Gwarancją jakości towaru są m.in. znaki identyfikacyjne, data produkcji lub data przydatności towaru czy urządzenia. Dzięki takim informacjom klient łatwo może się zorientować, czy kupuje towar dobrej, czy złej jakości, a przede wszystkim, czy nadal może być on wykorzystywany z uwagi na termin swojej przydatności.
Podstawowe informacje takie jak: nazwa producenta, termin produkcji i ważności, które muszą się znaleźć na każdym towarze wprowadzanym do obrotu, zabezpieczają klienta przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi. Dlatego też ustawodawca zdecydował, że przedsiębiorca lub inny podmiot, który będzie je fałszował, zostanie pociągnięty przez wymiar sprawiedliwości do odpowiedzialności karnej.
Przestępne zachowania
Zgodnie z art. 306 kodeksu karnego usuwanie, podrabianie lub przerabianie znaków identyfikacyjnych, dat produkcji lub dat przydatności towaru czy urządzenia jest przestępstwem, za które sprawcy grozi kara pozbawienia wolności do lat trzech.
Zgodnie z tym przepisem działania sprawcy muszą więc polegać na usuwaniu, podrabianiu lub przerabianiu np. daty produkcji. Usuwanie należy rozumieć zgodnie z potocznym znaczeniem tego słowa. Będzie nim więc pozbawianie towaru lub urządzenia zamieszczonych na nim znaków identyfikacyjnych, daty produkcji czy ważności. Może ono polegać na całkowitym ich zlikwidowaniu, ale też na zamalowaniu ich, zamazaniu czy zaklejeniu tak, żeby nie były one widoczne.
Podrobienie polega na zaopatrzeniu towaru lub urządzenia w nowe znaki identyfikacyjne lub inne informacje, które są nieautentyczne. Może to polegać np. na wpisaniu na danym towarze daty jego produkcji, gdy w ogóle jej tam nie było. Jeżeli jednak sprawca wykorzysta puste opakowanie innego producenta, pod warunkiem, że nie jest ono oryginalne i zastrzeżone dla konkretnego produktu lub przez konkretnego producenta, i włoży do niego towar oraz oznaczy to pudełko własnym znakiem towarowym, to jak zauważył Sąd Najwyższy w swoim wyroku z 4 lutego 2003 r. (sygn. III KKN 506/00), nie popełni przestępstwa z art. 306 kodeksu karnego.
Przerobienie oznacza z kolei zniekształcenie czy zmianę znaku w taki sposób, że nabiera on zupełnie innej treści – najczęściej niekorzystnej dla konsumenta. Jeżeli zatem sprzedawca towaru zmieni cyfrę w dacie jego ważności tak, że będzie z niej wynikało, że towar nie uległ przeterminowaniu, to dopuści się właśnie jej przerobienia.
Co podlega ochronie
Omawiany przepis w sposób szczególny chroni wszelkiego rodzaju urządzenia i towary. Są to wszelkie rzeczy ruchome, które występują lub mogą występować w obrocie gospodarczym. Z tego też względu sfałszowanie znaków identyfikacyjnych rzeczy, która jest wyłączona z obrotu, nie wypełnia znamion przestępstwa określonego w art. 306 kodeksu karnego.
Jeżeli zatem sprzedawca nieprawidłowo oznaczy sprzedawane przez siebie np. narkotyki czy zabronione tzw. dopalacze, to nie będzie ponosił odpowiedzialności z art. 306 kodeksu karnego. Produkty te są bowiem nielegalne i są wyłączone z obrotu. Nie oznacza to oczywiście, że taka osoba w ogóle nie poniesie odpowiedzialności karnej. Zostanie ona bowiem ukarana z odpowiedniego przepisu, który zabrania wprowadzania do obrotu takich produktów.
Znaki identyfikacyjne to wszelkie oznaczenia towaru lub urządzenia wyrażone za pomocą kodu kreskowego, cyfrowego lub kombinacji cyfr i liter, które służą do jego rozpoznawania. Taki charakter mają w szczególności znaki towarowe, a więc każde oznaczenie, które można przedstawić w sposób graficzny, jeżeli oznaczenie takie nadaje się do odróżnienia towarów jednego przedsiębiorstwa od towarów innego przedsiębiorstwa (art. 120 prawa własności przemysłowej). Może być to w szczególności wyraz, rysunek, ornament, kompozycja kolorystyczna, forma przestrzenna, w tym forma towaru lub opakowania, a także melodia lub inny sygnał dźwiękowy.
Na tle tego przepisu pojawiły się poważne wątpliwości czy chroni on nabywcę samochodu, który kupił go z podrobioną tablicą rejestracyjną. Za słuszny należy uznać pogląd Sądu Najwyższego wyrażony w uchwale z 27 października 2005 r. (sygn. I KZP 33/05), zgodnie z którym charakteru znaku identyfikacyjnego nie mają tablice rejestracyjne pojazdów. Jeżeli jednak dana osoba sprzedaje kradziony samochód i w celu ukrycia tego faktu sfałszuje jego numer podwozia lub silnika, to może zostać pociągnięta do odpowiedzialności z art. 306 kodeksu karnego. Jak bowiem uznał Sąd Najwyższy w swoim wyroku z 3 czerwca 2002 r. (sygn. III KKN 287/01) numery te uznać należy za znaki identyfikacyjne.
Nie budzi natomiast żadnych wątpliwości, że data produkcji to oznaczony za pomocą cyfr rok, miesiąc i dzień wytworzenia danego produktu lub towaru. Data ważności to z kolei opisane w ten sam sposób oznaczenie terminu, do którego dany towar lub produkt zachowuje swoje dotychczasowe właściwości.
Skutek nie jest potrzebny
Przestępstwo z art. 306 kodeksu karnego jest przestępstwem formalnym, które można popełnić jedynie przez działanie. Nie ma znaczenia, czy swoim zachowaniem sprawca spowoduje jakikolwiek skutek, np. stratę finansową klienta, który kupił przeterminowany produkt czy zapłacił za niego więcej, sądząc, że pochodzi on od innego producenta.
Jeżeli jednak sprawca działa w celu wprowadzania produktu do obrotu i przez jego nieprawidłowe oznaczenie chce nieuczciwie zarobić więcej pieniędzy, to poniesie dodatkową odpowiedzialność przewidzianą przez prawo własności przemysłowej. Osoba, która oznaczy produkt podrobionym znakiem towarowym w celu wprowadzenia go do obrotu lub sama wprowadzi taki nieprawidłowo oznaczony produkt do obrotu, dopuści się przestępstwa z art. 305 ust. 1 ustawy z 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej (DzU z 2003 r. nr 119, poz. 1117 ze zm.). Grozi za nie kara ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat dwóch. Jeśli natomiast z popełniania takich przestępstw sprawca uczyni sobie stałe źródło dochodu albo dopuszcza się go w stosunku do towaru o znacznej wartości, to spotka go surowsza kara – pozbawienia wolności od sześciu miesięcy do lat pięciu.
Ponadto sprawca, który kopiuje zewnętrzną postać produktu lub tak skopiowany wprowadza do obrotu, przez co stwarza możliwość wprowadzenia klientów w błąd co do tożsamości producenta lub produktu i wyrządza poważną szkodę przedsiębiorcy, może zostać również ukarany za przestępstwo z art. 24 ustawy z 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (DzU z 2003 r. nr 153, poz. 1503 ze zm.). Grozi za nie kara grzywny, kara ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat dwóch.
Dla odpowiedzialności karnej z art. 306 kodeksu karnego ważne jest to, że jest to przestępstwo umyślne, które może być popełnione jedynie z zamiarem bezpośrednim. Oznacza to, że w postępowaniu karnym organ procesowy będzie musiał udowodnić w sposób niebudzący żadnych wątpliwości, że świadomie usunął, podrobił lub przerobił znak identyfikacyjny, datę produkcji lub datę przydatności towaru czy urządzenia. Jeżeli tego nie zrobi, to zgodnie z zasadą domniemania niewinności przewidzianą przez kodeks postępowania karnego sprawca uniknie kary.
Kto może zostać ukarany
Sprawcą analizowanego przestępstwa może być każdy, bowiem ma ono charakter powszechny. Nie musi być to podmiot profesjonalnie uczestniczący w obrocie gospodarczym, a więc np. osoba prowadząca działalność gospodarczą. Może je popełnić zarówno producent danego towaru, jak i sprzedawca będący właścicielem sklepu, na którego jest zarejestrowana działalność gospodarcza, ale także zatrudnione przez niego osoby do sprzedaży czy do dystrybucji towaru.
Z uwagi na fakt, że przestępstwo z art. 306 kodeksu karnego jest przestępstwem powszechnym, to trudno zgodzić się z poglądem wyrażonym przez Sąd Najwyższy, który w swoim wyroku z 5 stycznia 2004 r. (sygn. III KK 181/03) orzekł, że posiadacz towaru lub urządzenia, niebędący profesjonalnym uczestnikiem obrotu gospodarczego, nie może być podmiotem przestępstwa z art. 306 kodeksu karnego nawet wówczas, gdy przerabia znaki identyfikacyjne z zamiarem wprowadzenia towaru do obrotu cywilnoprawnego. Przyjęcie takiej wykładni tego przepisu oznaczałoby bowiem, że wiele nieuczciwych osób pozostawałoby bezkarnych, jak np. sprzedawca samochodu, który podrabia jego numer VIN.
Omawiane przestępstwo ścigane jest w trybie publicznoskargowym, z urzędu.
Zarzuty
dla przedsiębiorcy
Niedawno Prokuratura Rejonowa w O. skierowała do sądu akt oskarżenia przeciwko przedsiębiorcy prowadzącemu komis samochodowy, który jest podejrzany o przerobienie numeru VIN posiadanego przez siebie samochodu, który został sprzedany.
Dokonanie przerobienia potwierdziła opinia biegłego z zakresu mechanoskopii oraz badań oznaczeń identyfikacyjnych pojazdów. Prokuratura zarzuciła przedsiębiorcy popełnienie przestępstwa z art. 306 kodeksu karnego, które zagrożone jest karą do 3 lat pozbawienia wolności.
Uprawnienia
pracowników
Pracownik może odmówić wykonania polecenia i nie zgodzić się np. na wydłużanie dat przydatności do spożycia produktów spożywczych. O takich sprawach powinien poinformować Państwową Inspekcję Handlową, Państwową Inspekcję Sanitarną lub policję.
Zgodnie bowiem z art. 100 § 1 kodeksu pracy pracownik jest obowiązany wykonywać pracę sumiennie i starannie oraz stosować się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy, jeżeli nie są one sprzeczne z przepisami prawa lub umową o pracę. Ponieważ fałszowanie terminu ważności produktu jest zabronione przez art. 306 kodeksu karnego, więc pracownik nie musi zastosować się do takiego polecenia pracodawcy i nie może zostać z tego powodu zwolniony.
Arkadiusz Jaraszek asesor Prokuratury Rejonowej Warszawa-Ochota
Komentuje Arkadiusz Jaraszek asesor Prokuratury Rejonowej Warszawa-Ochota
Tak jak w przypadku innych przestępstw stypizowanych w rozdziale XXXVI kodeksu karnego omawiany przepis chroni prawidłowy obrót gospodarczy, a w szczególności jego wiarygodność. Dodatkowo, w odróżnieniu od innych przepisów tego rozdziału, które chronią głównie kontrahentów czy wierzycieli przedsiębiorcy, art. 306 kodeksu karnego w sposób szczególny chroni również interesy konsumentów.
Ustawodawca zdecydował, że konsument niebędący profesjonalnym uczestnikiem obrotu gospodarczego zasługuje na szczególną ochronę przed gospodarczymi oszustami, którzy przez swoje działanie zafałszowują obraz sprzedawanych przez siebie towarów na przykład poprzez zmianę daty ich produkcji czy przydatności.
podstawa prawna:
Art. 306 ustawy z 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny DzU nr 88, poz. 553 ze zm.
