W świetle art. 4 § 1 pkt 4 kodeksu spółek handlowych spółką dominującą jest spółka handlowa, która:
a) dysponuje bezpośrednio lub pośrednio większością głosów na zgromadzeniu wspólników albo na walnym zgromadzeniu, także jako zastawnik albo użytkownik, bądź w zarządzie innej spółki kapitałowej (spółki zależnej), także na podstawie porozumień z innymi osobami, lub
ustawb) jest uprawniona do powoływania lub odwoływania większości członków zarządu innej spółki kapitałowej (spółki zależnej) albo spółdzielni (spółdzielni zależnej), także na podstawie porozumień z innymi osobami, lub
c) jest uprawniona do powoływania lub odwoływania większości członków rady nadzorczej innej spółki kapitałowej (spółki zależnej) albo spółdzielni (spółdzielni zależnej), także na podstawie porozumień z innymi osobami, lub
d) członkowie jej zarządu stanowią więcej niż połowę członków zarządu innej spółki kapitałowej (spółki zależnej) albo spółdzielni (spółdzielni zależnej), lub
e) dysponuje bezpośrednio lub pośrednio większością głosów w spółce osobowej zależnej albo na walnym zgromadzeniu spółdzielni zależnej, także na podstawie porozumień z innymi osobami, lub
f) wywiera decydujący wpływ na działalność spółki kapitałowej zależnej albo spółdzielni zależnej, w szczególności na podstawie umów o zarządzanie spółką (spółdzielnią) zależną bądź o przekazywanie przez nią zysków.
Która dominuje
W przypadku gdy dwie spółki handlowe dysponują wzajemnie większością głosów obliczoną zgodnie z zasadą określoną w § 1 pkt 4 lit. a, za spółkę dominującą uważa się spółkę handlową, która posiada większy procent głosów na zgromadzeniu wspólników albo walnym zgromadzeniu drugiej spółki (spółki zależnej).
Natomiast gdy każda ze spółek handlowych posiada równy procent głosów na zgromadzeniu wspólników albo walnym zgromadzeniu drugiej spółki, za spółkę dominującą uważa się tę, która wywiera wpływ na spółkę zależną także na podstawie powiązania przewidzianego w § 1 pkt 4 lit. b – f.
Jeżeli jednak – na podstawie tych kryteriów – nie można ustalić stosunku dominacji i zależności między dwiema spółkami handlowymi, za spółkę dominującą uważa się tę spółkę handlową, która może wywierać wpływ na inną spółkę na podstawie większej liczby powiązań, o których mowa powyżej.
W sytuacji gdy nadal nie będzie to możliwe, obie spółki są spółkami wzajemnie dominującymi i zależnymi.
Kto może dostać
Dopuszczalne jest zawarcie przez spółkę zależną umowy kredytu, pożyczki, poręczenia lub innego podobnego kontraktu (tj. każdego mającego charakter zobowiązania lub rozporządzenia, pod warunkiem że wykazują analogię do kredytu, pożyczki bądź poręczenia) z członkiem zarządu, prokurentem bądź likwidatorem spółki dominującej.
Wykluczone jest jednak zawiązanie takich umów z osobami wchodzącymi w skład rady nadzorczej albo komisji rewizyjnej.
Sąd Najwyższy w wyroku z 5 lutego 2009 (I CSK 297/08)
podniósł: „Zawarcie przez zarząd umowy objętej hipotezą art. 15 § 1 k.s.h. bez wymaganej przez ten przepis zgody stanowi działanie w charakterze organu osoby prawnej bez stosownej do tego kompetencji, podlegające przedstawionej wyżej sankcji, wynikającej z art. 17 § 1 i 2 k.s.h.
Chodzi tu więc o wadliwość taką, jak określona w art. 39 kodeksu cywilnego, zbieżną co do istoty z wadliwością występującą w razie zawarcia umowy przez rzekomego pełnomocnika (art. 103 § 1 i 2 k.c.)”.
Zgoda walnego
Zgody na dokonanie wymienionych czynności prawnych udziela zgromadzenie wspólników (w sp. z o.o.) bądź walne zgromadzenie (w SA i SKA) spółki dominującej. Brak aprobaty wymienionych gremiów – wyrażonej w formie uchwały – skutkuje nieważnością takich kontraktów.
Przykład 1
Zarząd X sp. z o.o. – zależnej wobec K sp. z o.o. – podjął decyzję o zawarciu z prokurentem spółki dominującej umowy pożyczki 100 tys. zł. Zarząd spółki X wystąpił do udziałowców spółki K o wyrażenie zgody na podpisanie takiego kontraktu.
Nadzwyczajne zgromadzenie wspólników spółki K podjęło uchwałę aprobującą wymienioną transakcję. Będzie ona zatem ważna i skuteczna.
Przykład 2
Zarząd spółki akcyjnej pod firmą ABC udzielił kredytu likwidatorowi DEF SA w likwidacji.
Nie uzyskał jednak zgody walnego zgromadzenia akcjonariuszy DEF SA w likwidacji, będącej spółką dominującą wobec ABC SA, na dokonanie tej czynności prawnej, dlatego jest ona nieważna.
W świetle wyroku Sądu Najwyższego z 26 czerwca 2008 (II CSK 49/08) „prawomocny wyrok uchylający uchwałę, o której mowa w art. 17 § 1 k.s.h., lub stwierdzający jej nieważność nie wywiera skutków wobec osób trzecich działających w dobrej wierze (art. 427 § 2 i 4 k.s.h.)”.
Natomiast w orzeczeniu z 17 kwietnia 2009 (III CSK 304/08) SN stwierdził m.in., że „termin nieważność użyty w art. 17 § 1 k.s.h. odnosi się, analogicznie jak termin nieważność użyty w art. 17 k.c., do konsekwencji braku potwierdzenia czynności prawnej w odpowiednim terminie, a nie do – podlegających jedynie uwzględnieniu przy rozstrzyganiu o rodzaju sankcji – konsekwencji wadliwości czynności prawnej występujących już w chwili dokonania czynności prawnej”.
Termin aprobaty i skutki braku zgody
Co do zasady akceptacja właściwych organów powinna być udzielona przed realizacją czynności prawnej.
Przykład 3
G sp. z o.o. jest spółką zależną wobec H sp. z o.o. Zarząd spółki G, przed udzieleniem kredytu w wysokości 50 tys. zł członkowi zarządu spółki H, wystąpił do udziałowców podmiotu dominującego o akceptację tej decyzji.
Wspólnicy wyrazili zgodę na zawarcie tego kontraktu. Zachowanie członków zarządu spółki G było prawidłowe. Przed złożeniem stosownego oświadczenia wystąpili bowiem o jego aprobatę do wspólników spółki H.
Dopuszczalne jest jednak, aby wspólnicy bądź walne zgromadzenie potwierdzili oświadczenie woli spółki już po jego złożeniu. Potwierdzenie to ma moc wsteczną od daty dokonania czynności prawnej. Musi być ono jednak wyrażone maksymalnie w ciągu dwóch miesięcy od dnia złożenia oświadczenia przez podmiot.
Przykład 4
Zarząd KLŁ SA 1 czerwca 2011 poręczył za prokurenta P SA (spółki dominującej) spłatę kredytu w kwocie 500 tys. zł. Przed dokonaniem tej czynności prawnej nie uzyskał jednak akceptacji walnego zgromadzenia akcjonariuszy P SA.
Członkowie zarządu spółki KLŁ zauważyli ten brak formalny po miesiącu od daty zawarcia kontraktu i niezwłocznie wystąpili do walnego zgromadzenia podmiotu dominującego z wnioskiem o wyrażenie aprobaty na dokonanie odpowiedniej czynności prawnej.
W reakcji na ich wniosek akcjonariusze podjęli 4 lipca uchwałę o wyrażeniu zgody na udzielenie poręczenia. Z uwagi na fakt, że akceptacja właściwego gremium została wyartykułowana przed upływem dwóch miesięcy od daty złożenia przez KLŁ SA oświadczenia woli, zawiązanie umowy poręczenia jest ważne i skuteczne.
Przekroczenie zakreślonego terminu albo jego bezskuteczny upływ skutkuje nieważnością dokonanej transakcji.
Przykład 5
M sp. z o.o. bez zgody wspólników N sp. z o.o. (podmiotu dominującego) udzieliła członkowi jej zarządu pożyczki 25 tys. zł.
Przed upływem dwóch miesięcy od zawarcia umowy nadzwyczajne zgromadzenie wspólników N sp. z o.o. nie podjęło jednak uchwały aprobującej tę transakcję. Jest ona zatem nieważna.
Uwaga!
Do art. 17 k.s.h. nie znajdują zastosowania art. 103 – 104 k.c. traktujące o skutkach czynności prawnych (jedno- i dwustronnych) pełnomocnika działającego bez umocowania albo z przekroczeniem jego zakresu.
Podstawa prawna:
art. 4 § 1 pkt 4 i § 3 – 5, 15 § 2 oraz 17 § 1 – 2 ustawy z 15 września 2000 Kodeks spółek handlowych (DzU z 2000 r. nr 94, poz.1037 ze zm.)
Autorka jest adwokatem, prowadzi własną kancelarię w Płocku
Zobacz serwis:
