Czytelnicy wciąż domagają się od nas tekstów poświęconych przepisom wekslowym. Po ostatnim artykule na ten temat („Co i kiedy napisać na wekslu, aby dokument ten był ważny”, DF 19 lutego br.) dostaliśmy wiele listów z kolejnymi pytaniami. Odpowiadamy na wybrane z nich.

Co to jest deklaracja wekslowa i jakie ma znaczenie? Czy należy ją sporządzać? Co powinna zawierać?

Deklaracja wekslowa to instrument stosowany w praktyce przy wystawianiu tzw. weksli in blanco. Tym ostatnim pojęciem określa się weksle niezupełne w chwili wystawienia. Może np. chodzić o pozostawienie na dokumencie pustej czy wykropkowanej przestrzeni tam, gdzie powinna się pojawić wysokość kwoty, którą ma zapłacić dłużnik wekslowy. Taki weksel wystawiany jest na ogół po to, żeby zabezpieczyć jakieś roszczenie o niedającej się z góry określić wysokości (np. z tytułu kredytu bankowego). Kiedy wysokość tego podstawowego zobowiązania jest już znana (bo np. dłużnik przestał spłacać kredyt), wierzyciel wpisuje do weksla kwotę należności i występuje o zapłatę. Aby nie było tu kompletnej dowolności, strony spisują zawczasu specjalne porozumienie. Precyzują w nim, kiedy i na jakich zasadach weksel zostanie wypełniony. Właśnie to porozumienie określane jest mianem deklaracji wekslowej.

Nie ma jakiegoś jednego wzorca deklaracji. Tym, o co strony powinny zadbać, jest przede wszystkim precyzyjne opisanie sytuacji upoważniającej wierzyciela do wypełnienia weksla. W praktyce określa się w niej często nie tylko sumę wekslową, ale i inne niezbędne elementy weksla – termin płatności, miejsce zapłaty itp.

Deklaracji wekslowej sporządzać nie trzeba, ale z punktu widzenia dłużnika jest to ze wszech miar pożądane. Pisemna deklaracja to najlepszy dowód na rzeczywistą wolę stron co do ewentualnego brzmienia weksla. Podkreślmy jednak, że na ogół będzie ona mieć znaczenie jedynie w relacji między wystawcą a jego pierwotnym wierzycielem. Jeśli ten ostatni puści weksel w obieg, możliwości powołania się na deklarację wyraźnie się zmniejszą. Osoby, przeciw którym dochodzi się praw z weksla, nie mogą bowiem wobec posiadacza zasłaniać się zarzutami opartymi na swych stosunkach osobistych z wystawcą lub z posiadaczami poprzednimi. Jedynym wyjątkiem jest sytuacja, gdy posiadacz przy nabyciu weksla działał świadomie na szkodę dłużnika (art. 17 prawa wekslowego).

Czy weksel podlega opłacie skarbowej i czy należy go gdzieś zarejestrować albo zgłosić?

Nie.

Weksle podlegały opłacie skarbowej do końca 2006 r. Nowa, obowiązująca od początku ub.r. ustawa o opłacie skarbowej nie wspomina o wekslach. Żaden akt normatywny nie przewiduje też obowiązku czy to rejestrowania, czy to zgłaszania weksli. Weksel – o ile zawiera wszystkie wymagane prawem elementy – jest ważny od chwili wystawienia. I to nawet bez względu na to, czy ktokolwiek się o tym wystawieniu w ogóle dowie.

Czy określenie na wekslu „sola” znaczy to samo co „własny”?

Termin ten ma dwa znaczenia. Jedno to właśnie określenie weksla własnego. Pojęcie „sola weksel” może jednak również oznaczać każdy weksel wystawiony w jednym tylko egzemplarzu – a więc nie tylko własny, ale i trasowany.

Co znaczy „bez obliga” i czy jest konieczne jego umieszczenie na wekslu?

Umieszczenie w treści weksla sformułowania „bez obliga” oznacza, że piszący je zwalnia się od odpowiedzialności. Jego obecność nie jest konieczna do ważności dokumentu. Można zwolnić się z odpowiedzialności za zapłatę weksla albo za jego przyjęcie. To pierwsze zastrzeżenie oznacza, że zwalniający się nie będzie musiał zapłacić weksla, gdy odmówi tego główny dłużnik wekslowy. Z kolei to drugie sprawia, że zastrzegający nie będzie płacił tylko dlatego, że główny dłużnik jeszcze przed terminem zapłaty oświadczy, iż płacić nie zamierza. Przypomnijmy, że posiadacz weksla może jeszcze przed terminem płatności przedłożyć go trasatowi do zapłaty. Jeśli ten zapłaty odmówi, weksel staje się wymagalny w odniesieniu do wystawcy weksla, indosanta oraz innych dłużników wekslowych. Uniknięciu tych nieprzyjemnych skutków służą właśnie opisywane zastrzeżenia. Ale uwaga: samo jednak zwolnienie z odpowiedzialności za przyjęcie nie zwalnia z zapłaty weksla w momencie, gdy nadejdzie termin jego płatności. To jednak nie wszystko.

Pamiętajmy, że weksel to dokument, na którym kolejni posiadacze mogą dopisywać różne oświadczenia. Siłą rzeczy oświadczenia różnych osób wywołują różne skutki. I tak wystawcy weksla wolno zwolnić się z odpowiedzialności za przyjęcie weksla, ale nie za jego zapłatę. Inaczej indosant. Jemu przysługuje prawo wymówienia się od odpowiedzialności zarówno za przyjęcie, jak i za zapłatę (art. 15 pr. weksl.). Czy nie płynie z tego oczywisty wniosek, że kolejni posiadacze, puszczając weksel w obieg, powinni dbać o zwalnianie się z odpowiedzialności? I tak, i nie. Tak, bo mniej ryzykują. Mniej, bo obniża to wartość weksla. Pamiętajmy, że weksel pełni często rolę gwarancyjną. A cóż kontrahentowi po „zabezpieczeniu”, za które de facto nikt nie odpowiada?

Prawo wekslowe nie mówi wprost o tym, że oświadczenie o zwolnieniu od odpowiedzialności należy napisać na wekslu. Trudno jednak wyobrazić sobie w praktyce sytuację, w której można by je zapisać w jakimś innym miejscu. Przemawia za tym wymóg pewności obrotu wekslowego. Jeśli bowiem wystawca weksla puści go w obieg, to później nie może już jednostronnym oświadczeniem woli zwolnić się od odpowiedzialności. Do pomyślenia jest co najwyżej sytuacja, w której wystawca czy indosant zastrzeże zwolnienie od odpowiedzialności w jakimś zawartym później z posiadaczem weksla porozumieniu. Na ogół porozumienie takie będzie jednak dotyczyć tylko stron tego porozumienia, a nie pozostałych uczestników obrotu wekslowego.

Jakiś czas temu wzięłam kredyt na kupno mieszkania – zabezpieczeniem była hipoteka oraz weksel in blanco podpisany przeze mnie. Co się stanie z wekslem w momencie, jak spłacę kredyt do końca?

Prawo wekslowe nie odnosi się do tej kwestii bezpośrednio. W praktyce sięga się tu raczej do celu przepisów aniżeli ich brzmienia. Przyjmuje się, że w takiej sytuacji wystawca może się domagać od posiadacza zwrotu weksla. Podstawy prawnej szuka się tu w kodeksie cywilnym, a dokładnie – w przepisach o ochronie własności.

Te pozwalają bowiem właścicielowi domagać się od każdego, kto włada bezprawnie jego rzeczą, wydania tego przedmiotu (art. 222 k.c.). Nie budzi wątpliwości, że weksel – mimo swojego szczególnego charakteru – jest rzeczą. Wątpliwości budzić może co najwyżej to, czy wystawca po przekazaniu go bankowi jest jeszcze właścicielem weksla. Z braku lepszej podstawy prawnej do obrony jest np. pogląd, że własność weksla wraca do wystawcy z chwilą spłaty całej kwoty kredytu. Cały czas należy jednak pamiętać, że to tylko interpretacja.

Warto też zwrócić uwagę na inne możliwości. Niektóre firmy praktykują np. komisyjne niszczenie weksli. Czynią to po stwierdzeniu, że wystawca spełnił wszystkie zabezpieczone wekslem zobowiązania. Warto sprawdzić to w banku zarówno przed zaciągnięciem kredytu, jak i już w trakcie jego spłaty. Jeśli bank weksle niszczy, nie powinno być problemu z uzyskaniem protokołu tej czynności.

Akceptant

– trasat, który przyjął weksel.

Indos

– napisane na wekslu oświadczenie o przeniesieniu go na inny podmiot.

Indosant

– podmiot, który zbył weksel w drodze indosu.

Indosatariusz

– podmiot, na rzecz którego przeniesiono weksel w drodze indosu.

Przedstawienie do przyjęcia

– czynność posiadacza weksla polegająca na przedłożeniu weksla trasatowi do akceptacji (zob. przyjęcie weksla).

Przedstawienie do zapłaty

– czynność posiadacza weksla polegająca na przedłożeniu weksla trasatowi do realizacji.

Przyjęcie weksla (tzw. akcept)

– złożone na wekslu oświadczenie trasata, że godzi się za ów weksel zapłacić.

Trasat

– podmiot, który w myśl pierwotnej treści weksla ma za ten weksel zapłacić.