Czy spółka może zrzec się skutecznie użytkowania wieczystego gruntu rolnego

Przedsiębiorstwo chciało zrzec się prawa użytkowania wieczystego niezabudowanej nieruchomości gruntowej stanowiącej własność Skarbu Państwa. Notariusz odmówił dokonania czynności prawnej. Stwierdził, że w tym wypadku nie wystąpiły sytuacje, w których ustawodawca umożliwia zrzeczenie się użytkowania. Zgodnie z przepisami taką możliwość mają tylko państwowe i samorządowe osoby prawne.

Spółka złożyła do sądu okręgowego zażalenie na odmowę. Jej zdaniem powołanej przez notariusza regulacji nie można traktować jako wyjątku od ogólnej reguły. Inaczej przepisy prowadziłyby do zróżnicowania statusu właścicieli. Poza tym unormowania, na które powoływał się notariusz, mają charakter czysto techniczny.

Sąd nabrał wątpliwości i postanowił skierować pytanie prawne do Sądu Najwyższego. Według SO tego problemu nie było do 15 lipca 2006 r., bo działał art. 179 kodeksu cywilnego. Pozwalał on zrzec się w drodze jednostronnej czynności użytkowania wieczystego gruntu. Po tej dacie zaczął obowiązywać wyrok Trybunału Konstytucyjnego, który uchylił wspomniany przepis. I wtedy pojawił się problem, który wywołuje wiele kontrowersji w piśmiennictwie i orzecznictwie.

Część komentatorów konsekwentnie sprzeciwia się dopuszczalności zrzeczenia się użytkowania w sytuacjach, w których przepis na nie wyraźnie nie zezwala. Są jednak odmienne poglądy na ten temat.

Podobnie jest z orzecznictwem. Z tym że sąd okręgowy dostrzegł argumenty przemawiające za każdym z tych poglądów.

Z jednej strony – można przyjmować, że uchylenie art. 179 k.c. nie miało wpływu na możliwość zrzeczenia się własności nieruchomości. W nowo ukształtowanym stanie prawnym podstaw do tej czynności można się bowiem dopatrywać w art. 246 k.c. Stanowi on, że jeżeli uprawniony zrzeka się ograniczonego prawa rzeczowego, to ono wygasa. Z drugiej zaś strony, przepisy regulujące zrzeczenie się użytkowania wieczystego są przepisami szczególnymi. Co do zasady zatem zrzeczenie się tego prawa nie jest możliwe.

Jako przepisy szczególne sąd wymienił art. 16 ust. 1 ustawy o gospodarce nieruchomościami oraz art. 17b ust. 3 ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa. Pierwszy przepis daje prawo zrzeczenia się państwowym i samorządowym osobom prawnym, a drugi przewiduje taką ewentualność w wypadku gruntów należących do Skarbu Państwa.

Z tego powodu Sąd Okręgowy zapytał SN, czy dopuszczalne jest zrzeczenie się użytkowania wieczystego gruntu stanowiącego własność Skarbu Państwa, nieobjętego przepisami ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa przez osobę prawną niebędącą ani państwową, ani samorządową osobą prawną.

Termin rozpatrzenia sprawy nie został jeszcze wyznaczony.