Uproszczenie to – wprowadzone od 1 stycznia 2009 r. przez nowelizację [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=C20A443FFAB1C52573FFEDFD9043BFB1?id=166037]ustawy o rachunkowości[/link] – dotyczy jednak tylko tych firm, których sprawozdania finansowe nie podlegają obowiązkowemu badaniu.

[srodtytul]Produkcja zakończona...[/srodtytul]

Ustawa o rachunkowości zawiera szczegółowe zasady ustalania poziomu kosztów wytworzenia w podziale na wyroby gotowe (usługi wykonane) oraz produkcję w toku (usługi niezakończone).

W myśl jej przepisów koszt wytworzenia produkcji zakończonej obejmuje koszty bezpośrednie a także uzasadnioną część kosztów pośrednich. Do kosztów bezpośrednich zalicza się: materiały bezpośrednie oraz koszty pozyskania, przetworzenia i inne koszty związane bezpośrednio z produkcją. Natomiast przez uzasadnioną część kosztów pośrednich rozumie się sumę zmiennych pośrednich kosztów produkcji i tę część stałych, pośrednich kosztów produkcji, które odpowiadają poziomowi tych kosztów przy normalnym wykorzystaniu zdolności produkcyjnych. Przy czym za normalny poziom wykorzystania zdolności produkcyjnych uznaje się przeciętną, zgodną z oczekiwaniami w typowych warunkach, wielkość produkcji za daną liczbę okresów lub sezonów, z uwzględnieniem planowych remontów.

[srodtytul]...i produkcja w toku[/srodtytul]

Przepisy dotyczące wyceny kosztów produkcji w toku są mniej restrykcyjne i przewidują zastosowanie jednej z trzech możliwości:

- wycenę w wysokości bezpośrednich kosztów wytworzenia,

- wycenę tylko w wysokości kosztów materiałów bezpośrednich lub

- brak wyceny.

[srodtytul]Prawo usankcjonowało praktykę[/srodtytul]

Ze względu na to, że w praktyce wielu przedsiębiorstw podział kosztów kończył się na etapie rozliczania kosztów pośrednich, ustawodawca wprowadził zmiany mające na celu uproszczenie obliczania kosztu wytworzenia produktu przez jednostki, które zgodnie z przepisami ustawy o rachunkowości nie podlegają obowiązkowi badania i ogłaszania sprawozdań finansowych. Zgodnie ze znowelizowanymi przepisami, obliczając koszt wytworzenia, mogą one do kosztów bezpośrednich doliczyć koszty pośrednie związane z wytworzeniem produktu, niezależnie od poziomu wykorzystanych zdolności produkcyjnych, jednak przy założeniu że ustalony w ten sposób koszt wytworzenia nie może być wyższy od ceny sprzedaży netto. Uregulowano zatem to, co w praktyce księgowej wielu przedsiębiorstw było i jest powszechnie stosowane.

W celu zobrazowania wprowadzonych przez ustawodawcę ułatwień w zakresie ustalania kosztów wytworzenia produktów poniżej, na przykładzie, przedstawiam proces rozliczania kosztów pośrednich oraz kalkulacji jednostkowego kosztu wytworzenia produktów. Najpierw jednak przybliżę podstawowe teoretyczne zagadnienia związane z obliczaniem kosztu wytworzenia.

[srodtytul]Pośrednie i bezpośrednie[/srodtytul]

Zgodnie z podstawową, przyjętą zarówno w teorii jak i praktyce, zasadą podziału kosztów produkcji podstawowej, w zależności od ich związku z produktami pracy, mianem kosztów działalności podstawowej określa się koszty bezpośrednie. Natomiast kategorię kosztów wydziałowych stosuje się, jeżeli związek kosztów z produkcją ma charakter pośredni. W tym miejscu należy jednak podkreślić, że koszty pośrednie obejmują nie tylko koszty wydziałowe, ale również koszty ogólnego zarządu oraz koszty sprzedaży, przy czym obligatoryjnie rozliczane na produkty są jedynie koszty wydziałowe.

[srodtytul]Rozliczanie kosztów wydziałowych[/srodtytul]

Rozliczenie kosztów wydziałowych odbywa się za pomocą tzw. kluczy rozliczeniowych, wyrażających związek między kosztami wydziałowymi i podstawą ich rozliczania, którą w zależności od rodzaju kosztu mogą być np. materiały bezpośrednie, płace bezpośrednie lub suma kosztów bezpośrednich. Zatem cała procedura podziału kosztów wydziałowych sprowadza się do ustalenia, w pierwszej kolejności, wyrażonej w jednostkach procentowych wielkości klucza rozliczeniowego, poprzez obliczenie ilorazu kosztów wydziałowych i podstawy rozliczania, a następnie przemnożenie otrzymanego współczynnika procentowego przez podstawę rozliczania, np. materiały bezpośrednie.

Kolejnym etapem jest ustalenie jednostkowego kosztu wytworzenia produktów, czyli przeprowadzenie tzw. kalkulacji kosztów. Podstawowym jej celem jest uzyskanie informacji o kosztach wytworzenia wyrobów gotowych lub usługi, jak również określenie pozycji kalkulacyjnych wchodzących w skład tego kosztu.

[srodtytul]Kalkulacja podziałowa[/srodtytul]

Dwie podstawowe metody kalkulacji kosztów stosowane w praktyce wielu przedsiębiorstw to:

- metoda podziałowa i

- metoda doliczeniowa

– obie dodatkowo występujące w różnych odmianach.

Kalkulacja podziałowa zakłada łączenie kosztów pośrednich i bezpośrednich podczas ustalania jednostkowego kosztu wytworzenia produktu. Przy kalkulacji doliczeniowej koszty bezpośrednie i pośrednie są rozgraniczane, przy czym koszty pośrednie rozlicza się na nośniki.

W ramach, najczęściej stosowanej, kalkulacji podziałowej wyróżnia się dwie zasadnicze odmiany:

- kalkulację podziałową prostą, która (przy założeniu braku produkcji niezakończonej) sprowadza się do podziału kosztów działalności podstawowej, przypadających na dany okres sprawozdawczy, na ilość wytworzonych w tym okresie wyrobów gotowych lub usług. Ten rodzaj kalkulacji sprawdza się przy produkcji jednoasortymentowej;

- kalkulację podziałową współczynnikową stosowaną dla produkcji masowej, w której wytwarza się różne produkty, jednak z takich samych materiałów, przy użyciu tych samych maszyn i przy zastosowaniu zbliżonego procesu technologicznego. Ponieważ produkty różnią się między sobą pod względem wagi, wielkości czy czasu wykonania, różny jest także ich udział w generowaniu kosztów wytworzenia.

Znajomość kosztów jednostkowych produktów jest nie tylko obowiązkiem w przypadku przedsiębiorstw produkcyjnych, ale jest również bardzo przydatna w ocenie rentowności (w zestawieniu kosztu wytworzenia z ceną sprzedaży) jak i efektywności (w zestawieniu rzeczywistego kosztu wytworzenia z planowanym) działalności każdego przedsiębiorstwa.

[srodtytul]Po zmianie szybciej i łatwiej[/srodtytul]

Zaprezentowane etapy i procedury rozliczania oraz kalkulacji kosztów przeprowadzane są w ramach tzw. tradycyjnego rachunku kosztów. Przedstawiony poniżej przykład jest czysto teoretyczny i odnosi się tylko do niewielkiej produkcji, jednak w praktyce wielu przedsiębiorstw, których rozmiary produkcji liczone są w setkach tysięcy sztuk, prawidłowe ustalenie kosztów wytworzenia zgodnie z przepisami ustawy o rachunkowości sprzed 1 stycznia 2009 r. przysparzało wiele trudności. Wprowadzone uproszczenie pozwala natomiast szybciej i łatwiej ustalać koszt wytworzenia produktów.

[i]Autorka jest księgową w zespole BSO Outsourcing sp. z o.o.[/i]