Połączenie spółek może przebiegać na dwa sposoby. Pierwszy z nich charakteryzuje się tym, że na końcu procesu pozostaje jeden podmiot (spółka przejmująca), natomiast pozostałe (spółki przejmowane) tracą swój byt prawny.

Kumulacja majątku

Natomiast w rezultacie zastosowania drugiego z dostępnych sposobów zawiązana zostaje nowa spółka, a wszystkie spółki biorące udział w połączeniu znikają z obrotu prawnego. Ten wariant połączenia ma zdecydowanie mniejsze znaczenie z uwagi na względy praktyczne. W obu przypadkach można jednak osiągnąć ten sam rezultat – kumulację majątku wszystkich spółek biorących udział w połączeniu w rękach jednego podmiotu. Dalsze rozważania są przeprowadzone na przykładzie pierwszej ze wskazanych metod, czyli łączenia się spółek przez przejęcie.

W praktyce gospodarczej istotne znaczenie ma nie tylko przesunięcie majątku na spółkę przejmującą. Spółce przejmującej zależeć będzie w większości przypadków na możliwości kontynuacji działalności gospodarczej prowadzonej przez spółkę przejmowaną. Do tego konieczne jest nie tylko posiadanie przez spółkę przejmującą majątku, ale także możliwość kontynuacji dotychczasowej współpracy z kontrahentami spółki przejmowanej czy korzystania z przyznanych jej zezwoleń, koncesji i ulg.

Z tych względów przepisy kodeksu spółek handlowych przewidują sukcesję uniwersalną praw i obowiązków spółek przejmowanych przez spółkę przejmującą. W praktyce oznacza to, że na spółkę przejmującą przechodzą wszystkie prawa i obowiązki spółek przejmowanych. Dotyczy to praw i obowiązków zarówno o charakterze prywatnoprawnym, jak i wynikających z prawa publicznego. W przypadku sukcesji administracyjnoprawnej należy jednak zachować szczególną ostrożność, gdyż może ona doznawać istotnych ograniczeń na mocy przepisów szczególnych. Osobne regulacje w zakresie sukcesji przy łączeniu się spółek zawierają też przepisy ustaw podatkowych.

Przykład

Spółka przejmowana prowadziła fabrykę. Po połączeniu fabryka stała się własnością spółki przejmującej, a spółka przejmowana została wykreślona z rejestru przedsiębiorców.

Spółka przejmująca powinna realizować zamówienia złożone w czasie gdy fabryka należała do spółki przejętej. Spółka przejmująca powinna też pokryć koszty wynagrodzeń należne zgodnie z umowami z dostawcami i podwykonawcami, nawet jeśli zawarła je spółka przejmowana, choćby nie były korzystne dla spółki przejmującej.

Spółka przejmująca może nadal korzystać z koncesji udzielonej spółce przejmowanej, mimo że ta ostatnia nie funkcjonuje już w obrocie prawnym.

Możliwe ograniczenia

Przedsiębiorcy, bazując na zachodnich wzorcach, starają się czasem ograniczyć zasadę sukcesji uniwersalnej przy połączeniach spółek. Przykładem są klauzule dotyczące zmiany kontroli, które pozwalają na wcześniejsze wypowiedzenie lub rozwiązanie umowy na wypadek połączenia kontrahenta z inną spółką.

Takie postanowienia są zwykle dodatkowo obwarowane stosownymi obowiązkami informacyjnymi co do planowanego połączenia i jego struktury. Konsekwencją niedopełnienia powyższych wymogów jest zazwyczaj możliwość żądania kary umownej.

Dlatego planując połączenie, należy dokonać przeglądu umów zawartych przez przejmowaną spółkę, w tym w szczególności umów z bankami i innymi instytucjami finansującymi oraz dostawcami specjalistycznych technologii, w których najczęściej można spotkać klauzule dotyczące zmiany kontroli.

Korzystanie z koncesji, ulg, zezwoleń

W przypadku sukcesji administracyjnoprawnej należy pamiętać, że decyzje dotyczące udzielenia spółce przejmowanej zezwolenia, koncesji czy ulgi mogą ograniczać przejście praw i obowiązków z nich wynikających na  spółkę przejmującą. Powyższe może też wynikać wprost z obowiązujących przepisów rangi ustawowej.

Przykładowo, decyzja o pozwoleniu na budowę może być przeniesiona na inny podmiot wyłącznie na podstawie odrębnej decyzji, jeżeli spółka przejmująca przyjmie wszystkie warunki w niej zawarte oraz złoży oświadczenie o posiadaniu prawa do dysponowania nieruchomością na cele budowlane.

Nie bez znaczenia jest też fakt, że sukcesja administracyjnoprawna w przypadku połączenia spółek jest stosunkowo nową instytucją. W przypadku decyzji administracyjnych wydanych przed 1 stycznia 2001 r. zasadą jest brak sukcesji, chyba że dotychczasowe przepisy przewidywały przejście uprawnień na spółkę przejmującą.

Chociaż zasadniczo sukcesja praw i obowiązków spółki przejmowanej na spółkę przejmującą odbywa się automatycznie, należy pamiętać o wskazanych wyjątkach, które mogą mieć istotne znaczenie przy podejmowaniu decyzji o połączeniu.

Natomiast po zakończeniu procesu połączenia nie można zapomnieć o aktualizacji danych ujawnionych w stosownych rejestrach, np. rejestrze zastawów, rejestrze patentowym, rejestrze znaków towarowych, czy o złożeniu wniosków o dokonanie stosownych wpisów w księgach wieczystych. Pozwoli to spółce przejmującej na pełne korzystanie z przysługujących jej uprawnień.

—Katarzyna Bednarczyk prawnik w kancelarii PwC Legal