Obecnie w Polsce najważniejszym identyfikatorem osoby fizycznej jest PESEL. Jest to też główny numer, jakim należy się posługiwać, przekazując do ZUS dokumenty ubezpieczeniowe.

Składając te dokumenty za osobę, która nie ma numeru PESEL, trzeba wykazywać serię i numer jej dowodu osobistego albo paszportu. Takie wytyczne daje ZUS w swoim poradniku dotyczącym zasad sporządzania dokumentów ubezpieczeniowych. Ale numer i serię dowodu lub paszportu można podać tylko w razie braku numeru ewidencyjnego, a nie traktować ich jako alternatywę PESEL-u.

W praktyce jednak każda osoba, która ma dowód osobisty, posiada też PESEL. Wynika z tego, że brak tego numeru występuje w przypadku osób, które w Polsce mogą się wylegitymować paszportem. Chodzi więc o cudzoziemców, którym urząd nie nadał numeru PESEL.

Do końca 2012 r. numer

PESEL nadawany jest każdemu obywatelowi polskiemu i cudzoziemcowi w momencie zameldowania się przez niego na pobyt stały lub czasowy dłuższy niż trzy miesiące. Polak dostaje go również wtedy, gdy ubiega się o wydanie dowodu osobistego. Pozostałym osobom numer ten nadawany jest wtedy, gdy objęte są polskim systemem ubezpieczeń społecznych lub zdrowotnym.

Ale obowiązek wystąpienia o nadanie numeru PESEL dla ubezpieczonego spoczywa na jego płatniku składek (art. 31a ust. 4 pkt 2 ustawy z 10 kwietnia 1974 r. o ewidencji ludności i dowodach osobistych, tekst jedn. DzU z 2006 r. nr 139, poz. 993 ze zm.). Po nadaniu numeru płatnik musi posługiwać się nim w kontaktach z ZUS – przekazując dokumenty zgłoszeniowe i rozliczeniowe.

Od stycznia 2012 r. płatnicy składek mieli już być wyłączeni z postępowania o nadanie numeru PESEL zatrudnianym osobom, za które mają opłacać składki. Taki miał być skutek wejścia w życie art. 7 ustawy z 24 września 2010 r. o ewidencji ludności (DzU z 2010 r. nr 217, poz. 1427 ze zm.).

Wskazuje on, że numer ten nadaje się osobie, której dane są gromadzone w rejestrze PESEL i rejestrze mieszkańców. Z urzędu przypisywany będzie:

• obywatelom polskim zamieszkującym na terytorium Polski,

• obywatelom polskim zamieszkującym poza granicami Polski w związku z ubieganiem się o polski dokument tożsamości,

• cudzoziemcom zamieszkującym na terytorium Polski w związku z:

– uzyskaniem prawa stałego pobytu przez obywatela państwa członkowskiego Unii Europejskiej, obywatela państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym i obywatela Konfederacji Szwajcarskiej (to samo dotyczy członka rodziny takiej osoby),

– uzyskaniem prawa stałego pobytu obywatela państwa członkowskiego Unii Europejskiej, obywatela państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA),

– udzieleniem zezwolenia na osiedlenie się,

– udzieleniem zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Wspólnot Europejskich,

– uzyskaniem statusu uchodźcy,

– uzyskaniem ochrony uzupełniającej,

– uzyskaniem azylu,

– uzyskaniem zgody na pobyt tolerowany,

– uzyskaniem ochrony czasowej,

• członkom rodziny cudzoziemców zamieszkujących na terytorium Polski w związku z uzyskaniem statusu uchodźcy lub uzyskaniem ochrony uzupełniającej.

W rejestrze PESEL będą mogły być gromadzone dane osób zobowiązanych na podstawie odrębnych przepisów do posiadania numeru z ewidencji ludności. Taka osoba będzie jednak musiała sama złożyć wniosek o nadanie numeru PESEL. Płatnik składek nie będzie więc mógł tego zrobić w imieniu ubezpieczonego.

Niezależnie od powodu braku tego numeru w dokumentach ubezpieczeniowych – zgłoszeniach i raportach imiennych, trzeba będzie wykazywać serię i numer paszportu.

Jednak ustawa ta zacznie obowiązywać dopiero za rok. Wynika to z ustawy z 15 grudnia 2011 r. o zmianie ustawy o ewidencji ludności (DzU nr 288, poz. 1689).