Członkowie rodziny zmarłego mogą wystąpić o rentę rodzinną, jeśli ta osoba w chwili śmierci miała prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy lub choćby spełniała warunki do uzyskania jednego z tych świadczeń. Tak wskazuje art. 65 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. DzU z 2013 r., poz. 1440 ze zm., dalej ustawa emerytalna). Aby ustalić, czy członkowie rodziny mogą dostać rentę rodzinną, trzeba sprawdzić, czy zmarły spełniał warunki do otrzymania emerytury lub renty z racji niezdolności do pracy.

Ponadto renta rodzinna należy się także uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci pobierała zasiłek przedemerytalny, świadczenie przedemerytalne lub nauczycielskie świadczenie kompensacyjne.

W momencie śmierci

Przyjmuje się, że zmarły spełniał warunki do uzyskania renty z powodu całkowitej niezdolności do pracy (art. 66 ustawy emerytalnej). Podkreślić jednak należy, że członkowie familii etatowca, który pobierał świadczenie emerytalno-rentowe przyznane w drodze wyjątku, nie dostaną renty rodzinnej na mocy art. 65 ust. 1 ustawy emerytalnej. Tak wskazywał Sąd Najwyższy w wyroku z 5 kwietnia 2001 r. (II UKN 310/00).

W praktyce jeśli zmarły nie miał ustalonego prawa do emerytury lub renty z racji niezdolności do pracy, istotne jest określenie, czy jednak spełniał warunki do uzyskania tych świadczeń. Ustalenie tego może skutkować przyznaniem renty rodzinnej. Przy czym spełnienie przez zmarłego warunków wymaganych do uzyskania jednego z tych świadczeń ocenia się według stanu obowiązującego ?w chwili jego śmierci. Nie uwzględnia się zmian stanu prawnego przy nabywaniu uprawnień do emerytury lub renty inwalidzkiej, które nastąpiły już po zgonie. Tak wskazał SN w wyroku z 27 listopada 2013 r. ?(I UK 171/13).

Jakie warunki do renty

Często kontrowersyjne bywa określenie, czy zmarły spełniał warunki do uzyskania renty inwalidzkiej. Zgodnie z art. 57 ust. 1 ustawy emerytalnej renta taka przysługuje ubezpieczonemu, który spełnił łącznie następujące warunki:

- ?jest niezdolny do pracy,

- ?ma wymagany okres składkowy i nieskładkowy,

- ?niezdolność do pracy powstała w okresach, o których stanowi ustawa, albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów.

Wymagany okres składkowy i nieskładkowy w myśl art. 57 ust. 1 pkt 2 ustawy emerytalnej jest zachowany, gdy ubezpieczony osiągnął okres składkowy i nieskładkowy liczący łącznie co najmniej:

- ?rok – jeżeli niezdolność do pracy powstała przed ukończeniem 20 lat,

- ?dwa lata – jeżeli niezdolność powstała w wieku powyżej 20 do 22 lat,

- ?trzy lata – jeżeli niezdolność powstała powyżej 22 do 25 lat,

- ?cztery lata – jeżeli niezdolność powstała powyżej 25 do 30 lat,

- ?pięć lat – jeżeli niezdolność powstała powyżej 30 lat.

Z tym że okres pięciu lat powinien przypadać w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy. Do tego dziesięciolecia nie wlicza się okresów pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy, renty szkoleniowej lub rodzinnej. Wymogu tego nie stosuje się jednak do osoby, która miała okres składkowy wynoszący co najmniej 25 lat dla kobiety i 30 lat dla mężczyzny (art. 58 ustawy emerytalnej).

Jeżeli zmarły w dniu śmierci spełniał te wymagania, bada się następnie uprawnienia członków jego familii do otrzymania renty rodzinnej. Zdarza się jednak, że w chwili zgonu zmarły nie spełniał warunków, aby uzyskać rentę z racji niezdolności do pracy, gdyż albo nie miał wymaganego stażu pracy, albo jego śmierć nastąpiła po 18 miesiącach od okresów z art. 57 ust. 1 pkt 3 ustawy emerytalnej. Można wówczas wykazać, że niezdolność do pracy zmarłego powstała wcześniej niż jego zgon i że w tym terminie spełniał pozostałe warunki do otrzymania renty inwalidzkiej. Tę okoliczność można dowieść przed sądem opiniami lekarzy biegłych sądowych.

Przykład

Zmarły pan Jan pozostawił wdowę i dwoje dzieci w wieku pięciu i dziesięciu lat. Kobieta wystąpiła do ZUS o przyznanie jej i dzieciom renty rodzinnej. Organ odmówił im prawa do niej, gdyż zmarły nie spełniał warunków do uzyskania emerytury lub renty inwalidzkiej. W szczególności wskazał, że w chwili śmierci zmarły nie spełniał warunku ?z art. 57 ust. 1 pkt 3 ustawy emerytalnej, gdyż jego zgon nastąpił po 18 miesiącach od ustania ostatniego okresu ubezpieczenia. Wdowa odwołała się od decyzji ZUS do sądu. Twierdziła, że zmarły już znacznie wcześniej był niezdolny do pracy. Sąd dopuścił dowód z opinii biegłych lekarzy, którzy ustalili, że częściowa niezdolność do pracy zmarłego powstała już dwa lata przed zgonem. Sąd stwierdził także, że zmarły spełniał wtedy pozostałe warunki do uzyskania renty inwalidzkiej, oraz ustalił, że wdowa i dzieci spełniają wymogi do otrzymania renty rodzinnej. Zmienił więc zaskarżoną decyzję, przyznając im to świadczenie.

—Ryszard Sadlik, sędzia Sądu Okręgowego ?w Kielcach