Składki ZUS za podwykonawcę zleceniobiorcy

Zdarzają się sytuacje, gdy zleceniobiorca powierza wykonywanie zawartej umowy osobie trzeciej. Taką możliwość przewidują przepisy kodeksu cywilnego w sytuacji, gdy wynika to z zapisów umowy albo zachodzi taka konieczność z powodu nieprzewidzianych okoliczności, np. wypadku lub długotrwałej choroby zleceniobiorcy.

Zastępcą zleceniobiorcy może być zarówno ktoś z rodziny (np. małżonek), jak i osoba obca. Takie sytuacje zdarzają się dość często. Pojawia się wówczas problem, czy świadomy sytuacji zleceniodawca ma zgłosić zleceniobiorcę do ubezpieczeń, jeśli faktycznie zlecenie wykonuje inna osoba.

Obowiązek ubezpieczeń

Zgodnie z art. 13 pkt 2 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. DzU z 2009 r. nr 205, poz. 1585 ze zm.) zleceniobiorca podlega ubezpieczeniom od dnia wskazanego w umowie jako dzień rozpoczęcia jej wykonywania do dnia zakończenia lub rozwiązania umowy. Przepis ten nie wskazuje jednak, czy obowiązek ubezpieczeń zależy od faktycznego wykonywania cywilnego kontraktu, czy też wystarczy samo jego zawarcie. Nie wiadomo też, czy do ubezpieczeń trzeba zgłosić osobę trzecią. A jeśli tak, to kto będzie w takim przypadku płatnikiem składek – zleceniodawca czy zleceniobiorca? Jak też należy wykazać i rozliczyć składki za zastępcę w dokumentach ubezpieczeniowych? I z jakim kodem trzeba ją zgłosić do ubezpieczeń?

W związku z tymi wątpliwościami, redakcja zwróciła się do ZUS o zajęcie stanowiska w tej sprawie >patrz stanowisko.

Kilka słów wyjaśnienia

W tym piśmie ZUS wyjaśnia, że taki zastępca zleceniobiorcy może spełniać warunki do objęcia go ubezpieczeniami jako osobę współpracującą ze zleceniobiorcą. Chodzi więc o członka rodziny, który prowadzi ze zleceniobiorcą wspólne gospodarstwo domowe. Gdy spełnia ona warunki do objęcia obowiązkiem ubezpieczeń społecznych, należy ją do nich zgłosić na druku ZUS ZUA z kodem tytułu ubezpieczenia 04 21 xx (obowiązek dotyczy ubezpieczenia emerytalnego, rentowych, wypadkowego i zdrowotnego, chorobowe jest dobrowolne). Jeżeli wobec tej osoby zachodzą okoliczności wyłączające obowiązek ubezpieczeń społecznych (określone w art. 9 ustawy o sus) i nie będzie chciała przystąpić do nich na swój wniosek, trzeba ją zgłosić do ubezpieczenia zdrowotnego na druku ZUS ZZA. Po zakończeniu współpracy z tą osobą, trzeba ją wyrejestrować z ubezpieczeń na druku ZUS ZWUA.

Jeśli zastępca zleceniobiorcy nie spełnia warunków uznania go za osobę współpracującą, konieczne jest natomiast ustalenie stosunku prawnego, jaki łączy te dwie osoby fizyczne (zleceniobiorcę i tzw. podwykonawcę). Dopiero na tej podstawie można ustalać obowiązek ubezpieczeń.

W kolejnej odpowiedzi na pytanie redakcji udzielonej 15 maja 2013 r., ZUS wskazał dodatkowo, że w sytuacji, gdy umowa zlecenia obowiązuje, ale zleceniobiorca nie uzyskał przychodu, płatnik powinien złożyć za niego „zerowe" imienne raporty, tj. z wykazaną zerową podstawą wymiaru składek i kwotami składek.

Zatem zgodnie z wyjaśnieniami ZUS, jeśli zleceniobiorca na czas choroby powierza wykonanie umowy zlecenia osobie bliskiej, z którą pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym, będzie ona podlegała ubezpieczeniom jako osoba współpracująca ze zleceniobiorcą.

Przykład

NA CZAS CHOROBY

Pan Piotr zawarł umowę-zlecenia z firmą budowlaną na okres od 2 października do 30 listopada br. na przeprowadzenie remontu dachu kamienicy. W umowie-zleceniu strony przewidziały możliwość powierzenia jej wykonania osobie trzeciej, za zgodą zleceniodawcy. 1 października br. pan Piotr miał wypadek samochodowy. Czeka go długi pobyt w szpitalu, a potem rehabilitacja. Ponieważ osobiście nie może wykonać prac remontowych, powierzył je swojemu 25-letniemu synowi, Marcinowi, z którym mieszka i prowadzi wspólne gospodarstwo domowe. Firma budowlana (zleceniodawca), która zleciła remont, wyraziła na to zgodę. W tej sytuacji syn, jako osoba współpracująca przy umowie-zleceniu, powinien zostać zgłoszony do ubezpieczeń z kodem 04 21 00 od 2 października 2013 r.

Kwestia płatności

Niestety ZUS w ogóle nie odniósł się do kwestii zgłoszenia zleceniobiorcy do ubezpieczeń w sytuacji, gdy faktycznie nie wykonuje on umowy zlecenia. W praktyce, jeśli dojdzie do powierzenia wykonania zlecenia innej osobie, zleceniodawca wypłaca wynagrodzenie zleceniobiorcy, a ten rozlicza się z podwykonawcą.

Bez odpowiedzi pozostaje zatem pytanie, czy sam fakt zawarcia umowy zlecenia powoduje powstanie obowiązku ubezpieczeń i opłacania składek? Jakie znaczenie ma to, czy zleceniobiorca osiąga przychód z umowy zlecenia i w jaki sposób ma ewentualnie rozliczać składki za podwykonawcę, któremu powierza wykonanie zlecenia?

Płatnik, czyli kto

Z przepisów nie wynika również, jak należy postąpić w sytuacji, gdy zleceniobiorca powierza wykonanie umowy zlecenia osobie trzeciej, z którą nie jest spokrewniony (i nie pozostaje z nią we wspólnym gospodarstwie domowym), ani kto występuje wówczas w roli płatnika składek.

Zdaniem ZUS należy to rozumieć w ten sposób, że jeśli dojdzie do powierzenia wykonania zlecenia innej osobie, to między zleceniobiorcą a tą osobą powstaje odrębny stosunek prawny. Wiążą się z tym określone konsekwencje w zakresie ubezpieczeń. Jeśli bowiem zawarta umowa stanowi, według przepisów ustawy o sus, tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń, to osoba trzecia wykonująca umowę w zastępstwie zleceniobiorcy, będzie objęta ubezpieczeniami.

Przykładowo w sytuacji, gdy strony zawarły umowę o świadczenie usług, to osoba trzecia będzie podlegała obowiązkowo ubezpieczeniom na takich samych zasadach jak zleceniobiorca. Wynika to z faktu, że umowę o świadczenie usług traktuje się jak umowę zlecenia.

Przykład

TYLKO ZDROWOTNA

Pani Jolanta zawarła umowę- -zlecenie z biurem rachunkowym na okres od 3 do 31 października 2013 r. Jej przedmiotem jest przygotowanie opinii prawnej. W umowie przewidziano możliwość powierzenia czynności osobie trzeciej, za zgodą zleceniodawcy. Pod koniec października br. pani Jolanta ciężko zachorowała i nie może wykonywać zlecenia. W tym celu zawarła umowę o świadczenie usług ze swoją znajomą, panią Barbarą. Jest ona zatrudniona w innej firnie na podstawie umowy o pracę z miesięcznym wynagrodzeniem wyższym od minimalnego. W tym przypadku nastąpi zbieg tytułów do ubezpieczeń (umowa o pracę i kontrakt o świadczenie usług). Pani Barbara z tytułu umowy cywilnoprawnej będzie podlegała tylko ubezpieczeniu zdrowotnemu.

Zdaniem eksperta:

Mirosław Łabanowski, radca prawny, LexConsulting

Kłopotliwe scedowanie zadań

Podstawę wymiaru, od której należy naliczyć składki za osobę współpracującą ze zleceniobiorcą, stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż stawka minimalnego wynagrodzenia. Wynika to wprost z art. 18 ust. 7 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Wątpliwości dotyczą tego, kto pełni rolę płatnika składek na ubezpieczenia takiej osoby. Ustawa wprost tego nie rozstrzyga. Moim zdaniem płatnikiem powinien być zleceniobiorca (co wynika z treści art. 4 pkt. 2 lit. a „osoba fizyczna pozostającą z inną osobą fizyczną w stosunku prawnym uzasadniającym objęcie tej osoby ubezpieczeniami (...)". Gdy podwykonawca umowy zlecenia nie jest spokrewniony ze zleceniobiorcą, to obowiązek ubezpieczeń jest uzależniony od rodzaju umowy zawartej między stronami. Gdy jest to umowa o dzieło, to nie rodzi ona  obowiązku ubezpieczeń. Jednak nie zawsze można zawrzeć taką umowę. Najczęściej jest to kontrakt o charakterze umowy zlecenia, a wtedy podwykonawca powinien zostać objęty ubezpieczeniami jako zleceniobiorca. Gdyby umowa zlecenia była „nieodpłatna", to nie rodziłaby obowiązku ubezpieczeń. Natomiast zawierając umowę odpłatną, sam zleceniobiorca stawałby się równocześnie zleceniodawcą i musiałby zgłosić się do ZUS-u jako płatnik składek oraz zgłosić swojego podwykonawcę jako zleceniobiorcę do ubezpieczeń.

Odpowiedź ZUS z 9 maja 2013 r. w sprawie ubezpieczeń zastępcy zleceniobiorcy

Obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają osoby, które współpracują z osobami wykonującymi pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy-zlecenia, albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, z wyjątkiem osób, które są uczniami gimnazjów, szkół ponadgimnazjalnych, szkół ponadpodstawowych lub studentami do ukończenia 26 lat.

Osoby współpracujące ze zleceniobiorcami obowiązkowo podlegają ubezpieczeniom społecznym od dnia rozpoczęcia współpracy przy wykonywaniu umowy agencyjnej albo umowy-zlecenia do dnia zakończenia tej współpracy. Podlegają również obowiązkowo ubezpieczeniu zdrowotnemu,  wypadkowemu, natomiast  dobrowolnie na swój wniosek osoby te mogą zostać objęte ubezpieczeniem chorobowym.

Natomiast zleceniobiorca podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym (emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu) od dnia oznaczonego w umowie jako dzień rozpoczęcia jej wykonywania do dnia rozwiązania lub wygaśnięcia tej umowy.

W świetle powyższego, jeżeli osoba, której zleceniobiorca powierzył wykonanie umowy-zlecenia, spełnia warunki do objęcia jej obowiązkowymi ubezpieczeniami społecznymi i ubezpieczeniem zdrowotnym jako osoba współpracująca ze zleceniobiorcą, powinna zostać zgłoszona do tych ubezpieczeń na druku ZUS ZUA, z kodem tytułu ubezpieczenia rozpoczynającym się cyframi 04 21. W zgłoszeniu należy wykazać obowiązkowe ubezpieczenia emerytalne, rentowe, wypadkowe i zdrowotne, oraz jeśli złoży wniosek, dobrowolne ubezpieczenie chorobowe. Jeżeli wobec tej osoby zachodzą okoliczności wyłączające obowiązek ubezpieczeń społecznych określone w art. 9 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, i osoba ta nie wyrazi woli przystąpienia do dobrowolnych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych, powinna ona zostać zgłoszona do obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego na druku ZUS ZZA.

W razie ustania tytułu, np. zakończenia współpracy ze zleceniobiorcą przy wykonywaniu tej umowy, osoba ta powinna zostać wyrejestrowana z ubezpieczeń na druku ZUS ZWUA.

Odpowiedź ZUS jest dostępna pod adresem: http://www.rp.pl/artykul/1057248.html