Wadliwe produkty w Niemczech

Odpowiedzialność za wadliwy produkt została uregulowana w Niemczech osobną ustawą Gesetz über die Haftung für fehlerhafte Produkte z 15 grudnia 1989 r. (dalej: ustawa).

Nie ma ona zastosowania do producentów leków i odpowiedzialności na podstawie prawa atomowego. Wprowadzenie odpowiedzialności za produkt do prawa krajowego państw Unii Europejskiej stanowiło implementację Dyrektywy 1999/34/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 10 maja 1999 r. zmieniającej dyrektywę Rady 85/374/EWG w sprawie zbliżenia przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich dotyczących odpowiedzialności za produkty wadliwe.

Z tej przyczyny, w pewnym zakresie, treść niemieckiej ustawy pokrywa się z polskimi zasadami odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny.

Inna nazwa

Niemiecka ustawa posługuje się pojęciem produkt wadliwy, a nie niebezpieczny. Zgodnie z jej § 2, produktem jest każda rzecz ruchoma, nawet w przypadku, gdy stanowi ona część innej rzeczy ruchomej lub nieruchomości oraz energia elektryczna. Bez znaczenia są zatem wielkość produkcji, sposób wytwarzania, przeznaczenie produktu, jego niebezpieczny charakter czy też stan skupienia.

W myśl ustawy odpowiedzialność będzie obejmowała m.in. produkty gazowe, rolne, a nawet, w pewnych szczególnych przypadkach, krew konserwowaną, organy przeznaczone do transplantacji, jak również standardowe programy komputerowe.

Wadliwość produktu występuje wtedy, gdy produkt nie zapewnia bezpieczeństwa, którego w sposób uprawniony można oczekiwać przy uwzględnieniu wszystkich okoliczności. Przykładowe okoliczności usprawiedliwiające oczekiwania użytkownika zostały wskazane w ustawie, jest to np. sposób zaprezentowania produktu (w tym treść ulotek, instrukcji i informacji na opakowaniu), jego typowe użytkowanie bądź moment wprowadzenia go na rynek. Późniejsze ulepszenie produktu nie może świadczyć o wadliwość wersji pierwotnej.

Mimo faktu, że oczekiwania muszą mieć charakter obiektywny, ich poziom będzie tym wyższy, im szerszej ochronie podlegać będzie grupa docelowych odbiorców (np. konsumenci czy też osoby starsze). Istotnym wskaźnikiem zakresu uprawnionych oczekiwań będzie też cena produktu (odpowiednio do jej wysokości rosnąć będą uprawnione oczekiwania).

Kto jest producentem

Odpowiedzialność opisaną na zasadach określonych w ustawie ponosi zgodnie z jej § 4 przede wszystkim ten, kto jest producentem produktu, tj. wytwarza produkt końcowy bądź podstawowy jego surowiec lub produkt częściowy. Jak producent odpowiada również ten, kto przez umieszczenie na produkcie swojej nazwy, znaku towarowego lub innego oznaczenia odróżniającego (np. oznaczenie spółki matki na produktach spółek córek) podaje się za producenta.

Za producenta uważa się również tego, kto importuje produkt celem sprzedaży, wynajęcia, lub innej formy dystrybucji o charakterze gospodarczym na terenie Europejskiego Obszaru Gospodarczego w ramach prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej.

Jeżeli, pomimo zastosowania tak szerokiej definicji producenta, dalej nie wiadomo, kto nim jest, to za szkodę odpowiada osoba, która produkt dostarczyła. Przy czym może ona się uwolnić od odpowiedzialności, o ile w okresie jednego miesiąca od otrzymania stosownego wezwania ujawni producenta lub swojego dostawcę. Producentem w myśl ustawy nie jest licencjodawca.

Od kogo dochodzić roszczeń

Uprawniony może dochodzić swoich roszczeń od kilku podmiotów jednocześnie, gdyż odpowiedzialność ww. podmiotów za szkodę wywołaną produktem wadliwym ma charakter solidarny. W stosunku wewnętrznym pomiędzy podmiotami zobowiązanymi, o ile nie uzgodniono inaczej, podmiotowi, który wypłacił odszkodowanie, przysługiwać będzie regres w stosunku do sprawcy szkody.

Niemniej jednak często spotykane są odmienne regulacje umowne modyfikujące odpowiedzialność w stosunkach wewnętrznych między przedsiębiorcami zawarte m.in. w ogólnych warunkach umownych przedsiębiorców niemieckich i to one będą miały pierwszeństwo przed ogólną zasadą. Dopuszczalna będzie zatem regulacja, na mocy której zamawiającemu w każdym przypadku (z wyjątkiem jego zawinionego działania) będzie przysługiwał wobec dostawcy regres co do zgłoszonych roszczeń wynikających z odpowiedzialności za produkt wadliwy.

Na podstawie § 1 ustawy odpowiedzialność producenta i podmiotów odpowiadających jak producent obejmuje uszkodzenie ciała, rozstrój zdrowia, utratę życia lub uszkodzenie rzeczy. Przy czym zakres odpowiedzialności i jej przesłanki różnią się od siebie w zależności od chronionego dobra.

W przypadku uszkodzenia ciała, rozstroju zdrowia lub utraty życia ochroną objęty jest każdy poszkodowany, niezależnie od tego, czy nabył on produkt w celach prywatnych, czy też związanych z działalnością gospodarczą. Zakres roszczeń w sytuacji, gdy nastąpiła utrata życia, określa § 7 ustawy.

Zgodnie z tym można domagać się zwrotu kosztów leczenia, jak i strat w majątku, które nastąpiły w wyniku tego, że zmarły w okresie choroby zawiesił swoją działalność zarobkową, czy też ją zmniejszył lub zwiększyły się jego potrzeby. Ponadto osobie, która pokryła koszty pogrzebu, przysługuje roszczenie do podmiotu odpowiedzialnego o ich zwrot.

Rodzinie zmarłego (jak również dziecku poczętemu, ale nienarodzonemu) przysługiwać będzie roszczenie o wypłatę odszkodowania, jakie zmarły musiałby zapłacić na ich utrzymanie przez przypuszczalny okres swojego życia, o ile byłby on zobowiązany lub mógłby być zobowiązany do alimentacji.

W przypadku uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia uprawniony może żądać obok kosztów leczenia też zwrotu kwoty, jaką poniósł  wskutek zmniejszenia się jego zdolności zarobkowych i zwiększenia potrzeb.

Także renta

Wypłata odszkodowania, tak przy utracie życia, jak i zdrowia, może mieć miejsce poprzez przyznanie odpowiedniej renty. Ustawa określa górną granicę, jaką może otrzymać uprawniony w przypadku szkód na osobie, tj. 85 milionów euro. Kwota ta nie zwiększa się, jeżeli kilku poszkodowanych będzie łącznie dochodziło swoich roszczeń. W takim przypadku poszczególne roszczenia muszą ulec proporcjonalnemu zmniejszeniu.

Dochodzenie roszczeń z tytułu szkód na rzeczach podlega istotnym ograniczeniom. Po pierwsze warunkiem zaistnienia odpowiedzialności jest uszkodzenie innej rzeczy niż sam wadliwy produkt. Na gruncie literatury niemieckiej jest sporne, czy wymóg uszkodzenia innej rzeczy będzie spełniony, gdy zniszczeniu ulegnie rzecz, której wadliwy produkt był częścią składową. Ponadto ustawodawca wymaga, aby ta inna rzecz była przeznaczona do użytku prywatnego i w tym celu przeważająco przez poszkodowanego wykorzystywana.

Odpowiedzialność za szkodę w przypadku uszkodzenia rzeczy nie jest ograniczona górną kwotą, ale ustawa przewiduje udział własny poszkodowanego do kwoty 500 euro. Oznacza to, że jeżeli szkoda na mieniu wynosi 1000 euro, to poszkodowany może dochodzić jedynie kwoty 500 euro. Roszczenie odszkodowawcze obejmujące pozostałe 500 euro musi zostać oparte na zasadach ogólnych, przewidzianych w niemieckim kodeksie cywilnym (Bürgerliches Gesetzbuch).

Co do zasady ciężar dowodowy w zakresie związku przyczynowego pomiędzy wadliwością a szkodą spoczywa na poszkodowanym.

Wyłączenia i ograniczenia

Odpowiedzialność za produkt wadliwy ma charakter bezwzględny i nie może być w sposób umowny modyfikowana lub wyłączana. Ustawa przewiduje jednak pewne sytuacje, w których odpowiedzialność będzie wyłączona lub ograniczona.

Zgodnie z § 1 ust. 2 ustawy, producent nie odpowie za szkodę, jeżeli produkt nie został przez niego wprowadzony do obrotu, tzn. gdy np. produkt został skradziony lub wbrew woli producenta wprowadzony na rynek. Ponadto producent nie odpowiada, jeżeli wada produktu ujawniła się po jego wprowadzeniu do obrotu, chyba że wyniknęła ona z przyczyny tkwiącej uprzednio w produkcie.

Odpowiedzialność nie będzie występowała, gdy producent nie przeznaczył produktu do sprzedaży lub innej formy dystrybucji o charakterze gospodarczym ani nie wyprodukował i rozprowadził go w zakresie swojej działalności gospodarczej lub zawodowej. Przy czym przesłanki te muszą zostać spełnione łącznie. Dlatego w przypadku prywatnej produkcji, ale ukierunkowanej na zysk, producent nie będzie mógł zwolnić się z odpowiedzialności.

Kolejnym przypadkiem, gdy producent nie poniesie odpowiedzialności, jest sytuacja, w której nie można było przewidzieć wadliwości produktu, uwzględniając stan nauki i techniki w chwili wprowadzenia produktu do obrotu, albo gdy wadliwość wynikała z zastosowania bezwzględnie obowiązujących przepisów.

Wyłączenie odpowiedzialności producenta produktu częściowego możliwe jest wtedy, gdy przyczyną szkody była wadliwa konstrukcja produktu końcowego, do którego wbudowano produkt częściowy lub zalecenia producenta produktu końcowego co do procesu produkcji.

Kiedy wygasa

Zgodnie z niemiecką regulacją, odpowiedzialność za produkt wadliwy wygasa po upływie 10 lat od momentu, w którym producent wprowadził produkt na rynek. Przepis ten nie znajduje zastosowania, o ile wadliwy produkt jest przedmiotem postępowania sądowego lub odpowiedzialność została ustalona przez sąd lub na drodze ugody pozasądowej.

Przedawnienie roszczeń z prawomocnych tytułów wykonawczych podlega ogólnej regulacji z niemieckiego kodeksu cywilnego.

Prawo i sąd

Zgodnie z art. 5 rozporządzenia (WE) nr 864/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z 11 lipca 2007 r. dotyczącego prawa właściwego dla zobowiązań pozaumownych („Rzym II”) prawem właściwym dla zobowiązania pozaumownego z tytułu szkody wyrządzonej przez produkt jest, co do zasady, prawo państwa, w którym poszkodowany ma, w chwili powstania szkody, miejsce zwykłego pobytu, jeżeli produkt został wprowadzony do obrotu w tym państwie; lub w braku takiego prawa prawo państwa, w którym produkt nabyto, jeżeli został on wprowadzony do obrotu w tym państwie; lub w przypadku, gdy nie zachodzi ta okoliczność prawo państwa, w którym powstała szkoda, jeżeli produkt został wprowadzony do obrotu w tym państwie.

Zgodnie z art. 5 ust. 3 rozporządzenia Rady (WE) NR 44/2001 z 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych, jeżeli przedmiotem postępowania jest czyn niedozwolony lub czyn podobny do czynu niedozwolonego albo roszczenia wynikające z takiego czynu (a taki charakter ma odpowiedzialność za produkt wadliwy w Niemczech) można dochodzić roszczeń przed sądem miejsca, gdzie nastąpiło lub może nastąpić zdarzenie wywołujące szkodę.

Powstaje zatem pytanie, czy miejscem tym będzie miejsce wyprodukowania produktu, czy też miejsce wystąpienia szkody. Europejski Trybunał Sprawiedliwości przesądził w wyroku Marinari/Lloyds Bank C-364/93, że będzie to miejsce wystąpienia pierwszej szkody (miejsce naruszenia prawa).

Marta Daćków aplikantka radcowska, Kancelarii Prawnej Schampera, Dubis, Zając i Wspólnicy Sp.k.

Marta Daćków aplikantka radcowska, Kancelarii Prawnej Schampera, Dubis, Zając i Wspólnicy Sp.k.

Polski producent, który będzie sprzedawał swoje produkty do Niemiec, może zostać pozwany z tytułu wyrządzenia szkody przez produkt wadliwy na podstawie niemieckiej regulacji prawnej przed niemieckim sądem.

Zakres odpowiedzialności przewidziany niemiecką ustawą jest wyjątkowo restrykcyjny, tak pod względem wysokości przyznawanych odszkodowań, jak i terminu przedawnienia, czy też wygaśnięcia roszczeń.

Dlatego też jedynie dokładna znajomość ustawy może uchronić polskich przedsiębiorców przed ryzykiem związanym ze sporami na terytorium Niemiec.