Zakłady pracy chronionej (zpch) prowadzą często osoby fizyczne w zakresie jednoosobowej działalności gospodarczej. Mogą one też funkcjonować w formie np. spółdzielni inwalidów, spółek osobowych (spółki jawnej, komandytowej) albo kapitałowych (spółka z o.o., akcyjna).

Glejt od wojewody

Zależnie od efektywności działań w obrocie gospodarczym przedsiębiorcy reorganizują działalność, np. przekształcają jej formę prawną lub wydzielają część przedsiębiorstwa i tworzą nowy podmiot. Dokonujący zmian własnościowych musi pamiętać, że te modyfikacje mogą istotnie wpłynąć na posiadany przez niego status zpch.

Pracodawca zatrudniający osoby niepełnosprawne uzyskuje go na podstawie art. 30 ust. 1 ustawy z 27 sierpnia 1997 o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (tekst jedn. DzU z 2010 r. nr 214, poz. 1407 ze zm., dalej ustawa o rehabilitacji). To wojewoda wydaje decyzję administracyjną o przyznaniu statusu zpch, potwierdzającą spełnianie warunków, o których mowa w art. 28 ustawy o rehabilitacji.

Długa lista wymogów

Aby być zpch, pracodawca musi:

• prowadzić działalność gospodarczą przez co najmniej 12 miesięcy,

• zatrudniać nie mniej niż 25 pracowników w przeliczeniu na pełny etat,

• osiągać przez co najmniej sześć miesięcy i utrzymać wskaźnik zatrudnienia niepełnosprawnych w wysokości:

– co najmniej 40 proc., a w tym co najmniej 10 proc. ogółu zatrudnionych stanowią osoby zaliczone do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, albo

– co najmniej 30 proc. niewidomych lub psychicznie chorych albo upośledzonych umysłowo zaliczonych do znacznego albo umiarkowanego stopnia niepełnosprawności,

• zapewnić doraźną i specjalistyczną opiekę medyczną, poradnictwo i usługi rehabilitacyjne,

• przystosować stanowiska pracy, pomieszczenia higieniczno-sanitarne i ciągi komunikacyjne do potrzeb niepełnosprawnych oraz zapewnić dostępność do nich,

• prowadzić zakładowy fundusz rehabilitacji osób niepełnosprawnych (zfron),

• prowadzić ewidencję środków funduszu rehabilitacji i jego rachunek bankowy.

Jeśli dojdzie do zmian organizacyjnych, przedsiębiorca powinien wykazać, że nadal na podstawie ustawy o rehabilitacji spełnia wszystkie warunki, od których zależy posiadanie statusu zpch. Ponieważ przyznająca go decyzja jest indywidualna, w tym wypadku konieczna będzie jej zmiana lub nowa wydana przez wojewodę.

Uwaga na przepisy szczególne

Ustawy szczególne zawierają przepisy dotyczące przekształceń organizacyjnoprawnych oraz sukcesji praw i obowiązków. Reguły związane z sukcesją przy stosunkach administracyjnoprawnych, które dotyczą spółek osobowych i kapitałowych, wskazuje kodeks spółek handlowych. Natomiast możliwości przekształceń spółdzielni regulują art. 96 – 112 ustawy z 16 września 1982 Prawo spółdzielcze (tekst jedn. DzU z 2003 r. nr 188, poz. 1848).

Ponadto na podstawie art. 203e – x ustawy z 25 marca  2011 o ograniczaniu barier administracyjnych dla obywateli i przedsiębiorców (DzU nr 106, poz. 622) od 1 lipca br. można przekształcić spółdzielnię pracy w spółkę prawa handlowego.

Przykład

Pracodawca mający status zpch będący spółką jawną chce ją przekształcić w spółkę z o.o. Na podstawie art. 553 k.s.h. spółka przekształcona wchodzi w ogół praw i obowiązków przysługujących dotychczas tej przekształcanej.

Nadal pozostaje podmiotem zezwoleń, koncesji oraz ulg, które przyznano spółce przed jej przekształceniem, chyba że ustawa lub decyzja o udzieleniu zezwolenia, koncesji oraz ulgi stanowią inaczej.

Ponieważ treść i charakter decyzji przyznającej status zpch nie sprzeciwia się przekształceniu, pracodawca może nieprzerwanie się nim legitymować. Musi tylko złożyć wniosek do wojewody o zmianę decyzji, na mocy której miał ten status przed  przekształceniem.

Przy spółdzielniach szczególnym przepisem jest art. 28 ust. 1a ustawy o rehabilitacji. Stanowi on, że spółdzielnia socjalna, powstała w wyniku przekształcenia spółdzielni inwalidów lub spółdzielni niewidomych mającej status pracodawcy prowadzącego zpch, uzyskuje status takiego pracodawcy, jeżeli wystąpi z wnioskiem o nadanie go w ciągu trzech miesięcy od wpisu tej spółdzielni do Krajowego Rejestru Sądowego.

Kiedy nieco liberalniej

Przy przekształcaniu zpch trzeba też zwrócić uwagę na art. 30 ust. 2a ustawy o rehabilitacji.

Stanowi on, że w niektórych wypadkach wojewoda może, w drodze decyzji, zwolnić z obowiązku prowadzenia działalności gospodarczej przez 12 miesięcy poprzedzających złożenie wniosku o przyznanie statusu zpch lub z wymogu utrzymywania wskaźników zatrudnienia osób niepełnosprawnych, określonych w art. 28 ust. 1 pkt 1 ustawy o rehabilitacji, w sześciu miesiącach poprzedzających dzień złożenia wniosku o przyznanie statusu zpch pracodawcę, który przejął:

• wraz ze wszystkimi pracownikami zpch w upadłości lub w likwidacji albo zagrożony likwidacją lub upadłością, z wyłączeniem przejęcia dokonanego na podstawie kodeksu spółek handlowych lub prawa spółdzielczego,

• pracowników zpch w związku z  podziałem lub nabyciem tego zakładu lub jego części albo w wyniku zmiany formy organizacyjnoprawnej zpch prowadzonego przez osobę fizyczną,

• w drodze darowizny od osoby należącej w stosunku do niego do I grupy podatkowej w rozumieniu przepisów o podatku od spadków i darowizn zpch prowadzony przez jedną lub więcej osób fizycznych.

Wojewoda może wydać taką decyzję, gdy pracodawca

• utrzyma zatrudnienie pracowników zpch przez rok od dnia wydania decyzji oraz

• spełnia pozostałe warunki z art. 28 ustawy o rehabilitacji w dniu wystąpienia z wnioskiem o przyznanie statusu zpch lub udokumentowania przejęcia zakładu.

Przykład

Pan Jacek funkcjonujący w formie jednoosobowej działalności gospodarczej przejął na podstawie art. 30 ust. 2a ustawy o rehabilitacji zpch prowadzony przez małżonkę. W związku z przejęciem pan Jacek nie musi spełniać szczegółowych warunków z art. 28 ust. 1 ustawy o rehabilitacji.

Dotyczy to prowadzenia działalności przez co najmniej 12 miesięcy oraz obowiązku utrzymania wskaźników zatrudnienia w sześciu miesiącach poprzedzających złożenie wniosku o przyznanie statusu zpch. Na podstawie art. 30 ust. 2a pkt 2 ustawy o rehabilitacji wojewoda może zwolnić pracodawcę z tych wymogów.

Pan Jacek musi jednak utrzymać zatrudnienie pracowników zpch przez rok od wydania decyzji oraz spełniać pozostałe warunki z art. 28 ustawy o rehabilitacji.

Autor  jest doradcą prawnym Polskiej Organizacji Pracodawców Osób Niepełnosprawnych