Jeżeli po wyczerpaniu zasiłku chorobowego ubezpieczony jest nadal niezdolny do pracy, a dalsze leczenie lub rehabilitacja lecznicza rokują odzyskanie zdolności do pracy, to w celu odzyskania całkowitej zdolności do pracy przysługuje mu świadczenie rehabilitacyjne.

Musi jednak pamiętać, że w okresie jego pobierania nie wolno mu świadczyć pracy. Ponadto okres zwolnienia od pracy powinien wykorzystywać zgodnie z jego celem, zapewniającym jak najszybszy powrót do zdrowia.

- Pracownica przebywa na  świadczeniu rehabilitacyjnym przyznanym na pięć miesięcy (od 29 lutego do 27 lipca br.). 15 maja przeprowadziliśmy kontrolę wykorzystywania świadczenia rehabilitacyjnego u niej w domu, ale jej nie zastaliśmy.

17 maja pracownica zgłosiła się do zakładu, informując, że w ostatnim tygodniu wyjechała do matki, którą musiała się opiekować po  ciężkiej operacji. Czy osoba przebywająca na  świadczeniu rehabilitacyjnym może opiekować się chorą matką? Czy jest to przesłanka do  pozbawienia jej prawa do  świadczenia rehabilitacyjnego, jeżeli nie wiemy, na jakie schorzenie cierpi? – pyta czytelniczka.

Jeżeli po wyczerpaniu okresu zasiłkowego (182 lub 270 dni) ubezpieczony jest nadal niezdolny do pracy, to na podstawie art. 18 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (tekst jedn. DzU z 2010 r. nr 77, poz. 512 ze zm.) może się starać o świadczenie rehabilitacyjne. Przyznawane jest ono wówczas, gdy stan zdrowia uprawnionego wskazuje, że po wyczerpaniu okresu zasiłkowego nie przysługuje mu renta z tytułu niezdolności do  pracy, ponieważ prowadzenie dalszego leczenia lub rehabilitacji leczniczej rokują odzyskanie zdolności do pracy.

Świadczenie rehabilitacyjne pozwala zatem kontynuować leczenie lub rehabilitację po wyczerpaniu okresu płatności zasiłku chorobowego, zapewniając jednocześnie zabezpieczenie finansowe do dnia zakończenia leczenia, nie dłużej jednak niż przez 12 miesięcy. Jest więc świadczeniem podobnym do zasiłku chorobowego, z tym że o prawie do niego decyduje lekarz orzecznik ZUS (lub komisja lekarska). Nie wystarczy tu zwolnienie wystawione przez lekarza leczącego na druku ZLA.

Cel zwolnienia

Świadczenie rehabilitacyjne nie przysługuje w takich samych przypadkach, w których odbierane jest prawo do zasiłku chorobowego. W świetle bowiem art. 22 i 69 ustawy zasiłkowej do świadczenia rehabilitacyjnego stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące m.in. kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnienia od pracy z powodu choroby.

Ubezpieczony powinien więc przede wszystkim być świadomy, że nie uzyska prawa do tych pieniędzy, jeżeli sam spowodował niezdolność do pracy, popełniając umyślne przestępstwo lub wykroczenie. Musi też pamiętać, że straci prawo do tego świadczenia, gdy:

- będzie wykonywał pracę lub

- będzie wykorzystywał to zwolnienie od pracy niezgodnie z jego celem; a celem tym jest jak najszybszy powrót do zdrowia.

Zakres kontroli

ZUS kontroluje prawidłowość zachowania się osoby korzystającej ze świadczenia rehabilitacyjnego tylko wtedy, gdy jest ona zatrudniona w firmie zgłaszającej do ubezpieczenia chorobowego mniej niż 21 osób.

Taka firma nie ma bowiem żadnych uprawnień ani obowiązków związanych z wypłatą zasiłków. Natomiast większe zakłady pracy, te, które opłacają składki za więcej niż 20 osób (stan ten liczony jest na 30 listopada poprzedniego roku), same muszą kontrolować własnych pracowników i zleceniobiorców.

Szczegółowy tryb i zasady sprawdzania, czy zatrudnieni prawidłowo korzystają ze zwolnień od pracy, określa rozporządzenie ministra pracy i polityki społecznej z 27 lipca 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy oraz formalnej kontroli zaświadczeń lekarskich (DzU nr 65, poz. 743).

Wskazuje ono m.in., że taką kontrolę można przeprowadzić nie tylko w miejscu zamieszkania ubezpieczonego, ale także w:

- miejscu pracy lub prowadzenia działalności pozarolniczej (gdy pracownik jest również zatrudniony w innej firmie albo prowadzi swój biznes),

- miejscu czasowego pobytu,

- innym miejscu, jeżeli z posiadanych informacji wynika, że jest to celowe.

Jeżeli kontrolujący nie zastali ubezpieczonego w miejscu jego zamieszkania ani pobytu, kontrolę trzeba w miarę możliwości ponowić i wyjaśnić przyczyny tej nieobecności.

Może ją usprawiedliwić informacja pracownika, że np. był z wizytą kontrolną u lekarza, realizował receptę w aptece czy odbywał rehabilitację. Natomiast odmowa złożenia wyjaśnień bądź nieudzielenie ich w wyznaczonym terminie wskazują, że zwolnienie lekarskie (świadczenie rehabilitacyjne) jest wykorzystywane niezgodnie z jego celem. Jest to podstawa do odmówienia prawa do  świadczenia.

Miesięczna transza

Dokumentem stanowiącym podstawę do wypłaty świadczenia rehabilitacyjnego nie jest zwolnienie lekarskie na druku ZLA, ale decyzja oddziału ZUS. W sprawie przyznania czy odmowy prawa do tego świadczenia decyzję podejmuje lekarz orzecznik ZUS. Maksymalny okres, na jaki może je przyznać, to 12 miesięcy.

Jeżeli w wyniku kontroli zostanie stwierdzone, że w okresie, na który zostało pracownikowi przyznane świadczenie rehabilitacyjne, zarobkował on albo wykorzystywał zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z jego celem, nie traci on prawa do pieniędzy za pełny okres wskazany w decyzji ZUS. Musi się liczyć z utratą świadczenia za pełny miesiąc kalendarzowy, w którym miały miejsce te okoliczności.

Często kontrolujący nie są w stanie jednoznacznie stwierdzić, czy chory faktycznie nie mógł wykonywać konkretnych czynności. Pracodawca nie ma bowiem z zasady wiedzy o przyczynie niezdolności pracownika do pracy. Wszelkie wątpliwości w tym zakresie rozstrzyga właściwa jednostka organizacyjna ZUS, uzyskując w miarę potrzeby opinię lekarza leczącego. W razie sporu organ rentowy wydaje decyzję, od której ubezpieczonemu przysługują środki odwoławcze do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych.

Pracownicy, o której mowa w pytaniu, świadczenie rehabilitacyjne zostało przyznane na pięć miesięcy, od 29 lutego do 27 lipca br. Osoby przeprowadzające kontrolę nie zastały jej w domu. Ubezpieczona wyjaśniła, że wyjechała do chorej matki, którą opiekowała się po ciężkiej operacji.

Taka praca wymaga całodobowej gotowości do wykonywania wszystkich czynności za osobę będącą pod opieką. Konsekwencją sprawowania tej pieczy przez pracownicę może być pogorszenie się jej stanu zdrowia, a tym samym odsunięcie w czasie powrotu do zdrowia. Nie jest to jednak przesądzone z uwagi na brak informacji o przyczynie jej niezdolności do pracy. Skoro pracodawca ma wątpliwości, czy taką opiekę nad chorym członkiem rodziny należy uznać za wykorzystywanie świadczenia niezgodnie z jego celem, powinien zwrócić się o opinię do najbliżej jednostki ZUS.

Ta w miarę potrzeby wystąpi do lekarza prowadzącego leczenie pracownicy o wydanie opinii w  sprawie. Jeśli uzna, że nastąpiło naruszenie zasad wykorzystywania świadczenia rehabilitacyjnego, wyda decyzję odmawiającą jej prawa do świadczenia rehabilitacyjnego za miesiąc kalendarzowy, w którym kobieta opiekowała się matką (a więc za 31 dni maja).

BEZ PRZEDŁUŻANIA ABSENCJI

Nie tylko podjęcie pracy zarobkowej jest zakazane podczas pobierania zasiłku chorobowego czy świadczenia rehabilitacyjnego.

W tym czasie nie można też podejmować czynności, które są niezgodne z celem zwolnienia od pracy. Łatwiej jest kontrolującym ustalić brak prawa do świadczenia, gdy ubezpieczony wykonuje pracę zarobkową. Za taką uważa się bowiem wszelką pracę mającą przynieść zarobek, wykonywaną na jakiejkolwiek podstawie prawnej, bez względu na wymiar czasu tej pracy i jej charakter. Jest to również praca na czarno.

Każda taka aktywność zarobkowa skutkuje utratą prawa do świadczenia. Inaczej jest z ustaleniem, czy ubezpieczony wykorzystuje zwolnienie lekarskie niezgodnie z celem jego wydania. Uznaje się, że mamy do czynienia z taką sytuacją, gdy chory nie stosuje się do wskazań lekarskich, np. odbywa spacery, choć lekarz nakazał leżenie w łóżku, ale też gdy wykonuje różnego rodzaju prace, dźwiga czy wykorzystuje zwolnienia do innych celów niż leczenie (w celu wyjazdu na wycieczkę).

Jeśli pracodawca ma wątpliwości, czy podjęte przez osobę na zwolnieniu lekarskim (świadczeniu rehabilitacyjnym) czynności mogą się przyczyniać do przedłużenia jej absencji chorobowej, może zwrócić się o wyjaśnienie sprawy do ZUS.