Aby pozyskać kontrahentów, firmy stosują różnego rodzaju zachęty. Jedną z nich jest premia pieniężna, przyznawana za zrealizowanie założonego poziomu zakupów czy zapłatę przed upływem terminu płatności. Jest ona ustalana w konkretnej kwocie lub w procencie od wartości sprzedaży. Może być zwracana na rachunek bankowy odbiorcy bądź rozliczana w inny sposób, np. przez obniżenie kwoty należności za kolejną partię towarów o wartość przyznanej odbiorcy premii. Sposób rozliczenia powinna jednoznacznie określać umowa między stronami.

Według organów podatkowych i Ministerstwa Finansów, które 30 grudnia 2004 r. wydało w tej sprawie urzędową interpretację przepisów: (PP3-812-1222/2004/AP/4026), premie pieniężne wypłacane przez sprzedawcę nabywcy towaru mogą być:

- rabatem, obniżającym cenę towaru i tym samym zmniejszającym obrót u sprzedawcy - jeżeli odnoszą się do konkretnej dostawy,

- wynagrodzeniem za świadczenie usług przez nabywcę towaru - gdy nie odnoszą się do konkretnej dostawy, a zostały przyznane np. z tytułu zrealizowania przez podatnika w danym okresie zakupów o określonej wartości.

W pierwszym przypadku sprzedawca powinien wystawić fakturę korygującą do wszystkich faktur z określonego w umowie okresu. Można także wystawić jedną fakturę korygującą, ale powinno z niej wynikać, jaka kwota rabatu odnosi się do poszczególnych dostaw udokumentowanych wcześniej fakturami VAT.

Skutki traktowania premii pieniężnej jako zapłaty za usługę są następujące: obowiązek podatkowy w VAT z tytułu świadczenia usług powstaje po stronie nabywcy otrzymującego premię, który powinien udokumentować ją fakturą VAT. Dla sprzedawcy jest ona kosztem uzyskania przychodu, natomiast dla nabywcy jest przychodem podatkowym w dniu wystawienia faktury, nie później jednak niż w ostatnim dniu miesiąca, w którym wykonano usługę.

Skutkiem traktowania wypłaconej premii jako rabatu, który ma bezpośredni wpływ na wartość dostawy i w konsekwencji prowadzi do obniżenia ceny zakupu, jest to, że w księgach rachunkowych w miesiącu, w którym rabat ten został zrealizowany, należy skorygować:

- przychód ze sprzedaży towarów lub usług, VAT należny oraz kwoty należności od nabywcy (w księgach sprzedawcy),

- koszt zakupu towarów lub usług, VAT naliczony oraz kwoty zobowiązania wobec sprzedawcy (w księgach nabywcy).

Spółka Kama zakupiła w spółce Tina towary o wartości netto 32 tys. zł. Po wystawieniu faktury i otrzymaniu zapłaty sprzedawca przyznał odbiorcy premię w wysokości 4 proc. wartości transakcji. Przyznana premia jest formą rabatu i została udokumentowana fakturą korygującą wystawioną przez dostawcę. Ustalono, że różnica powstała między kwotą wynikającą z pierwotnej faktury a kwotą wynikającą z faktury korygującej zostanie zwrócona nabywcy. Towary w spółce Tina są ewidencjonowane w cenach zakupu.

1. Dane z faktury VAT dokumentujące sprzedaż towarów spółce Kama:

a) wartość w cenie sprzedaży netto - 32 000 zł

Ma

konto "Sprzedaż towarów"

b) VAT należny według stawki 22 proc. - 7040 zł

Ma

konto "Rozrachunki z urzędem skarbowym z tytułu VAT należnego"

c) łączna kwota należności - 39 040 zł

Wn

konto "Rozrachunki z odbiorcami" (w analityce konto: "Rozrachunki ze spółką Kama")

2. Wpływ należności od odbiorcy - 39 040 zł:

Wn

konto "Rachunek bieżący"

Ma

konto "Rozrachunki z odbiorcami" (w analityce konto "Rozrachunki ze spółką Kama")

3. Dane z faktury korygującej potwierdzającej udzielenie premii:

a) wartość w cenie sprzedaży netto (32 000 x 4 proc.) - 1280 zł

Wn

konto "Sprzedaż towarów"

b) VAT należny według stawki 22 proc. - 282 zł

Wn

konto "Rachunki z urzędem skarbowym z tytułu VAT należnego"

c) łączna kwota na uznanie nabywcy, zmniejszająca należność - 1562 zł

Ma

konto "Rozrachunki z odbiorcami" (w analityce konto "Rozrachunki ze spółką Kama")

4. Wypłata środków pieniężnych z tytułu udzielonej kontrahentowi 4-proc. premii - 1562 zł:

Wn

konto "Rachunek z odbiorcami" (w analityce konto "Rozrachunki ze spółką Kama")

Ma

konto "Rachunek bieżący"

1. Dane z faktury VAT dokumentujące zakup towarów od spółki Tina:

a) wartość w cenie zakupu - 32 000 zł

Wn

konto "Rozliczenie zakupu"

b) VAT naliczony według stawki 22 proc. - 7040 zł

Wn

konto "VAT naliczony i jego rozliczenie"

c) łączna kwota zobowiązania - 39 040 zł

Ma

konto "Rozrachunku z dostawcami" (w analityce konto "Rozrachunki ze spółką Tina")

2. Zapłata zobowiązania wobec dostawcy - 39 040 zł:

Wn

konto "Rozrachunki z dostawcami" (w analityce konto "Rozrachunki ze spółką Tina")

Ma

konto "Rachunek bieżący"

3. Dane z faktury korygującej potwierdzającej udzielenie premii:

a) wartość w cenie zakupu - 1280 zł

Ma

konto "Rozliczenie zakupu"

b) VAT naliczony według stawki 22 proc. - 282 zł

Ma

konto "VAT naliczony i jego rozliczenie"

c) łączna kwota zobowiązania - 1562 zł

Wn

konto "Rozrachunki z dostawcami" (w analityce konto "Rozrachunki ze spółką Tina")

4. Zarachowanie obniżki cen towarów znajdujących się na magazynie o kwotę przyznanej premii - 1280 zł:

Wn

konto "Rozliczenie zakupu"

Ma

konto "Towary"

5. Wpływ środków pieniężnych z tytułu przyznanej premii - 1562 zł:

Wn

konto "Rachunek bieżący"

Ma

konto "Rozrachunki z dostawcami" (w analityce konto "Rozrachunki ze spółką Tina")

Gdy przyznawane premie nie odnoszą się do konkretnej dostawy, to zgodnie ze stanowiskiem Ministerstwa Finansów powinny być traktowane jako sprzedaż usług w rozumieniu ustawy o VAT. Stanowisko to kłóci się jednak z treścią ekonomiczną całej transakcji, gdyż otrzymana premia jest bezpośrednio związana z zakupami towarów lub usług u jednego kontrahenta - ze swej istoty nie różni się więc od rabatu. Nie ma tu znaczenia to, że otrzymanych środków pieniężnych nie można bezpośrednio przypisać do poszczególnych dostaw. Dlatego też premia przyznana na koniec roku powinna - w księgach rachunkowych - pomniejszyć przychody ze sprzedaży u dostawcy oraz odpowiednio koszty u odbiorcy (lub zmniejszyć wartość bilansową nabytych składników aktywów).

To, że również dla celów podatkowych należy traktować ją jako rabat, a nie jak wynagrodzenie za świadczenie usług, potwierdzają niedawne wyroki sądów administracyjnych: NSA (I FSK 94/06 - omawiany w DF z 2 kwietnia 2007 r.) oraz WSA w Warszawie (III SA/Wa 4080/06 - omawiany w DF z 18 czerwca 2007 r.). Wyroki te wskazują, że organy podatkowe nie mogą domniemywać, iż strony zawarły dodatkową (poza dostawą towarów) umowę dotyczącą premii pieniężnej.