Minęło już 15 lat od wejścia w życie ustawy o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł. Od 2009 roku obowiązuje natomiast zmiana tych przepisów, która znacznie rozszerzyła katalog podmiotów zobowiązanych do monitorowania podejrzanych transakcji w związku z prowadzoną przez nie działalnością. Wydaje się jednak, że nie każda instytucja obowiązana – a takimi instytucjami są między innymi biura rachunkowe – jest świadoma, jak dużą odpowiedzialność i jakie obowiązki nakłada na nią ustawa.
Definicje ustawowe
Pojęcie instytucji obowiązanej pochodzi wprost z ustawy z 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (tekst jedn. DzU z 2014 r., poz. 455). Podmioty prowadzące działalność w zakresie usługowego prowadzenia ksiąg rachunkowych – biura rachunkowe czy księgowi – są obowiązane do zgłaszania do generalnego inspektora informacji finansowej (dalej: GIIF, transakcji, które w ich ocenie mają na celu legalizację nielegalnych środków pieniężnych. Ustawodawca precyzyjnie określił katalog instytucji obowiązanych. Jednak przepisy te były – i można się spodziewać, że nadal będą – wielokrotnie nowelizowane. Lista instytucji obowiązanych, choć bardzo obszerna, wymaga bowiem ciągłej nowelizacji o podmioty, które w swojej praktyce mogą natrafić na proceder prania brudnych pieniędzy. Mogą uczestniczyć w nim biernie, będąc zwyczajnie wykorzystane do prania brudnych pieniędzy, czy też uczestniczyć w nim w pełni świadomie.
Obowiązki
Przedmiotem prania pieniędzy są nie tylko środki pieniężne, ale również papiery wartościowe, wartości dewizowe, prawa majątkowe lub nieruchomości. Rola instytucji obowiązanych – w tym księgowych i biur rachunkowych – w wykrywaniu tego procederu jest nieoceniona. To księgowi z reguły mają pierwszy kontakt z podmiotami, które przeprowadzają transakcje mające na celu legalizację pieniędzy pochodzących pośrednio lub bezpośrednio z popełnienia czynu zabronionego. Nad instytucjami obowiązanymi kontrolę sprawuje GIIF.
Instytucje obowiązane na podstawie art. 13 ustawy o praniu brudnych pieniędzy mają obowiązek prowadzić rejestr transakcji ponadprogowych. Zakres danych karty transakcji jest ściśle określony w rozporządzeniu ministra finansów z 21 września 2001 r. w sprawie określenia wzoru rejestru, sposobu jego prowadzenia oraz trybu dostarczania danych z rejestru generalnemu inspektorowi informacji finansowej (DzU nr 113, poz. 1210 ze zm.). Przepływy pieniężne, które przekraczają wartość 15 tys. euro oraz inne transakcje podejrzane, powinny zostać zaraportowane do GIIF. Istnieje również obowiązek wraz z pierwszym przekazaniem danych o transakcjach zgromadzonych w rejestrze zgłoszenia identyfikacyjnego instytucji obowiązanej. Obowiązek ten wynika z § 6 ust. 3 ww. rozporządzenia. W rozporządzeniu tym znajduje się również opis sposobu prawidłowego raportowania transakcji podejrzanych.
Informacje z rejestru przekazuje się do GIIF w formie papierowej w sytuacji, gdy dostarczane w ten sposób dane dotyczą jednej transakcji. Gdy zgłoszenie dotyczy większej liczby transakcji, trzeba zrobić to elektroniczne (za pośrednictwem strony www.giif.mofnet.gov.pl/giif/) lub za pomocą poczty elektronicznej (giif@giif.mofnet.gov.pl).
Typowanie
Proces nadania legalności pieniądzowi pochodzącemu z działalności przestępczej jest złożony, a jego wykrycie utrudnione ze względu na wieloetapowy charakter. Dlatego ważne jest weryfikowanie tożsamości klienta oraz bieżące monitorowanie stosunków gospodarczych przez podmioty obowiązane.
Dokumenty powstające w wyniku realizacji obowiązków ustawowych powinny być przechowywane przez pięć lat od momentu zakończenia stosunków gospodarczych z danym klientem, z zachowaniem należytej staranności, kopii i wpisów z wymaganych dowodów.
Zaraportowane podejrzane transakcje trafiają do jednostki Departamentu Informacji Finansowej, która weryfikuje zawarte w raportach opisy niebezpiecznych transakcji, a w razie uprawdopodobnionego podejrzenia prania pieniędzy i finansowania terroryzmu informuje prokuraturę.
W swoich raportach GIIF informuje, że do najpopularniejszych obszarów prania brudnych pieniędzy należą: obrót złomem i surowcami wtórnymi, transakcje finansowe przeprowadzane przez nierezydentów, obrót paliwami i nieautoryzowany dostęp do rachunków bankowych.
Autorka jest księgową w dziale usług księgowych BDO, biuro w Katowicach
