Sprawca przestępstwa bądź wykroczenia skarbowego ma prawo dobrowolnie poddać się odpowiedzialności karnej. Sąd może na to przystać, gdy wina sprawcy i okoliczności popełnienia czynu nie budzą wątpliwości. Zainteresowany musi jednak:
- uregulować całą wymagalną należność publicznoprawną, uszczuploną wskutek przestępstwa lub wykroczenia skarbowego,
- zgodzić się na przepadek przedmiotów, złożyć przedmiot sporu lub uiścić ich równowartość pieniężną,
- zapłacić kwotę odpowiadającą co najmniej najniższej grzywnie grożącej za konkretny czyn zabroniony,
- uregulować co najmniej zryczałtowaną równowartość kosztów postępowania (obecnie jest to 168 zł).
Niewątpliwie do złożenia takiego wniosku zachęca to, że prawomocnego wyroku o zezwoleniu na dobrowolne obciążenie nie wpisuje się do Krajowego Rejestru Karnego.
Spółka bardziej odczuje
Chęć szybkiego zakończenia sprawy oraz przeświadczenie o braku dalszych kłopotów mogą się jednak okazać złudne. Warto pamiętać o ewentualnym obciążeniu pracodawcy wynikającym z ustawy z 28 października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary (tekst jedn. DzU z 2014 r., poz. 1477, dalej: ustawa).
W rozumieniu tej ustawy podmiotem zbiorowym jest m.in. osoba prawna, np. spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. To ona odpowie za czyn zabroniony, którym jest zachowanie osoby fizycznej (art. 3 ustawy) działającej w imieniu lub w interesie podmiotu zbiorowego w ramach uprawnienia lub obowiązku do jego reprezentowania, podejmowania w jego imieniu decyzji lub wykonywania kontroli wewnętrznej albo przy przekroczeniu tego uprawnienia lub niedopełnieniu tego obowiązku (pkt 1). Czyn zabroniony może popełnić również osoba trzecia dopuszczona przez wspomnianą osobę do działania (pkt 2) lub działająca za jej zgodą bądź wiedzą w imieniu albo interesie podmiotu zbiorowego (pkt 3).
Za czyn zabroniony uważa się również działanie przedsiębiorcy, który bezpośrednio współdziała z podmiotem zbiorowym w realizacji celu prawnie dopuszczalnego, za jego wiedzą i zgodą (pkt 3a). Warunkiem jest, aby takie zachowanie przyniosło lub mogło przynieść podmiotowi zbiorowemu korzyść, choćby niemajątkową.
Spadnie na podmiot zbiorowy
Właśnie tu dochodzimy do sedna sprawy, czyli zawinienia (art. 5). Podmiot zbiorowy odpowiada, jeżeli do czynu zabronionego doszło w następstwie co najmniej braku:
- należytej staranności w wyborze osoby fizycznej, o której mowa w art. 3 pkt 2 lub 3 ustawy, lub
- należytego nadzoru nad nią ze strony organu lub przedstawiciela podmiotu zbiorowego.
Obciążenie wiąże się też z tym, że podmiot zbiorowy nie zdołał zachować należytej staranności, aby osoba, o której mowa w art. 3 pkt 1 lub 3a ustawy, mogła uniknąć popełnienia czynu zabronionego.
Podmiot zbiorowy odpowie, jeżeli popełnienie czynu (wymienionego wśród przestępstw w art. 16 ustawy) przez tę osobę potwierdził prawomocny wyrok skazujący, warunkowo umarzający postępowanie karne albo postępowanie w sprawie o przestępstwo skarbowe lub orzeczenie o udzielenie jej zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, a także w razie umorzenia przeciwko niej postępowania wskutek okoliczności wyłączającej ukaranie sprawcy.
Zaufany człowiek
Osobą fizyczną, której działanie może doprowadzić do karnego obciążenia podmiotu zbiorowego, może być np. kierownik apteki (osoba nie będąca jednocześnie partnerem spółki) prowadzonej przez spółkę partnerską zawiązaną przez aptekarzy. Odpowie on za wprowadzenie do obrotu przeterminowanych leków bądź wprowadzanie do obrotu lub przechowywanie leku niedopuszczonego do obrotu (art. 124 i 126 ustawy z 6 września 2001 r. – Prawo farmaceutyczne, tekst jedn. DzU z 2008 r. nr 45, poz. 271 ze zm.).
W zasadzie postępowanie każdej osoby fizycznej działającej w imieniu lub w interesie podmiotu zbiorowego, gdy ma takie prawo lub obowiązek, może obciążyć spółkę. Może to być na przykład sytuacja, gdy wbrew decyzji właściwego państwowego inspektora sanitarnego odpowiedzialny za to pracownik zdecyduje, że spółka produkuje, wprowadza do obrotu lub nie wycofuje z rynku substancji chemicznej, jej mieszaniny albo wyrobu (art. 37b ustawy z 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej, tekst jedn. DzU z 2011 r. nr 212, poz. 1263 ze zm.). A podmiot zbiorowy (spółka) może ponieść odpowiedzialność z ustawy w razie co najmniej braku należytej staranności w wyborze aptekarza lub braku należytego nadzoru nad tym pracownikiem ze strony organu lub przedstawiciela podmiotu zbiorowego.
Wina prezesa nie obciąży spółki
Sąd Najwyższy jednoznacznie rozstrzygnął, że popełnienie czynu zabronionego przez osoby, które w strukturze podmiotu zbiorowego działają w jego imieniu lub w jego interesie w zakresie własnego uprawnienia lub obowiązku – w tym prezesów i członków zarządów – nie jest podstawą do orzeczenia odpowiedzialności podmiotu zbiorowego za czyny zabronione pod groźbą kary. Teza taka wynika z wyroku SN z 25 czerwca 2013 r. (V KK 93/13).
SN rozpatrywał w nim odpowiedzialność karną spółki z o.o., której prezesa wyrokiem nakazowym uznano za winnego popełnienia przestępstwa skarbowego. Polegało ono na uchylaniu się od opodatkowania. Chodziło także o wykroczenie skarbowe uporczywego niewpłacania podatku w terminie (art. 54 § 2 k.k.s. w związku z art. 9 § 3 k.k.s. oraz wykroczeń skarbowych z art. 77 § 3 k.k.s.).
Wyrok przeciwko prezesowi stał się podstawą złożenia przez prokuratora rejonowego wniosku o pociągnięcie spółki do odpowiedzialności za czyn zabroniony popełniony przez prezesa uprawnionego do jednoosobowej jej reprezentacji. Sąd rejonowy orzekł taką odpowiedzialność. Od prawomocnego wyroku kasację wniósł prokurator generalny. Po jej rozpoznaniu SN uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania.
Według SN w tej sprawie nie budziło wątpliwości, że prezes spółki należał do osób działających w imieniu lub w interesie podmiotu zbiorowego do jego reprezentowania, podejmowania w jego imieniu decyzji lub wykonywania kontroli wewnętrznej. Nie było także wątpliwości, że popełnił przestępstwa skarbowe.
Nie został tu jednak spełniony kolejny warunek konieczny do obciążenia podmiotu zbiorowego na mocy ustawy – brak było zawinienia >patrz ramka zdaniem autora.
Jakie sankcje
Wobec podmiotu zbiorowego sąd orzeka karę od 1 tys. do 5 mln zł, nie wyższą jednak niż 3 proc. przychodu osiągniętego w roku obrotowym, w którym popełniono czyn zabroniony będący podstawą odpowiedzialności. Wobec takiego podmiotu orzeka się przepadek przedmiotów, korzyści majątkowej bądź ich równowartości, pochodzących choćby pośrednio z czynu zabronionego. Wolno też orzec m.in. zakazy:
- promocji lub reklamy prowadzonej działalności, wytwarzanych lub sprzedawanych wyrobów, świadczonych usług lub udzielanych świadczeń,
- korzystania z dotacji, subwencji lub innych form wsparcia finansowego środkami publicznymi.
Zakazana dobroduszność
Sąd nie może zgodzić się na przyjęcie wniosku o dobrowolnym poddaniu się karze, jeśli sprawca złoży go w sprawie:
- o przestępstwo skarbowe zagrożone karą pozbawienia wolności lub ograniczenia wolności,
- o przestępstwo skarbowe zagrożone wprawdzie tylko grzywną, ale popełnione w warunkach nadzwyczajnego obostrzenia kary,
- o przestępstwo lub wykroczenie skarbowe w sprawie, w której zgłoszono interwencję, a interwenient jej nie cofnął.
Zdaniem autorki
Monika Bożek, adwokat, Kancelaria Prawna Piszcz, Norek i Wspólnicy
W odniesieniu do winy podmiotu zbiorowego możemy mówić tylko o winie w wyborze (art. 3pkt 2 i 3) oraz winie w nadzorze (art. 5 pkt 2). Podmiot kolektywny nie ponosi odpowiedzialności organizacyjnej. Popełnienie czynu zabronionego przez osoby, które w podmiocie zbiorowym działają w jego imieniu lub interesie w ramach własnego uprawnienia lub obowiązku do jego reprezentowania – a więc np. w spółce z o.o. czy fundacji prezesi i członkowie zarządów – nie stanowi podstawy prawnej do orzeczenia odpowiedzialności podmiotu zbiorowego za czyny zabronione pod groźbą kary.
