K.s.h. dopuszcza także inne niż zgoda spółki ograniczenia zbycia udziałów. Przykładowo spółka może zapisać, że wspólnik nie może sprzedać udziału wspólnikowi spółki konkurencyjnej. W takiej sytuacji naruszenie zapisu umowy spowoduje nieważność zbycia udziału.

W umowie spółki wolno zapisać, że wspólnik nie może sprzedać udziału wspólnikowi spółki konkurencyjnej

Umowa spółki z o.o. może także przewidywać prawo pierwszeństwa lub pierwokupu udziałów. Prawo pierwszeństwa jest szersze, ponieważ obejmuje nie tylko sprzedaż, ale i inne formy zbycia udziału.

Jeżeli umowa spółki przewiduje natomiast prawo pierwokupu udziałów, stosuje się odpowiednie przepisy kodeksu cywilnego. Prawo pierwokupu polega na zastrzeżeniu dla jednej ze stron pierwszeństwa kupna oznaczonej rzeczy na wypadek, gdyby druga strona sprzedała rzecz osobie trzeciej. Prawo to odnosi się jedynie do sprzedaży i nie ma zastosowania do innego rodzaju umów.

W takim przypadku wspólnik może sprzedać swój udział (udziały) osobie trzeciej tylko pod warunkiem, że inny wspólnik spółki nie skorzysta z prawa pierwokupu. Jeżeli natomiast chce z niego skorzystać, składa w ciągu tygodnia od otrzymania zawiadomienia o sprzedaży oświadczenie w formie pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym o wykonaniu prawa pierwokupu i umowa sprzedaży udziału dochodzi do skutku. W umowie spółki z o.o. może być zapisany inny termin na złożenie takiego oświadczenia.

Jeśli wspólnik złoży oświadczenie, że chce skorzystać z prawa pierwokupu udziałów, wówczas dochodzi do skutku umowa sprzedaży tej samej treści, co umowa zawarta przez sprzedającego udziały wspólnika z osobą trzecią.

Dodatkowy termin

W przypadku gdy umowa spółki przewiduje prawo pierwokupu udziałów, wspólnik może je sprzedać, jeżeli uprawniony wspólnik złoży oświadczenie, że nie będzie korzystał z prawa pierwokupu, albo w wyznaczonym terminie nie wypowie się w tej kwestii. Aby jednak nie narazić się na zarzut naruszenia prawa pierwokupu wspólnik, który sprzedaje udziały, powinien wyznaczyć dodatkowy termin na skorzystanie z tego prawa uprawnionym wspólnikom z zastrzeżeniem, że po jego upływie sprzeda udziały osobie trzeciej.

Zastrzeżenie w umowie spółki prawa pierwszeństwa nabycia udziałów bądź prawa pierwokupu na rzecz wspólników nie oznacza, że wspólnik nie może nabyć udziałów bezpośrednio od innego wspólnika, co podkreślił Sąd Najwyższy w wyroku z 1 grudnia grudnia 2011 r., I CSK 132/11.

Skutki naruszenia

Może się zdarzyć, że wspólnik sprzeda udział osobie trzeciej bezwarunkowo albo nie zawiadomi o sprzedaży uprawnionych wspólników. W takim przypadku ponosi on odpowiedzialność za wynikłą stąd szkodę. Przepisy nie określają, czy wspólnik, któremu udaremniono skorzystanie z prawa pierwokupu, może domagać się uznania za bezskuteczną umowy pomiędzy sprzedającym udział (udziały) wspólnikiem a osobą trzecią. Aby uniknąć wątpliwości z tym związanych, warto wpisać tę kwestię do umowy spółki z o.o.

Ponadto do umowy spółki dobrze jest wpisać inne istotne kwestie związane z wykonywaniem prawa pierwokupu udziałów, takie jak np. sposób zawiadomienia wspólników o zamiarze sprzedaży udziałów, ustalić zasady związane z określeniem ceny zbycia udziałów, sprecyzować termin na złożenie oświadczenia o zamiarze zakupu udziałów, określić skutki naruszenia prawa pierwokupu.

Może się zdarzyć, że tylko część wspólników skorzysta z prawa pierwokupu, a część nie. Przepisy nie określają, czy w tej sytuacji wspólnik może dysponować częścią udziałów, co do których nie wykonano prawa pierwokupu, czy też nie. Dlatego warto także tę kwestię opisać w umowie spółki.

W praktyce często bowiem wspólnicy do umowy spółki wpisują jedynie odesłanie do odpowiednich przepisów kodeksu cywilnego, które dotyczą pierwokupu, co powoduje wiele niejasności i sporów, gdy wspólnik chce sprzedać swoje udziały.

Cztery kroki

Jak postępować, gdy obowiązuje zasada pierwokupu

1.

Wspólnik, zamierzając sprzedać swój udział (udziały) w spółce zawiera umowę warunkową z osobą trzecią, która będzie mogła je kupić, pod warunkiem, że uprawnieni wspólnicy spółki nie skorzystają z tego prawa.

2

. Wspólnik sprzedający udziały ma obowiązek przedstawić umowę wspólnikom uprawnionym do skorzystania z prawa pierwokupu.

3.

W terminie tygodnia (lub w innym, ustalonym w umowie spółki) wspólnicy składają oświadczenie o skorzystaniu z prawa pierwokupu lub nie.

4.

Wspólnicy kupują udziały, a jeżeli złożyli oświadczenia o nie skorzystaniu z prawa pierwokupu, albo nie złożyli w ogóle oświadczenia, wspólnik ma prawo sprzedać udziały osobie trzeciej.

Podstawa prawna:

art. 180, art. 181, art. 182 Kodeksu spółek handlowych

art. 596-art. 600 Kodeksu cywilnego