Zamiast umowy o pracę przedsiębiorcy coraz częściej stosują umowy cywilnoprawne, zwłaszcza zlecenie. Nie zawsze jest to prawidłowe, gdyż kontrakty te znacznie się od siebie różnią.

Ważne elementy

Cechy stosunku pracy określa art. 22 § 1 kodeksu pracy. Według niego przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się wykonywać pracę określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w wyznaczonym przez niego miejscu i czasie, a pracodawca – zatrudnić pracownika za wynagrodzeniem. Przy czym zatrudnienie w tych warunkach jest zatrudnieniem na podstawie stosunku pracy, bez względu na nazwę umowy zawartej przez strony (art. 22 § 11 k.p.).

Zatem samo zatytułowanie zawartej umowy jako zlecenia nie przekreśla jeszcze możliwości ustalenia, że faktycznie strony nawiązały umowę o pracę. Nie jest także dopuszczalne zastąpienie umowy o pracę umową cywilnoprawną, jeśli praca jest wykonywana w warunkach typowych dla angażu pracowniczego (art. 22 § 12 k.p.).

Świadczenie usług

Zlecenie stanowi najbardziej popularną umowę cywilnoprawną, która uregulowana jest w art. 734–751 kodeksu cywilnego. Przy czym przepisy o zleceniu stosuje się także do umów o świadczenie usług, jeżeli nie są one uregulowane odrębnymi przepisami (art. 750 k.c.). W praktyce oznacza to, że przepisy o zleceniu mają zastosowanie do wszelkich umów o świadczenie usług, jeśli nie są odrębnie uregulowane.

Doraźna więź

W porównaniu z umową o pracę, która tworzy stały stosunek prawny między pracodawcą a pracownikiem, zlecenie ma co do zasady charakter jednorazowy i dotyczy wykonania doraźnej czynności lub usługi. Wskazywał na to także Sąd Najwyższy w wyroku z 15 października 1999 r. (I PKN 307/99). Stwierdził, że umowa-zlecenie z reguły określa rodzaj wykonywanych czynności i w zasadzie nie może polegać na pozostawaniu w dyspozycji zlecającego i wykonywaniu stosownie do jego potrzeb czynności zlecanych na bieżąco.

Rozróżnienie umowy o pracę i zlecenia nie opiera się natomiast na kryterium rodzaju wykonywanych czynności. Te same czynności można zatem wykonywać na podstawie różnych stosunków prawnych.

Kiedy podległość

Umowa-zlecenie nie zawiera jednak elementu podporządkowania zleceniodawcy ani obowiązku wykonywania pracy pod jego kierownictwem. Zleceniobiorca ma zatem większą swobodę w wyborze sposobu realizacji zleconej mu usługi. Na ogół nie jest także podporządkowany zleceniodawcy co do czasu, miejsca i sposobu wykonywania usługi, choć strony mogą inaczej określić to w umowie.

W praktyce ustalenie, czy między stronami zachodzi podporządkowanie pracownicze, jest trudne i bywa częstym przedmiotem sporów. Nawet ogólna kontrola osoby zatrudnionej na podstawie zlecenia, wykonywana przez zleceniodawcę z punktu widzenia rezultatów działalności, nie świadczy o pracowniczym podporządkowaniu >patrz ramka.

Podobnie wypowiadały się o tym Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z 28 maja 2013 r. (III AUa 1823/12) oraz Sąd Najwyższy w wyroku z 28 czerwca 2011 r. (II PK 9/11).

Natomiast w sytuacji, gdy zleceniobiorca wykonuje pracę w taki sposób, że nie był podporządkowany pracodawcy, nie jest możliwe ustalenie, że faktycznie strony łączyła umowa o pracę.

Własne zdanie

Zleceniobiorca może odstąpić od wskazań dającego zlecenie co do podanego sposobu wykonania usługi, co w zasadzie nie może mieć miejsca u pracownika. W myśl bowiem art. 737 k.c. przyjmujący zlecenie może bez uprzedniej zgody dającego zlecenie odstąpić od wskazanego przez niego sposobu wykonania zlecenia, jeżeli nie może uzyskać jego zgody, a zachodzi uzasadniony powód do przypuszczenia, że zgodziłby się on na zmianę, gdyby wiedział o istniejącym stanie rzeczy.

Ponadto zleceniobiorcy nie dotyczą przepisy o czasie pracy oraz o dodatkach do wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych lub w niedziele i święta czy w porze nocnej. Czas wykonywania zlecenia pozostawiono bowiem decyzji stron umowy i nie podlega on regulacji ustawowej.

Autor jest sędzią Sądu Okręgowego w Kielcach

Pracownicze podporządkowanie

Na istnienie podległości pracownika z reguły wskazują takie elementy, jak:

- określony przez pracodawcę czas pracy i miejsce wykonywania czynności,

- podpisywanie listy obecności,

- podporządkowanie regulaminowi pracy,

- obowiązek przestrzegania norm pracy,

- wykonywanie pracy zmianowej i stała dyspozycyjność,

- korzystanie z urlopów wypoczynkowych,

- konieczność usprawiedliwiania nieobecności w pracy,

- dokładne określenie miejsca i czasu realizacji powierzonego zadania oraz ich wykonywanie pod nadzorem kierownika.