W maju 2011 r. Rada Międzynarodowych Standardów Rachunkowości (RMSR) opublikowała Międzynarodowy Standard Sprawozdawczości Finansowej 13 „Wycena do wartości godziwej" (MSSF 13).
Przyjęcie standardu jest wynikiem trwającego procesu prowadzonego przez Radę, wprowadzającego jednolite zasady sprawozdawczości dla międzynarodowych i amerykańskich standardów. MSSF 13 wprowadza nową definicję wartości godziwej, jednolite założenia koncepcyjne i zmienione wymogi ujawnień w zakresie wyceny do wartości godziwej.
Główne zmiany w stosunku do dotychczasowych standardów to:
- doprecyzowanie, że wartość godziwa to cena wyjścia,
- wycena wartości godziwej w oparciu o notowania z rynku podstawowego (głównego),
- wycena aktywów niefinansowych zgodnie z ich maksymalnym i najlepszym wykorzystaniem,
- wartość godziwa zobowiązań i instrumentów kapitałowych rozpatrywana z punktu widzenia jednostek posiadających je jako aktywa,
- poszerzenie zakresu ujawnień.
Uporządkowanie pojęć
Jak bardzo istotne znaczenie w podejściu do wyceny aktywów i zobowiązań zgodnie z MSSF ma wycena do wartości godziwej, świadczy fakt, że na prawie 40 obowiązujących standardów ponad połowa dotyczy zagadnienia wartości godziwej. Można uogólnić, że nowy standard stanowi kompendium wiedzy na temat wartości godziwej oraz ujednolica pojęcie tej wartości we wszystkich MSSF i MSR, wprowadzając wspólne wskazówki i zasady, które do tej pory były rozproszone.
Standard ten dotyczy zarówno pozycji finansowych, jak i niefinansowych wycenianych w wartości godziwej. W obecnych standardach szeroki zakres ujawnień odnośnie do wyceny do wartości godziwej dotyczy głównie instrumentów finansowych. Zastosowanie MSSF 13 spowoduje objęcie szerokim zakresem ujawnień również innych składników aktywów i zobowiązań, które podlegają wycenie do wartości godziwej.
Co warte podkreślenia, standard nie określa, kiedy wymagana jest wycena w wartości godziwej, a jedynie wyznacza sposoby jej obliczania, jeżeli wymagają tego inne standardy.
Zgodnie z nowym standardem wartość godziwa to cena, którą otrzymano by za zbycie składnika aktywów lub zapłacono za przeniesienie zobowiązania w transakcji przeprowadzonej na zwykłych warunkach na podstawowym (lub najkorzystniejszym) rynku na dzień wyceny w aktualnych warunkach rynkowych (tj. ceną wyjścia) bez względu na to, czy cena ta jest bezpośrednio obserwowalna lub oszacowana przy użyciu innej techniki wyceny. Wraz z nową definicją wartości godziwej pojawiły się w standardzie MSSF nr 13 nowe pojęcia uzupełniające tę definicję.
Kogo to będzie dotyczyć
Zmiany w największym stopniu będą dotyczyć:
- jednostek stosujących model oparty na wartościach przeszacowanych w odniesieniu do rzeczowych aktywów trwałych i wartości niematerialnych
- jednostek stosujących model oparty na wartościach godziwych w odniesieniu do nieruchomości inwestycyjnych
- jednostek posiadających instrumenty finansowe
- jednostek posiadających aktywa biologiczne i produkty rolne
Rynek podstawowy i najkorzystniejszy
Pojawienie się w nowym standardzie pojęć rynku podstawowego i rynku najbardziej korzystnego stanowi znaczne uproszczenie dla wyceniających w stosunku do dotychczas stosowanych procedur określania wartości godziwej. Wybierając rynek odniesienia, jednostka dokonująca wyceny wartości godziwej powinna najpierw poszukiwać tzw. rynku podstawowego, a w przypadku jego braku - rynku najbardziej korzystnego.
Rynek podstawowy to rynek o najwyższym obrocie i poziomie aktywności dla składnika aktywów czy zobowiązań. Dla obrotu papierami wartościowymi są to giełdy papierów wartościowych. Z kolei rynek najkorzystniejszy to rynek, na którym możliwe jest uzyskanie najwyższej kwoty w wyniku sprzedaży składnika aktywów lub zapłacenie najniższej kwoty za przeniesienie składnika zobowiązań, po uwzględnieniu kosztów transakcyjnych i transportu.
Za rynek odniesienia w pierwszej kolejności uznawany jest rynek podstawowy. W przypadku gdy dla danego składnika taki rynek występuje, cena z tego rynku stanowi wartość godziwą, nawet jeśli cena na innym rynku byłaby bardziej korzystna. Ze względu na to, że różne jednostki mają dostęp do różnych rynków, dla tego samego składnika aktywów czy zobowiązań mogą określać różne rynki podstawowe (lub w przypadku ich braku – różne rynki najkorzystniejsze).
Dopiero w sytuacji, gdy nie jest możliwe uzyskanie cen bezpośrednio z transakcji zawieranych na jednym z opisanych rynków, do określenia wartości godziwej można zastosować jedną z trzech metod wyceny, w standardzie określonych mianem metody rynkowej, dochodowej lub kosztowej.
Techniki wyceny transakcji
Jeżeli nie ma możliwości bezpośredniej obserwacja transakcji zawieranych na rynku, stosuje się następujące techniki wyceny:
- metodę rynkową (market approach), w ramach której jednostka wykorzystuje „ceny i inne właściwe informacje pochodzące z transakcji rynkowych dotyczących identycznych lub porównywalnych (czyli podobnych) składników aktywów, zobowiązań lub ich grup";
- metodę dochodową (income approach), która polega na przeliczaniu prognozowanych kwot (np. przepływów pieniężnych lub dochodów i kosztów) na jedną kwotę bieżącą (tj. zdyskontowaną);
- metodę kosztową (cost approach), w ramach której jednostka określa wartość „odzwierciedlającą kwotę wymaganą obecnie do odtworzenia zdolności wytwórczych składnika aktywów (często określaną mianem bieżącego kosztu odtworzenia)".
Jednostki powinny wybrać i konsekwentnie stosować najbardziej adekwatną technikę wyceny, odpowiednią do specyfiki wycenianego składnika aktywów lub zobowiązań i dla których dostępne są wystarczające dane wejściowe.
Najlepsze wykorzystanie
Ustalając wartość godziwą składnika aktywów niefinansowych, jednostka powinna założyć także jego najlepsze wykorzystanie przez uczestników rynku. Najlepsze wykorzystanie składnika oznacza – zgodnie z MSSF 13 – takie jego wykorzystanie, które jest jednocześnie fizycznie możliwe, prawnie dopuszczalne i wykonalne pod względem finansowym.
Najlepsze wykorzystanie składnika jest określane z punktu widzenia uczestników rynku, nawet jeśli jednostka zamierza wykorzystywać ten składnik w inny sposób. Obecne wykorzystanie składnika przez jednostkę niekoniecznie musi być takie samo jak najlepsze możliwe wykorzystanie.
Z treści MSSF 13 wynika, że jeżeli rynek lub inne czynniki nie sugerują czego innego, zakłada się, że aktualny sposób wykorzystania danego składnika aktywów przez jednostkę jest najlepszy.
Co jeszcze trzeba wziąć pod uwagę
Wartość godziwą zobowiązania lub instrumentu kapitałowego określa się przy założeniu, że instrument zostanie przekazany na dzień wyceny, ale pozostanie niezrealizowany (jest to wartość transferu, a nie cena umorzenia czy koszt rozliczenia).
Standard przedstawia hierarchię metod obliczania tej wartości, stanowiąc, że jeżeli nie można ustalić rynkowej ceny transferu zobowiązania lub instrumentu kapitałowego, wartość godziwa tego zobowiązania lub instrumentu z perspektywy uczestnika rynku będącego jego właścicielem ma pierwszeństwo przed wartością określoną przy użyciu technik wyceny. Niezależnie od zastosowanej metody wartość godziwa zobowiązania musi uwzględnić ryzyko niewywiązania się, w tym własne ryzyko kredytowe jednostki.
Ujawnianie informacji na trzech poziomach
MSSF 13 wymaga ujawnienia informacji ilościowych i jakościowych dotyczących wyceny w wartości godziwej. Wiele z nich dotyczy trzypoziomowej hierarchii wartości na podstawie informacji pozyskanych na potrzeby techniki wyceny:
- poziom 1: dane w pełni obserwowalne (np. niekorygowane ceny giełdowe oferowane za identyczne aktywa lub zobowiązania na aktywnych rynkach, dostępne na dzień wyceny);
- poziom 2: informacje niestanowiące cen z poziomu 1, ale obserwowalne bezpośrednio lub pośrednio;
- poziom 3: dane nieobserwowalne.
Składnik aktywów lub zobowiązań zalicza się w całości do jednej z tych trzech kategorii w oparciu o dane z najniższego poziomu istotnie wpływające na jego wycenę.
Obecnie ujawnianie informacji w oparciu o tę hierarchię już jest obowiązkowe w odniesieniu do instrumentów finansowych rozliczanych zgodnie z MSSF 7, ale MSSF 13 rozszerza je na wszystkie składniki aktywów i zobowiązań.
Niektóre wymogi dotyczące ujawnień różnią się w zależności od tego, czy wartość godziwą oblicza się metodą powtarzalną czy niepowtarzalną. MSSF 13 definiuje powtarzalną i niepowtarzalną wycenę aktywów i zobowiązań w wartości godziwej w następujący sposób:
- powtarzalna – wycena w sprawozdaniu z sytuacji finansowej (bilansie) jest wymagana lub dopuszczalna przez inne MSSF na koniec każdego okresu sprawozdawczego;
- niepowtarzalna – wycena w sprawozdaniu z sytuacji finansowej wymagana lub dopuszczalna przez inne MSSF w szczególnych okolicznościach.
Nowe pojęcia uzupełniające definicję wartości godziwej
Wraz z nową definicją wartości godziwej pojawiły się w standardzie MSSF 13 nowe pojęcia uzupełniające tę definicję. Są to:
Transakcja zwyczajna (orderly transaction) – transakcja, która zakłada wystarczająco długi okres do przeprowadzenia wskazanych czynności marketingowych, zwyczajowo właściwych dla danych składników aktywów czy zobowiązań. Nie jest to transakcja wymuszona, nie może być dokonywana w przypadku wymuszonej likwidacji czy wyprzedaży celem spłacenia długów.
Rynek podstawowy (główny) (principal market) – rynek o najwięk- szej liczbie transakcji i najwyższym poziomie aktywności w odniesie- niu do tego samego typu wycenianych składników majątku (np. giełdy).
Rynek najbardziej korzystny (most advantageous market) – rynek, na którym przedsiębiorstwo mogłoby uzyskać najlepszą cenę ze sprzedaży danego składnika aktywów.
Uczestnicy rynku – kupujący lub sprzedający na rynku głównym lub rynku najbardziej korzystnym, spełniający następujące warunki:
- są wzajemnie niezależni (zgodnie z definicją MSR 24),
- są dobrze poinformowani,
- posiadają wiedzę o składniku aktywów czy zobowiązań, jak również o przeprowadzanej transakcji,
- są zainteresowani i zdolni do zawarcia transakcji, jednak nie znajdują się pod przymusem jej zawarcia.
Najlepsze wykorzystanie składnika majątku – takie wykorzystanie składnika aktywów, które jest najlepsze z punktu widzenia uczestnika rynku, a nie z punktu widzenia jednostki czy nawet planów danej jednostki co do wykorzystania składnika aktywów. By oszacować wartość godziwą przy założeniu najlepszego stopnia wykorzystania, przed rozpoczęciem prac należy zweryfikować, czy takie wykorzystanie jest fizycznie możliwe, prawnie dopuszczalne i wykonalne finansowo.
Aleksandra Jaraczewska zastępca dyrektora ds. Polityki Rachunkowości i Konsolidacji Business Support Solution SA
Aleksandra Jaraczewska zastępca dyrektora ds. Polityki Rachunkowości i Konsolidacji Business Support Solution SA
Nowy standard zacznie obowiązywać od 2013 r., warto jednak już dziś zapoznać się z jego treścią, by za kilka miesięcy nie być zaskoczonym istnieniem nieco innego podejścia do wyceny wartości godziwej i być dobrze przygotowanym na spełnianie wymagań inwestorów , którzy oczekują, by prezentowane w sprawozdaniach finansowych dane były jednolite, przejrzyste, czytelne i porównywalne.
Dla osób zajmujących się sprawozdawczością spółek i grup raportujących według MSSF pewnym ułatwieniem będzie prospektywne zastosowanie standardu, a nowe wymogi w zakresie ujawnień dotyczą jedynie okresów po 1 stycznia 2013 r.
Przykład zatwierdzenia MSSF 13 to kolejny dowód na to, że MSSF wciąż się zmieniają, aby sprostać rosnącym oczekiwaniom rynków kapitałowych i inwestorów. Sprawozdawczość finansowa odchodzi coraz bardziej od przedstawiania jedynie analityki poszczególnych pozycji sprawozdań finansowych na rzecz ujawniania źródeł niepewności i rodzajów ryzyka, na jakie narażona jest spółka, jak również założeń dotyczących jej przyszłości. Są to informacje bardzo istotne z punktu widzenia inwestorów, którzy muszą podejmować decyzje, bazując nie tylko na bieżących danych, lecz także na tych zorientowanych na przyszłość.
Przyszłość pokaże, jak dużym wyzwaniem będzie wdrożenie nowego standardu dla osób sporządzających sprawozdania zgodnie z MSSF. Wartość godziwa to w dużej mierze wartość szacunkowa, charakteryzująca się pewnym poziomem subiektywności oceny, a co za tym idzie, dużą zmiennością szacowanych wartości. Nie każdy dział finansowo-księgowy poradzi sobie ze skomplikowanymi modelami wycen.
Na pewno nastanie bardzo dobry czas dla rzeczoznawców i doradców zajmujących się wycenami aktywów, jak i całych przed- siębiorstw. Rada Międzynarodowych Standardów Sprawozdawczości zadbała o to, aby pracy w najbliższej przyszłości im nie brakowało.
