Możliwość zamieszczenia w rejestrze przedsiębiorców wzmianki o umowie małżeńskiej majątkowej przewiduje art. 27 kodeksu spółek handlowych. Zgodnie z tym przepisem współmałżonek wspólnika może żądać wpisania do rejestru wzmianki o umowie, dotyczącej stosunków majątkowych między małżonkami.
Mając na uwadze to, że przepisy dotyczące spółki jawnej stosuje się odpowiednio do pozostałych spółek osobowych – tj. spółki partnerskiej, komandytowej oraz komandytowo-akcyjnej – możliwość taka przysługuje również wspólnikom pozostałych spółek osobowych, wyłączając z tego grona jedynie akcjonariuszy w spółce komandytowo-akcyjnej.
Wniosek o wpis informacji o małżeńskich stosunkach majątkowych osób wpisanych do rejestru jako przedsiębiorcy lub wspólnicy osobowych spółek handlowych może złożyć również osoba wpisana w tym rejestrze, tj. sam wspólnik.
Należy zauważyć, że żądanie wpisania do rejestru wzmianki o małżeńskiej umowie majątkowej jest jedynie prawem, a nie obowiązkiem współmałżonka wspólnika. Z żądaniem wzmianki nie łączy się ponadto konieczność dołączenia do akt rejestrowych tekstu umowy zawartej pomiędzy małżonkami.
Ile wspólności
Umowy, o których wspomina art. 27 k.s.h., to umowy przewidziane w art. 47-515 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Wspólność majątkowa powstaje między małżonkami z mocy ustawy. Małżonkowie mogą w inny sposób ukształtować ten ustrój, a mianowicie dokonać rozszerzenia lub ograniczenie wspólności, a nawet jej wyłączenia.
Zmiany wprowadzonej przez ustawodawcę reguły wspólności majątkowej mogą dokonać zgodnie sami małżonkowie. W braku ich zgody sąd, na żądanie jednego z małżonków może dokonać zniesienia wspólności, jeżeli uzna, że istnieją ku temu „ważne powody".
Zmiana majątkowego ustroju małżeńskiego może mieć zasadniczy wpływ na interesy osób trzecich, w szczególności będących wierzycielami małżonków. Dotyczy to w szczególności zmiany w postaci zniesienia wspólności majątkowej, ale również jej ograniczenia.
Zmiany te z reguły usuwają z małżeńskiej masy majątkowej znaczną część majątku, z której wierzyciele małżonków mogliby poszukiwać zaspokojenia swoich wierzytelności, jeżeli dłużnikiem jest chociażby jeden z małżonków. Najdalej idące skutki wobec wierzyciela powoduje wprowadzenie między małżonkami rozdzielności majątkowej, gdyż wyłączona zostaje w ten sposób odpowiedzialność małżonka niebędącego dłużnikiem.
Małżonkowie w ustroju rozdzielności majątkowej nie mają majątku wspólnego, a każde z nich ma swój majątek osobisty, którym zarządza i rozporządza samodzielnie, tj. bez udziału drugiego małżonka.
Kto musi udowodnić
Ustawodawca, mając na uwadze potrzebę szczególnej ochrony osób trzecich, wobec których małżonek zaciąga dane zobowiązanie, zezwolił małżonkom powoływać się na zawartą przez nich umowę (o wyłączeniu lub ograniczeniu wspólności) jedynie wtedy, gdy fakt jej zawarcia i jej treść (rodzaj) były tym osobom znane. Wierzyciel nie musi znać szczegółowych zapisów umowy majątkowej zawartej między małżonkami, jednak musi on wiedzieć, czy umowa wyłączyła, rozszerzyła, czy też ograniczyła wspólność majątkową małżonków.
Zgodnie z ogólną zasadą, wyrażoną w art. 6 kodeksu cywilnego, ciężar dowodu spoczywa w tym zakresie na osobie, która powołuje się na istniejącą umowę. Oznacza to, że ciężar dowodu będzie spoczywał przede wszystkim na małżonkach (małżonku) powołujących się na zawartą umowę majątkową. Jeżeli jednak to wierzyciel powoła się na umowę majątkową zawartą przez małżonków, to on powinien wykazać, że znany mu był fakt zawarcia umowy oraz jej rodzaj.
Nie mamy specjalnego rejestru
Wobec tego, że polski ustawodawca nie zdecydował się na stworzenie specjalnego rejestru ujawniania przez małżonków faktu oraz treści zawartej umowy majątkowej (jak np. jest w Niemczech, gdzie istnieje tzw. rejestr małżeńskich ustrojów majątkowych prowadzony przez sądy regionalne) wiedza osoby trzeciej o zawarciu i rodzaju umowy majątkowej małżeńskiej powinna pochodzić w pierwszej kolejności od samych małżonków.
Małżonek, chcąc powoływać się wobec osoby trzeciej na skutki wynikające z wprowadzenia danego ustroju majątkowego, musi ją należycie poinformować nie tylko o zawarciu umowy majątkowej małżeńskiej, ale również o jej rodzaju.
Skąd informacja
Osoba trzecia wiedzę o zawarciu między małżonkami majątkowej umowy małżeńskiej może czerpać także z innych źródeł niż informacja przekazana przez małżonka. Za takie źródło należy uznać rejestry publiczne takie jak rejestr i ewidencja ksiąg wieczystych oraz rejestr przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego. Księgi wieczyste są bowiem jawne i nie można zasłaniać się nieznajomością wpisów w księdze oraz wniosków, o których uczyniono w niej wzmiankę.
W wypadku zaś Krajowego Rejestru Sądowego istnieje zasada, że od daty ogłoszenia w Monitorze Sądowym i Gospodarczym nikt nie może zasłaniać się nieznajomością ogłoszonych wpisów. Umowa majątkowa małżeńska będzie w związku z tym skuteczna wobec osoby trzeciej także wtedy, gdy wynikające z niej skutki w stosunku do majątku wspólnego małżonków lub majątku osobistego każdego z nich została ujawniona w księdze wieczystej bądź w rejestrze przedsiębiorców .
Gdzie w Krajowym Rejestrze Sądowym
Informacja dotycząca zawarcia pomiędzy małżonkami umowy regulującej stosunki majątkowe, umieszczana jest, zgodnie z art. 38 pkt 2 lit. a ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym, w dziale 1 rejestru przedsiębiorców.
Należy wskazać, że zgłoszenie do rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego informacji dotyczącej stosunków małżeńskich wspólnika, odbywa się już na etapie rejestracji spółki osobowej, na co wskazuje treść formularzy, których załączenie jest konieczne w celu skompletowania wniosku o rejestrację danej spółki osobowej:
KRS-WB, dotyczącego wspólników spółki jawnej oraz komplementariuszy spółki komandytowo, KRS-WC, dotyczącego wspólników spółki komandytowej oraz KRS-WD, dotyczącego partnera w spółce partnerskiej. Informacje te wymagają ponadto każdorazowo aktualizacji w razie jakiejkolwiek zmiany przytoczonych danych.
Ustawodawca dopuścił możliwość zamieszczenia wzmianki o majątkowej umowie małżeńskiej, uwzględniając, że może mieć to duże znaczenie w przypadku prowadzenia przez jednego z małżonków działalności gospodarczej.
W przypadku spółki jawnej każdy wspólnik odpowiada bowiem za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem solidarnie z pozostałymi wspólnikami oraz ze spółką, z uwzględnieniem faktu, że wierzyciel spółki może prowadzić egzekucję z majątku wspólnika w przypadku, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna (subsydiarna odpowiedzialność wspólnika), co jednak nie stanowi przeszkody do wniesienia powództwa przeciwko wspólnikowi, zanim egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna. Aby uzyskać klauzulę wykonalności przeciwko małżonkowi wspólnika, wierzyciel musi pozwać go zatem wraz ze spółką.
Egzekucja z majątku wspólnego małżonków dopuszczalna jest, jeżeli tytuł wykonawczy wystawiony został jedynie przeciwko jednemu z nich – dłużnikowi, a wierzyciel uzyskał klauzulę wykonalności na drugiego małżonka. Małżonek wspólnika prowadzącego działalność gospodarczą w formie spółki jawnej, który doprowadził do zawarcia umowy wprowadzającej rozdzielność majątkową, nie chcąc ponosić jej ryzyka może mieć zatem interes w umieszczeniu stosownej wzmianki o umowie małżeńskiej majątkowej w rejestrze przedsiębiorców.
Jak wyżej zostało wskazane, odpowiedzialność za niewypłacalność spółki w przypadku spółki jawnej w niektórych sytuacjach przechodzi na jej wspólników. Wierzyciel, nie posiadając informacji o zawartej między małżonkami umowie małżeńskiej, może wówczas się zaspokoić z majątku wspólnika tak, jakby pozostawał on w ustroju małżeńskiej wspólności majątkowej. Z pozostawaniem w ustroju wspólności majątkowej małżeńskiej wiążą się określone zasady zaciągania zobowiązań oraz odpowiedzialności za nie majątkiem wspólnym.
Kiedy potrzebna jest zgoda
Obligatoryjnej zgody drugiego małżonka wymaga dokonanie czynności prawnej będącej przejawem zarządu majątkiem wspólnym, a prowadzącej do zbycia albo obciążenia nieruchomości, użytkowania wieczystego, prawa rzeczowego, którego przedmiotem jest budynek lub lokal, gospodarstwo rolne lub przedsiębiorstwo.
Zgody wymagają również czynności zarządu majątkiem wspólnym prowadzące do oddania nieruchomości do użytkowania lub pobierania pożytków albo wydzierżawienia gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa. Potrzebna jest ona także do dokonania darowizny z majątku wspólnego, za wyjątkiem drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych. Brak wyrażenie zgody przez małżonka na dokonanie tych czynności stanowi przesłankę ich skuteczności i ważności.
Należy zaznaczyć zatem, że możliwość dochodzenia zaspokojenia z majątku wspólnego wchodzi w rachubę tylko w przypadkach, kiedy drugi małżonek wyraził na daną czynność zgodę. Tytuł wykonawczy wystawiony przeciwko dłużnikowi pozostającemu w związku małżeńskim jest podstawą do prowadzenia egzekucji nie tylko z majątku osobistego dłużnika, lecz także z pobranego przez niego wynagrodzenia za pracę lub dochodów uzyskanych z prowadzenia przez niego innej działalności zarobkowej oraz z korzyści uzyskanych z jego praw autorskich i praw pokrewnych, praw własności przemysłowej oraz innych praw twórcy.
Długi wynikające z działalności gospodarczej małżonka mogą być zatem ściągnięte także z przedmiotów należących do majątku wspólnego, wchodzących w skład przedsiębiorstwa. Dotyczy to zarówno ruchomości, jak i nieruchomości.
W przypadku zobowiązań podatkowych, jeśli między małżonkami istniała wspólność małżeńska, wówczas za zobowiązania podatkowe powstałe w trakcie jej trwania odpowiadają oni zarówno majątkiem osobistym, jak i wspólnym.
Komentuje Tomasz Kozak, prawnik kancelarii Łatała i Wspólnicy
Podpisanie przez małżonków umowy majątkowej małżeńskiej ograniczającej lub wyłączającej wspólność ustawową powoduje zaistnienie dwóch odrębnych majątków osobistych współmałżonków, bez majątku wspólnego. Majątek małżonka wspólnika jest w takim przypadku wyłączony spod egzekucji w ramach długów zaciągniętych przez spółkę, której wspólnikiem jest drugi małżonek.
Samo zawarcie omawianej umowy wobec braku umieszczenia wzmianki o wprowadzeniu między małżonkami rozdzielności majątkowej może doprowadzić zatem do sytuacji, że wierzyciel będzie miał w niektórych przypadkach prawo dochodzenia zaspokojenia z majątku wspólnika spółki osobowej. Ujawnienie w KRS wzmianki o umowie chroni wówczas małżonków, którzy będą mogli powołać się na nią wobec wierzycieli spółki, której wspólnikiem jest drugi małżonek.
Dodać należy, że mimo zawarcia między małżonkami umowy wspólności majątkowej, wierzyciel jednego z małżonków, jeżeli uprawdopodobni, że zaspokojenie wierzytelności stwierdzonej tytułem wykonawczym wymaga dokonania podziału majątku wspólnego małżonków może żądać ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej.
Wobec tego wierzyciel, który pomimo przeprowadzenia egzekucji z majątku spółki jawnej, a następnie z majątku osobistego wspólnika i niektórych składników majątku wspólnego, nie zaspokoi swojej wierzytelności – wówczas będzie mógł skutecznie doprowadzić do podziału majątku wspólnego małżonków.