natury, podlega zwolnieniu od podatku przez okres 12 miesięcy od dnia, w którym powstał obowiązek podatkowy w VAT związany z rozwiązaniem spółki cywilnej. Zwolnienie to uzależnione jest jednak od rozliczenia VAT należnego od towarów objętych spisem z natury.

Zgodnie z brzmieniem przepisów obowiązujących od grudnia 2008 r. w przypadku towarów objętych spisem z natury w sytuacji rozwiązania spółki cywilnej obowiązek podatkowy powstaje w dniu rozwiązania spółki.

[srodtytul]Kiedy będzie zwrot[/srodtytul]

W przypadku gdy kwota podatku naliczonego wykazywana w ostatniej deklaracji przewyższy kwotę podatku należnego i wystąpi różnica do zwrotu, dokonuje się go na podstawie złożonej deklaracji podatkowej wraz z załączoną do tej deklaracji umową spółki, aktualną na dzień jej rozwiązania, oraz odpowiednim wykazem rachunków bankowych, na które ma być dokonany zwrot różnicy podatku (zwrotu dokonuje się przy tym w proporcjach wynikających z prawa do udziału w zysku określonego w umowie spółki, a jeżeli z załączonej umowy nie wynikają udziały w zysku, przyjmuje się, że prawa do udziału w zysku są równe).

[srodtytul]Jeszcze tylko remanent[/srodtytul]

Jeżeli wspólnicy spółki podlegają PIT na zasadach ogólnych, trzeba zasadniczo sporządzić i rozliczyć remanent likwidacyjny. Dochód oblicza się przy zastosowaniu do wartości ustalonej według cen zakupu pozostałych na dzień likwidacji towarów handlowych, materiałów (surowców) podstawowych i pomocniczych, półwyrobów, wyrobów gotowych, braków i odpadów oraz rzeczowych składników majątku związanego z działalnością, niebędących środkami trwałymi, takiego wskaźnika procentowego, jaki wynika z udziału dochodu w przychodach w okresie ostatnich trzech miesięcy poprzedzających miesiąc, w którym nastąpiła likwidacja działalności, a jeżeli w tym okresie dochód nie wystąpił, w roku podatkowym poprzedzającym rok, w którym nastąpiła likwidacja. Jednocześnie za datę likwidacji działalności uważa się datę określoną w zawiadomieniu o likwidacji działalności, do którego złożenia w urzędzie skarbowym zobowiązani są wspólnicy.

[b]Podatek od tego dochodu ustala się w formie ryczałtu w wysokości 10 proc. Odprowadza się go do urzędu skarbowego w terminie płatności zaliczki za ostatni miesiąc prowadzenia działalności, a w przypadku podatników, [/b]którzy wybrali kwartalny sposób wpłacania zaliczek – w terminie płatności zaliczki za ostatni kwartał prowadzenia działalności.

W tym przypadku podatnik jest obowiązany w terminie płatności tego podatku złożyć w urzędzie skarbowym spis pozostałych na dzień likwidacji towarów handlowych, materiałów (surowców) podstawowych i pomocniczych, półwyrobów, wyrobów gotowych, braków i odpadków oraz rzeczowych składników majątku związanego z wykonywaną działalnością, w tym także dzieł sztuki, eksponatów muzealnych i aparatury audiowizualnej, niebędących środkami trwałymi, wycenionych według cen zakupu, jeżeli wydatki na ich nabycie zostały zaliczone do kosztów uzyskania przychodów.

[ramka][b]Uwaga[/b]

W przypadku likwidacji należy wyrejestrować spółkę jako podatnika VAT (na formularzu VAT-Z) oraz zgłosić zakończenie działalności (na formularzu NIP-2).[/ramka]

[i]Autorka jest starszym konsultantem w Deloitte Doradztwo Podatkowe [/i]