Pożyczki społecznościowe stają się w Polsce coraz bardziej popularne. Rośnie liczba portali internetowych oferujących e-pożyczki w systemie tzw. social lending
– bez udziału banków i instytucji finansowych. Pierwszy tego typu portal – zopa.com – powstał w 2005 r. w Wielkiej Brytanii.
W Polsce pierwszy serwis – kokos.pl – ruszył dwa lata później, w 2007 r. Wartość udzielonych tylko za jego pomocą pożyczek wynosi niespełna 50 mln zł.
Działalność serwisów internetowych typu „social lending” sprowadza się w praktyce do kontaktowania potencjalnych pożyczkodawców z pożyczkobiorcami i umożliwienia im za pomocą platformy portalu zawarcia umowy bądź umów pożyczek >patrz ramka „Obowiązki stron”.
Obowiązki stron
Umowa pożyczki jest najprostszą czynnością kredytową.
Z prawnego punktu widzenia jej istota przejawia się w zobowiązaniu stron, na mocy którego pożyczkodawca zobowiązuje się przenieść na własność pożyczkobiorcy przedmiot pożyczki, a pożyczkobiorca – zwrócić przedmiot pożyczki w pieniądzach o tej samej wielkości lub w rzeczach tego samego gatunku i takiej samej jakości.
Umowa pożyczki uregulowana w kodeksie cywilnym jest umową konsensualną (dochodzi do skutku przez samo porozumienie stron) i dwustronnie zobowiązującą. Kodeks cywilny nie wprowadza ograniczeń w odniesieniu do podmiotów, które mogą być stronami umowy pożyczki.
Dla ważności umowy pożyczki nie jest również wymagana szczególna forma. Niemniej jednak umowa, która przenosi minimum 500 zł, powinna być, dla celów dowodowych, sporządzona na piśmie.
W zależności jak zostanie ukształtowany przez strony kontrakt, może on przyjąć postać umowy nieodpłatnej bądź odpłatnej, gdzie pożyczkobiorca zobowiązany będzie do zapłaty odsetek, czyli wynagrodzenia pożyczkodawcy.
W tej kwestii uwzględnić trzeba stosowne postanowienia wynikające z wzorców umownych (dostarczonych przed zawarciem umowy) przy zastosowaniu reguł obowiązujących przy zawarciu umowy z wykorzystaniem wzorca (art. 384 – 385
4
k.c.). W kwestii ustalania wysokości wynagrodzenia pożyczkodawcy strony umowy są skrępowane przepisami o odsetkach maksymalnych (art. 359 § 2
1
k.c.).
W przypadku gdy pożyczkobiorca jest konsumentem, granice tych korzyści wyznacza ustawa o kredycie konsumenckim.
Liczne interpretacje organów podatkowych i bogate orzecznictwo sądów administracyjnych w sprawach z zakresu opodatkowania umów pożyczek udzielanych na rzecz osób fizycznych przez podmioty (osoby fizyczne i prawne) z zagranicy (obszar UE, EOG i spoza UE) jednoznacznie świadczą o zainteresowaniu fiskusa tego typu transakcjami.
Komentuje Robert Nogacki, Kancelaria Prawna Skarbiec
Idea social lending opiera się na założeniu, że wszyscy uczestnicy rynku mogą zyskać, jeśli z łańcucha obrotu kapitałem usunie się banki, jako instytucje, które pośredniczą między osobami mającymi nadwyżki finansowe (wpłacającymi je na rachunki bankowe) a osobami potrzebującymi kapitału (które zaciągają kredyty i pożyczki).
W istocie rzeczy banki żyją z marży, jaką generują między kosztami pozyskania kapitału (oprocentowanie depozytów) a przychodami z udostępniania kapitału (oprocentowanie kredytów).
Warto jednak pamiętać, że poza pobieraniem tej prowizji ci pośrednicy pełnią kilka innych funkcji, których nie da się w prosty sposób zastąpić przedsięwzięciami typu social lending.
Po pierwsze, banki posiadają wyspecjalizowany, rozbudowany aparat weryfikacji zdolności pożyczkobiorców do zwrotu kapitału.
Po drugie, korzystając z kapitału tysięcy deponentów i udzielając tysięcy kredytów banki rozpraszają ryzyko związane z nietrafionymi kredytami.
Dlatego też social lending nie zastąpi kredytów bankowych. Może natomiast stanowić uzupełnienie systemu bankowego, szczególnie w sferze szybkich, drobnych pożyczek dla osób, które nie dysponują wymaganymi przez banki zabezpieczeniami.
VAT nie zapłacisz
Dla stwierdzenia, czy umowa pożyczki podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług (ewentualnie podatkiem od wartości dodanej pobieranym na podstawie przepisów obowiązujących w państwach członkowskich Unii Europejskiej lub państwach członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu – EFTA), niezbędne jest m.in. ustalenie, czy podmiot udzielający pożyczki prowadzi działalność gospodarczą w zakresie obejmującym udzielanie pożyczek. Zgodnie z orzecznictwem ETS nie każde udzielenie pożyczki podlega opodatkowaniu VAT.
Biorąc pod uwagę specyfikę zawierania umów pożyczek społecznościowych w Internecie, trudno byłoby wykazać w tego typu transakcjach znamiona profesjonalnego ich charakteru oraz ciągłości i stałości.
Należy zatem wnioskować, że pożyczki te nie będą podlegały opodatkowaniu na zasadach wyrażonych w ustawie o podatku od towarów i usług. Logiczną konsekwencją przyjęcia takiego stanowiska jest brak możliwości korzystania ze związanych z tym faktem zwolnień podatkowych.
Kiedy podatek od czynności cywilnoprawnych
Przepisy ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych stanowią, że podatkiem od czynności cywilnoprawnych objęte są umowy pożyczki, jeśli spełnione zostaną przesłanki zawarte w art. 1 ust. 4 cytowanej ustawy. Opodatkowanie umowy pożyczki podatkiem od czynności cywilnoprawnych zależy, co do zasady, od miejsca wykonywania praw lub miejsca położenia rzeczy.
Drugim kryterium, stosowanym w przypadku gdy prawa wynikające z umowy pożyczki są wykonywane poza RP, jest miejsce siedziby (zamieszkania) pożyczkobiorcy i dokonania czynności. W świetle tego, jeżeli pożyczkobiorca ma siedzibę na terytorium RP, ale umowę podpisano już poza granicami kraju i pieniądze znajdują się za granicą, czynność ta w ogóle nie podlega podatkowi od czynności cywilnoprawnych.
W przeciwnym razie pożyczkobiorca musi bowiem, co do zasady, zapłacić 2 proc. podatku od wynikającej z umowy kwoty pożyczki (jedynie w wysokości obliczanej od kwoty stanowiącej różnicę między faktycznie zawartymi umowami pożyczki a kwotą 25 000 zł, będącą kwotą wolną od podatku).
Mając to na uwadze, stwierdzić należy, że umowa pożyczki będzie podlegała podatkowi od czynności cywilnoprawnych, jeżeli w chwili jej zawarcia przedmiot umowy (pieniądze) będzie znajdował się na terytorium RP (również w formie środków zgromadzonych na rachunku bankowym pożyczkodawcy prowadzonym przez bank w Polsce), bez względu na miejsce zamieszkania pożyczkobiorcy na terytorium RP czy miejsce zawarcia umowy.
Obowiązek podatkowy powstanie również w przypadku, gdy przedmiot umowy (pieniądze), w chwili jej zawarcia, znajduje się za granicą i pożyczkobiorca ma miejsce zamieszkania na terytorium RP, a czynność prawna zostanie dokonana na terytorium RP.
Postępowanie uproszczone
Z racji specyfiki stosunków w umowach typu „social lending” zawieranych przez strony mające miejsce zamieszkania/siedzibę na terytorium RP właściwym trybem dochodzenia roszczeń na drodze cywilnej jest postępowanie uproszczone (jeżeli wartość przedmiotu sporu nie przekracza 10 tys. zł).
Pozew składany jest na specjalnym formularzu wraz z załączonymi dowodami i potwierdzeniem uiszczenia opłaty sądowej. Pozew powinien być poprzedzony wezwaniem dłużnika do zapłaty (za zwrotnym potwierdzeniem odbioru) i oczywiście skompletowaniem dokumentacji potwierdzającej podnoszone w pozwie kwestie – zawarcie umowy, przekazanie środków etc.
Spory transgraniczne
Dla rozstrzygania sporów transgranicznych mogących powstać w związku z zawarciem umowy pożyczki, której jedna ze stron ma miejsce zamieszkania poza granicami RP, w państwie członkowskim Unii Europejskiej, właściwy będzie tryb europejskiego postępowania nakazowego.
Europejski nakaz zapłaty ma na celu przyśpieszenie procedur w zakresie dochodzenia należności przez strony, na równych zasadach dla wszystkich obywateli Unii Europejskiej. Europejskie postępowanie nakazowe (jako postępowanie odrębne) funkcjonuje w polskim prawie równolegle z postępowaniem nakazowym i upominawczym uregulowanym w polskiej procedurze cywilnej.
Właściwość sądu jednego z państw stron umowy pożyczki, w razie braku umownego zapisu na sąd, reguluje rozporządzenie w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych.
Zgodnie z regulacją art. 2 przywołanego rozporządzenia, z zastrzeżeniem wyjątków, osoby mające miejsce zamieszkania (siedziby) na terytorium danego państwa mogą być pozywane (niezależnie od ich obywatelstwa) tylko przed sądy tego państwa. Występują jednak pewne wyjątki od tej reguły.
Jeżeli przedmiotem postępowania jest umowa lub roszczenia wynikające z umowy, powództwo można wytoczyć przed sąd miejsca wykonania zobowiązania. Jeżeli strony nie postanowiły inaczej, miejscem wykonania zobowiązania jest miejsce w państwie członkowskim UE, w którym usługi zgodnie z umową były świadczone albo miały być świadczone.
Europejski nakaz zapłaty
Zastępstwo procesowe ani powoda, ani pozwanego przez profesjonalnego pełnomocnika nie jest w sprawie konieczne. Do pozwu nie trzeba załączać dowodów na potwierdzenie przywołanych okoliczności, wystarczy sam opis, tzn. wskazanie rodzaju dowodów i daty ich powstania.
W praktyce sąd wydaje europejski nakaz zapłaty na podstawie prawidłowo wniesionego pozwu (informacje zawarte w pozwie składa się jednak wobec sądu pod rygorem odpowiedzialności karnej za podanie nieprawdziwych danych).
30 dni na sprzeciw
Od europejskiego nakazu zapłaty przysługuje pozwanemu sprzeciw, wnoszony w terminie 30 dni od daty doręczenia orzeczenia sądu. Sprzeciw może, ale – w odróżnieniu od pozwu – nie musi być wniesiony na urzędowym formularzu F. Istota sprzeciwu polega na zakwestionowaniu roszczeń powoda.
Terminowe wniesienie sprzeciwu skutkuje potrzebą rozpoznania sprawy przez sąd w standardowym trybie, w państwie, gdzie wytoczono powództwo. Brak sprzeciwu pozwanego w określonym terminie umożliwia powodowi uzyskanie sądowego stwierdzenia wykonalności europejskiego nakazu zapłaty w ekspresowym tempie.
Nadmienić należy, że pewne szczególne zasady mające na celu uproszczenie postępowania obowiązują w odniesieniu do tzw. drobnych roszczeń, dochodzonych w europejskim postępowaniu transgranicznym (międzynarodowym).
Zespół prawników z Kancelarii Prawnej Skarbiec
