Rada Międzynarodowych Stan- dardów Rachunkowości (IASB)18 maja 2017 roku zakończyła trwający chyba najdłużej w historii tworzenia standardów rachunkowości projekt dotyczący ujmowania umów ubezpieczeniowych i ogłosiła nowy standard, Międzynarodowy Standard Sprawozdawczości Finansowej 17 „ Umowy Ubezpieczeniowe". Standard ten zastąpi MSSF 4, który miał charakter przejściowy i stanowił pierwszą fazę przedsięwzięcia, jakim było opracowanie jednolitego, spójnego i kompleksowego standardu regulującego ujęcie umów ubezpieczeń. Standard będzie obowiązywał dopiero dla okresów rozpoczynających się 1 stycznia 2021 r. i później, jednak jego złożoność oraz odmienność od obecnie obowiązujących zasad powoduje konieczność odpowiednio wczesnego przygotowania zakładów ubezpieczeń do jego wdrożenia.

Celem nowych regulacji jest zapewnienie większej przejrzystości i porównywalności sprawozdań finansowych zakładów ubezpieczeń, gdyż obecnie obowiązujący standard, MSSF 4, daje dużą dowolność w podejściu do rachunkowego ujęcia kontraktów, co skutkuje różnym podejściem firm ubezpieczeniowych do ujmowania przychodów z umów ubezpieczeniowych. Bywa to kłopotliwe dla inwestorów i innych użytkowników sprawozdań finansowych, którzy mogą mieć kłopot z właściwą oceną sytuacji majątkowej i finansowej zakładów ubezpieczeń na podstawie prezentowanych danych.

Opisywane zmiany śmiało można nazwać rewolucją w stosowanych przez zakłady ubezpieczeń zasadach rachunkowości. Będzie on miał zastosowanie do umów ubezpieczeniowych, umów reasekuracyjnych oraz umów inwestycyjnych z uznaniowymi udziałami w zyskach, które zawierają element ubezpieczenia.

Główne założenia regulacji

Zmiany, które pociągnie za sobą wdrożenie nowego standardu MSSF 17, są fundamentalne. Idealnie wpisują się one w obecne trendy zmian w MSSF, które zakładają, że sprawozdania finansowe powinny odzwierciedlać świadczone usługi jednostek, ich model biznesowy, a nadrzędną zasadą stosowaną w rachunkowości powinna być nie królująca dotychczas zasada ostrożności, lecz najlepsze oszacowanie uwzględniające doświadczenia spółek, ich historię oraz wartość pieniądza w czasie.

MSSF 17 wymaga zastosowania modelu opartego na wartości bieżącej z aktualizacją założeń w kolejnych okresach sprawozdawczych.

Umowy ubezpieczeniowe mają być wyceniane i ujmowane na podstawie trzech głównych zasad:

- Wykazywane przychody odzwierciedlają świadczone usługi.

- Szacunki przyszłych przepływów pieniężnych są aktualizowane, oparte na bieżących założeniach i biorą pod uwagę prawdopodobieństwo zaistnienia.

- Przy wycenie uwzględniane są ryzyka (wycena odzwierciedla niepewność).

Na model wyceny zgodnie z MSSF 17 składają się następujące elementy:

- Marża dla usług umownych (contractual service margin czyli CSM).

Niezrealizowane zyski z umowy powinny być rozpoznane równomiernie w okresie trwania umowy.

- Przyszłe przepływy pieniężne.

Przepływy są ważone prawdopodobieństwem ich wystąpienia.

- Dyskontowanie.

Przyszłe przepływy powinny zostać zdyskontowane przy użyciu stopy najlepiej odzwierciedlającej charakter zobowiązań. Należy ją ustalić stosując podejście odgórne (top down approach) bądź oddolne (bottom up approach).

- Korekta o ryzyko.

Ustalając wartość należy wziąć pod uwagę, czy kwota, o którą wyceniamy jest pewna czy związana z niepewnością.

Standard pozwala na to, aby zmiany związane z dyskontem (zmiany stóp procentowych i innych założeń związanych z ryzykiem finansowym) były ujmowane w rachunku zysków i strat albo w innych całkowitych dochodach. Pozwoli to zakładom ubezpieczeń uniknąć wahań wyników, jeśli ich instrumenty finansowe będą wyceniane przez inne całkowite dochody zgodnie z MSSF 9 „Instrumenty finansowe".

Trudno nie zauważyć spójności z MSSF 15 „Przychody", który dotyczy ujęcia przychodów w innych branżach. Przychody zakładów ubezpieczeń, które obecnie są w dużej mierze ujmowane na podstawie zasady kasowej, mają być ujęte w poszczególnych okresach świadczenia usług proporcjonalnie do przewidywanego pokrycia ryzyka i dostarczanych innych usług w danym okresie.

Co się zmieni

Część inwestorów uważa, że sprawozdania finansowe zakładów ubezpieczeń sporządzone według MSSF przy obecnie obowiązującym standardzie MSSF 4 są trudne do zrozumienia i nie do końca porównywalne. Wynika to z relatywnie dużej swobody jaką daje dotychczasowy standard dotyczący umów ubezpieczeniowych, akceptując różne podejścia księgowe.

Dodatkowo, dane prezentowane w sprawozdaniach finansowych ubezpieczycieli nie do końca odzwierciedlają rzeczywistą sytuację finansową i majątkową zakładu, gdyż wiele ubezpieczeń to ubezpieczenia długoterminowe, a bardzo trudno jest pokazać wyniki zakładu ubezpieczeń przypadające na dany okres sprawozdawczy bez zastosowania złożonego holistycznego modelu.

W sprawozdaniach finansowych brak jest również informacji kluczowych z punktu widzenia oceny sytuacji finansowej firmy ubezpieczeniowej.

Nowy MSSF 17 jest odpowiedzią na te zastrzeżenia użytkowników sprawozdań finansowych zakładów ubezpieczeń odnośnie do ich czytelności i użyteczności.

Sama działalność ubezpieczeniowa jest mocno złożona, co sprawia, że standardy rachunkowości dla zakładów ubezpieczeń nie mogą być proste, a sprawozdania zakładów ubezpieczeń również są skomplikowane i trudne do analizy.

Uwaga! Nowy model rachunkowości kontraktów ubezpieczeniowych będzie bardzo złożony i oparty w większej mierze na szacunkach i założeniach, ale powinien istotnie zwiększyć użyteczność sprawozdań finansowych, gdyż zyski i straty zakładów będą odpowiednio rozpoznane w czasie, co jest szczególnie ważne w branży, gdzie realizują się one przez wiele lat, w sposób trudny do przewidzenia.

- Większa będzie również ich porównywalność, gdyż ponad dziesięcioletnia praca Rady Międzynarodowych Standardów Rachunkowości dała rezultat w postaci jednolitego podejścia księgowego do umów ubezpieczenia.

- Wpływ nowego standardu będzie szczególnie widoczny w ubezpieczeniach na życie, gdyż umowy ubezpieczeniowe w tym przypadku są na ogół długoterminowe. Sprawozdania finansowe ubezpieczycieli z tej grupy ulegną największym zmianom.

- W przypadku ubezpieczeń majątkowych i osobowych do wielu umów krótkoterminowych będzie można zastosować uproszczony model alokacji przychodów. W zakładach ubezpieczeń z tej grupy standard wywoła największe zmiany w rozpoznaniu umów reasekuracyjnych. Wymagana będzie również odrębna prezentacja reasekuracji.

Wpływ nowego standardu na sprawozdawczość będzie w dużej mierze zależał również od wielkości zakładu ubezpieczeń i jego portfela.

Co to oznacza w praktyce

Zakłady ubezpieczeń stosunkowo niedawno uporały się z wdrożeniem nowego systemu wypłacalności Solvency II. Wiązało się to z dużymi kosztami i zaangażowaniem nie tylko działów finansowych, księgowych i aktuarialnych, ale całych organizacji.

Wydaje się, że wdrożenie MSSF 17 stanowić będzie jeszcze większe wyzwanie. Świadczy o tym choćby to, że mimo iż standard będzie obowiązywał dopiero od 2021 roku, już w tej chwili zakłady ubezpieczeń rozpoczynają pracę nad jego implementacją.

Prawidłowe zaprezentowanie przychodów zgodnie z nowymi wymogami będzie wymagało od zakładów ubezpieczeń stworzenia złożonych modeli do wycen oraz zbierania, obserwacji i analizy danych zarówno wewnętrznych, jak i zewnętrznych w inny sposób niż dotychczas. Będą to w szczególności dane dotyczące ryzyka i marż.

Zakłady ubezpieczeń będą zobowiązane dokonać wnikliwej analizy zawartych umów ubezpieczeniowych i przeprowadzić ich klasyfikację, biorąc pod uwagę ryzyko i zarządzanie portfelem.

Zastosowanie nowych modeli wyceny oraz zbieranie i przetwarzanie dużej ilości danych będzie się wiązać z koniecznością zmian w systemach informatycznych stosowanych przez zakłady ubezpieczeń, co oczywiście oznacza duże wydatki. Będzie to z pewnością duże obciążenie, szczególnie biorąc pod uwagę fakt, że nie tak dawno firmy ubezpieczeniowe w Europie poniosły duże koszty związane z regulacjami Solvency II.

Wpływ nowego standardu MSSF 17 na zakłady ubezpieczeń będzie prawdopodobnie bardzo szeroki i obejmie nie tylko księgowość, sprawozdawczość, finanse czy aktuariat. Dotknie on również takich obszarów działalności jak tworzenie produktów czy budżetowanie.

Z pewnością wdrożenie standardu mocniej powiąże działalność operacyjną zakładów ubezpieczeń z ich sprawozdawczością, gdyż prawidłowe ujęcie kontraktów ubezpieczeniowych w świetle MSSF 17 będzie wymagało zastosowania charakterystycznych dla zakładu parametrów i założeń oraz bieżącą ich modyfikację w związku ze zmianami nie tylko na szeroko pojętym rynku, ale również w samej firmie ubezpieczeniowej.

Krajowe podmioty w  grupach kapitałowych

W obecnym stanie prawnym w Polsce raportowanie zgodnie z MSSF dotyczy grup kapitałowych notowanych na Giełdzie Papierów Wartościowych. Większość zakładów ubezpieczeń do sprawozdań statutowych stosuje Polskie Standardy Rachunkowości. Pozornie mogłoby się wydawać, że wdrożenie nowego standardu w niewielkim stopniu dotyczy polskiego rynku.

W rzeczywistości bardzo duża część zakładów ubezpieczeń w Polsce wchodzi w skład międzynarodowych grup finansowych stosujących MSSF i sporządza raportowanie dla celów konsolidacji zgodnie z tymi standardami. Jednostki te będą musiały się zmierzyć z implementacją MSSF 17 i przystosować swoje systemy do nowego raportowania. ?

Edyta Kalińska, Partner Zarządzający Działem Rewizji Finansowej BDO, Region Zachód

Nowy standard powinien zmienić obraz zakładów ubezpieczeniowych

Ze względu na to, że sprawozdawczość finansowa w obecnym kształcie nie odzwierciedla rzeczywistej sytuacji finansowej i majątkowej zakładów ubezpieczeń, inwestorzy mają problemy z analizą danych raportowanych przez ubezpieczycieli. Skutkuje to niechęcią do inwestycji w zakłady ubezpieczeń i wysokim kosztem kapitału dla tej branży. Dużym problemem dla inwestorów i analityków jest również brak porównywalności.

W dłuższym okresie czasu nowy standard rachunkowości dla zakładów ubezpieczeń powinien mieć pozytywny wpływ na postrzeganie branży przez inwestorów. Poprawi bowiem porównywalność, a także zwiększy użyteczność sprawozdań finansowych ubezpieczycieli.

Oczywiście nie nastąpi to od razu, gdyż ze względu na złożoność i specyfikę działalności ubezpieczeniowej sprawozdania finansowe firm ubezpieczeniowych nadal będą złożone i trudne do analizy. Dodatkowo, użytkownicy sprawozdań będą musieli się nauczyć, jak czytać sprawozdania finansowe sporządzane według nowych zasad.

Jeśli jednak standard MSSF 17 rzeczywiście ujednolici podejście jednostek do ujmowania zdarzeń w księgach i sprawozdaniach finansowych, z czasem inwestorzy i analitycy powinni spojrzeć na branżę ubezpieczeniową przychylnym okiem. ?

Synergia między Solvency II a MSSF 17

Ze względu na niezbyt odległy w czasie proces wdrożenia nowych wymogów wypłacalności Solvency II, zakłady ubezpieczeń stojące przed nowym wyzwaniem, jakim jest implementacja MSSF 17, będą szukać punktów wspólnych między tymi dwoma projektami.

Istnieje wiele założeń w obu projektach, które są do siebie zbliżone. Zarówno w sprawozdaniu Solvency II, jak i w sprawozdaniu sporządzonym na podstawie nowego standardu MSSF 17 bazujemy na koncepcji najlepszego oszacowania, uwzględniamy w szacunkach ryzyko, prognozujemy przyszłe przepływy pieniężne. Z drugiej strony są obszary, które istotnie różnią oba projekty. Kluczowym zagadnieniem uregulowanym MSSF 17, którego brakuje w Solvency II, jest marża dla usług umownych i rozpoznanie zysku.