Rozprawy w sądzie odbywają się ustnie, ale z załącznikiem

Na skutek nowelizacji kodeksu postępowania cywilnego, która obowiązuje od 3 maja 2012 r. możliwość składania przez strony w toku sprawy pism procesowych prezentujących stanowiska merytoryczne została w znacznym stopniu ograniczona, a w zasadzie wyeliminowana.

Jak wynika ze znowelizowanego art. 207 § 3 k.p.c., pisma przygotowawcze w toku sprawy mogą być składne tylko wówczas, gdy sąd tak postanowi lub gdy przewodniczący wyda odpowiednie zarządzenie przed pierwszą rozprawą, a złożenie pisma, mimo braku postanowienia lub zarządzenia, skutkuje jego zwrotem na podstawie art. 207 § 7 k.p.c. Pismo zwrócone nie wywołuje zaś żadnych skutków prawnych i jest odsyłane do strony.

Informacyjne słuchanie stron

Nowe rozwiązanie ma na celu, zgodnie z założeniami ustawodawcy, usprawnić postępowanie i przyczynić się do zasady wzmocnienia ustności rozprawy. Wyrazem tego kierunku nowelizacji, podkreślenia rangi ustności rozprawy, jest również zmieniony art. 212 k.p.c., który rozszerza instytucję tzw. informacyjnego słuchania stron, wykorzystywaną dotychczas powszechnie wyłącznie w ramach postępowania odrębnego w sprawach z prawa pracy i ubezpieczeń społecznych.

Obecnie w każdej sprawie sąd na rozprawie przez zadawanie pytań stronom dąży do tego, aby strony przytoczyły lub uzupełniły twierdzenia lub dowody na ich poparcie oraz udzieliły wyjaśnień koniecznych dla zgodnego z prawdą ustalenia podstawy faktycznej dochodzonych przez nie praw lub roszczeń.

Nowe zasady koncentracji

W świetle nowych zasad koncentracji materiału procesowego i nałożonego na strony obowiązku przytaczania twierdzeń o okolicznościach faktycznych i dowodów bez zbędnej zwłoki, składając pozew powód jest zobowiązany do antycypowania ewentualnego sposobu obrony pozwanego.

Nie można jednak oczekiwać od powoda obowiązku przewidywania wszystkich teoretycznie możliwych sposobów obrony pozwanego. Zasada taka nie miała zastosowania nawet na gruncie systemu prekluzji dowodowej, obowiązującej w dawnym postępowaniu odrębnym w sprawach gospodarczych, co potwierdza orzecznictwo Sądu Najwyższego wydane na tle nieobowiązującego już art. 479

12

k.p.c., zgodnie z którym powód ma obowiązek uwzględnić w kształcie pozwu tylko znane mu okoliczności faktyczne, które są sporne w momencie wnoszenia pozwu.

Zgodnie z

wyrokiem Sądu Najwyższego z 12 stycznia 2012 r., IV CSK 182/11

: Art. 479

12

§1 k.p.c. nie wymaga od powoda przewidywania z góry zarzutów, jakie wobec jego twierdzeń podniesie pozwany, tylko odniesienia się do znanych mu w chwili wnoszenia pozwu twierdzeń i dowodów wskazujących na zasadność powództwa. Zasady te należy uznać za aktualne tym bardziej w obecnym stanie prawnym, gdzie system prekluzji dowodowej został zastąpiony systemem dyskrecjonalnej władzy sędziego.

Sytuacja procesowa powoda jest prosta, jeśli pozwany przedstawił mu swoje stanowisko i powód wie, które okoliczności między stronami są sporne. W takim przypadku powód w pozwie powinien odnieść się do wszystkich znanych mu kwestii podnoszonych przez pozwanego i przedstawić dowody, których przeprowadzenie jest niezbędne do wykazania roszczenia, w świetle twierdzeń pozwanego.

Co jednak w sytuacji jeśli pozwany nie przedstawił swojego stanowiska przed wszczęciem procesu i powód dowiaduje się o twierdzeniach i zarzutach pozwanego dopiero z pierwszego pisma procesowego, który pozwany wniósł w sprawie?

Ile własnej inicjatywy

Jeśli w takich przypadkach sąd nie wykaże się własną inicjatywą i nie wyda z urzędu postanowienia zobowiązującego powoda do złożenia pisma przygotowawczego, powód ma prawo zgłosić na piśmie wyłącznie wnioski dowodowe z uzasadnieniem potrzeby ich powołania na tym etapie postępowania, o czym stanowi wprost art. 207 § 3 k.p. c., a swoje stanowisko może przedstawić dopiero ustnie na rozprawie.

W pisemnym protokole rozprawy, który wciąż jeszcze jest powszechny, zwłaszcza w sądach rejonowych, stanowisko to zostanie zapewne zaprotokołowane w sposób skrócony. Potwierdza to obecna praktyka protokołowania głosów stron po zamknięciu rozprawy. Rozbudowane wystąpienia ustne stron są ograniczane najczęściej w protokole do suchej informacji o podtrzymaniu dotychczasowego stanowiska w sprawie.

Co powinna zrobić strona

Co zatem może zrobić strona, która chce złożyć pismo procesowe w toku sprawy, czyli po doręczeniu odpisu pozwu pozwanemu, w sytuacji, gdy sąd nie wydał postanowienia zobowiązującego ją do złożenia dalszego pisma przygotowawczego?

Pierwsza możliwość to złożenie wniosku do sądu o wydanie postanowienia zobowiązującego autora wniosku do złożenia pisma przygotowawczego. Dopuszczalność formułowania takiego wniosku wynika z ogólnie przyjętej zasady możliwości wnioskowania o dokonanie przez sąd czynności, które podejmuje z urzędu.

W uzasadnieniu wniosku odnieść należy się do potrzeby złożenia dalszego pisma procesowego, w szczególności wskazać, że złożenie takiego pisma przyczyni się do lepszego wyjaśnienia sprawy jeszcze przed rozprawą i wpłynie także na szybkość procedowania na samej rozprawie, w toku której nie będzie zachodziła konieczność przedstawiania rozbudowanego wywodu ustnego. Zasadne jest załączenie do wniosku samego pisma procesowego, które zainteresowana strona chce złożyć wraz z odpisem dla przeciwnika oraz odpisem wniosku.

Pełnomocnicy profesjonalni powinni zaś zgodnie z zasadą bezpośredniego doręczenia pism w toku sprawy przedstawić zamiast odpisu pisma dowód jego nadania na adres pełnomocnika reprezentującego stronę przeciwną (art. 132 § 1 k.p.c.). Treść pisma przygotowawczego objęta wnioskiem może bowiem przekonać sąd do uwzględniania wniosku.

Warto przyspieszyć

Nie jest zasadne wniesienie wniosku o wydanie postanowienia zezwalającego na złożenie pisma procesowego, bez załączania pisma, albowiem sąd może uwzględnić wniosek nie tylko na posiedzeniu niejawnym, co wynika z art. 207 § 3 k.p.c., ale także na rozprawie.

W takich okolicznościach wniesienie pisma łącznie z wnioskiem przyśpiesza także procedowanie w tym przedmiocie. Negatywne skutki dla strony związane z wniesieniem pisma jednocześnie z wnioskiem są takie same jak w przypadku nieuwzględnienia wniosku, do którego pismo nie zostało załączone. Strona naraża się na zwrot pisma.

Druga możliwość, aktualna także w razie zwrotu pisma przygotowawczego, wobec nieuwzględnienia wniosku o wydanie postanowienia zobowiązującego do jego wniesienia, to złożenie przez stronę, która chce szczegółowo przedstawić swoje stanowisko na piśmie, załącznika do protokołu rozprawy.

Załącznik do protokołu nie jest pismem przygotowawczym, do którego odnosi się regulacja art. 207 § 3 k.p.c.

Zgodnie z art. 161 k.p.c. załącznik do protokołu zawiera wnioski i oświadczenia strony oraz uzupełnienia i sprostowania wniosków i oświadczeń składanych w toku posiedzenia. Istotne jest, że załącznik nie ma charakteru autonomicznego i konieczne jest przedstawienie w formie ustnej zawartego w nim stanowiska (wyrok Sądu Najwyższego z 3 listopada 2003 r., I CK 229/02).

Załącznik taki może zostać złożony jeszcze przed rozprawą, w jej trakcie oraz po rozprawie. W razie rozbieżności między treścią załącznika a ustnym wystąpieniem strony sąd może stwierdzić rozbieżności w tym zakresie w protokole rozprawy.

Magdalena Dyś-Sokołowska radca prawny z Kancelarii Schampera, Dubis, Zając i Wspólnicy sp.k.

Magdalena Dyś-Sokołowska, radca prawny z Kancelarii Schampera, Dubis, Zając i Wspólnicy sp.k.

Ograniczenie możliwości składania w toku sprawy pism procesowych spotyka się z krytyką, jako wyraz ograniczenia konstytucyjnego prawa do sądu i wypaczenie naczelnych zasad procesu cywilnego takich jak zasada kontradyktoryjności postępowania oraz dyspozycyjności postępowania.

Słuszność tej krytyki przejawia się przede wszystkim w wyłączeniu możliwości złożenia przez powoda pisma procesowego stanowiącego replikę na pierwsze pismo procesowe pozwanego – odpowiedź na pozew, zarzuty od nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym, sprzeciw od nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym, czy sprzeciw od wyroku zaocznego.